Ажетті орану іс-рекетінен шыу барысында айыптыныі іс-рекетін саралау.

оранушы ору, рейлену немесе сасалатау жадайында болды ма, оны осы жадайы зiнi орану рекеттерiн баалауына жне ажеттi орану шегiнен шыпайтындай рекет жасау абiлетiне сер еттi ме деген мселелердi анытау шiн психологиялы-психиатрлы сараптама жасап, оны орытындысын баса длелдемелермен жне оама ауiптi ол сушылы нтижесiнде алыптасан натылы жадаймен жне одан орану рекеттерiмен бiрге баалау ажет. Осыан байланысты ору, рейлену, сасалатау жадайында ажеттi ораныс шегiнен шыан адам айсiбiр жадайда ылмысты жауаптылытан босатылатынын, ал баса жадайларда босатылмайтынын ескере отырып, рбiр наты жадайда ылмысты жасалуыны мн-жайын (ол сушылыты жасалу уаыты мен орнын, ол сушылар мен оранушыларды санын, шабуыл жасаушыларды шабуыл кезiнде ралдар олданан-олданбаанын, тараптарды жасын, дене бiтiмiн жне психикалы жадайын жне т.с.с.) мият анытау жне айындау ажет. Шабуыл жасаушыа келтiрiлген зиянды баалау кезiнде оранушы адам ол сушылыты салдарынан пайда болан толу жадайында дайы ауiптi сипатын наты салматап жне соан млшерлес орану тсiлiн тадай алмайтынын ескеру ажет. Сондытан оама ауiптi ол сушылы кезiнде ару есебiнде олданылан ралдарды шабуыл жасаушыдан оранушыа туi барлы жадайларда да здiгiнен ажеттi орану шегiнен шыуды бiлдiрмейдi. Мндай жадайларда шабуыл жасаушы мен оранушыны бдан кейiнгi рекеттерiнi сипатын жне баса да мн-жайларын ескеру ажет. ажеттi орану шегiнен шыу кезiнде кiсi лтiру, денсаулыа ауыр зиян келтiрудi жан кйзелiсi (аффект) жадайында жасаан рекеттерден ажырату ажет. Бл орайда ажеттi орану жадайында, соны iшiнде ажеттi орану шегiнен шыанда да, айыпты оама ауiптi ол сушылытан орануды кздейдi, ал жан кйзелiсi жадайында зiн осындай кйге шыратан адама зиян келтiрудi кздейдi. Адамны осындай рекеттер жасаан кездегi психикалы жадайын анытау шiн мiндеттi трде психологиялы-психиатрлы сараптама жасап, оны орытындысын баса длелдемелермен бiрге баалау керек. Егер айыпты ажеттi орану шегiнен шыса жне осы кезде жбiрленушiнi ыа арсы рекеттерiнi серiнен жан кйзелiсi жадайында болса, онда рекеттi салдарына арай К 99 немесе 109-баптарымен саралау ажет. ажеттi орану шегiнен шыу кезiнде асаана кiсi лтiру немесе денсаулыа ауыр зиян келтiру, тiптi К 96-бабыны екiншi блiгiнде арастырылан мн-жайлар болса да, тиiсiнше К 99-бабыны екiншi блiгi немесе К 109-бабымен саралануа жатады.

32. Аса ажеттілікті тсінігі жне оны саралау. Замен оралатын мдделерге аса ажет болан жадайда зиян келтіру, яни белгілі бір адамны немесе зге де адамдарды міріне, денсаулыына, ытары мен зады мдделеріне, оамны немесе мемлекетті мдделеріне тікелей атер тндіретін ауіпті жою шін зиян келтіру, егер бл ауіпті баса амалдармен жою ммкін болмаса жне бл орайда аса ажеттілік шегінен шыып кетушілікке жол берілмесе ылмыс болып табылмайды.ы орау мдделеріне алды алынана те немесе одан грі елеулі зиян келтірілген, тнген атерді сипаты мен дрежесіне жне атер жойылан жадайа крінеу сйкес келмейтін зиян келтіру аса ажеттілік шегінен шыу деп танылады. Мндай шектен шыушылы тек асаана зиян келтірілген жадайларда ана жауаптылыа кеп соады. К 39-бабыны 1 - блігіне сйкес, ылмысты замен оралатын мдделерге аса ажет болан жадайда зиян келтіру, яни белгілі бір адамны немесе зге де адамдарды міріне, денсаулыына, ытары мен зады мдделеріне, оамны немесе мемлекетті мдделеріне тікелей атер тндіретін ауіпті жою шін зиян келтіру, егер бл ауіпті баса амалдармен жою ммкін болмаса жне бл орайда аса ажеттілік шегінен шыып кетуге жол берілмесе, ылмыс болып табылмайды.Аса ажеттілік — рдайым біреуінен туындайтын зиянны алдын тек екіншісіне зиян тигізу арылы алуа болатын ыпен оралатын екі мддені атыысы. Мысалы, ку адам атты ауырып жатан туысанын тастап кете алмаандытан сота келмеді делік. Сота келмеуді зі з алдына ылмыс рамын райды (куні тсінік беруден бас тартуы). Біра, бл ыты міндетті орындау наты жадайда бір мезгілде ыпен оралатын екінші мдде — адамны мірі немесе денсаулыына елеулі зиян келетіндігін білдіреді. Жадай ы орайтын екі мддені айшылыын (коллизиясын) туындатып отыр: безбенні бір жаында діл задылы мдделері, екінші жаында адамны мірі мен денсаулыы тр. Бл тыырытан шыуды тркіні ыпен оралатын мдделерді ешайсысына да зиян келуіне жол бермеуде жатыр. Біра, мны, жоарыда айтандай, екінші бір мддеге зиян келтіру жолымен ана жзеге асыруа болады. Аса ажеттілік жадайыны туындау трлері рилы болып келеді, осыан байланысты ылмысты за оны ылмысты-ыты трыда реттеуді арнайы арастырады. Аса ажеттілік жадайында жасалан рекеттерде іс-рекетті ылмысты болуы ммкін емес (оларда ылмыс рамы болмайды).Аса ажеттілік жадайында жасалан рекеттерді зады екендігіні (ыа сыйымдылыыны) шарттары тнген ауіпті алдын алуа да, сондай-а одан орануа да атысты.Тнген ауіпке атысты аса ажеттілікті ыа сыйымдылыыны шарттары мыналар болып табылады:1. Аса ажеттілік жадайын жасайтын ауіптілік кздеріні сипаты.

33. ылмыс жасаан адамды стау барысында зиян келтіру. ылмыс жасаан адамды стаанда зиян келтіру ылмыс істеген адамды стау – ылмыстылыпен кресуді негізгіСондытан да ылмыс жасаан адама оны мемлекеттік органдараол сушылы жасаан адамды стауа бан арнаулы укілеттігіБл - ркімні ызметтік жне азаматты парызы. ылмыскердійткені ылмыскерді стаанда оны жеке зіне мліктік мддесінеылмыс істеген адамды стаанда зиян келтіруді дрыстыын анытаудаыБірншісі, ылмыс істеу фактісіне байланысты мн–жайлар, екіншісі ылмысылмыскерді стауды негізгі болып оны біткен немесе аяталмаанБл жерде ескеретін жайт, ылмыскер деп асаана немесеылмысты іс жргізу кодексіні талаптарына сйкес ылмыс істедіа) Бл адамны ылмыс істеп жатан стінен шысаб) Кзімен крген адамды, соны ішінде жбірленуші дев) Сезікті адамны зінде немесе киімінде, з асындаылмыскерді стауды сзсіз негіздері болып оны ттыннан, амаудан,ылмыскерді стау деп негізінен ол адамны ылмыс істепылмыс істеген адамды стаан кезде зиян шінші жааМндай зиян келтіру тек амалсыздан, баса шараны жотыынанАуыр те ауыр ылмыс жасаан ылмыскерді стау кезіндеЗиян келтіру кейбір жадайларда сталатын ылмыскерді арулануына, ылмысылмыскерді стауды масаты оны діл соттылыа беру болыпылмыскерді стау барысында оны мірін жою ажетті орануол сушылы жасаан адамды стау адама келтірілген зиянБлайша асыра істеу асаана зиян келтірілген жадайда анаМндай асыра сілтеу шін тек (абайсызда емес) зиянМндай шектен шыуды, яни асыра сілтеуді зада крсетілгенА) істелген ылмысты аупіні сипаты мен дрежесіне сайб) стау жадайына сзсіз сйкес келмеуі салдарынан кісігеОсындай ажетті шамаларды шегінен шыуы тек асааналыпен анаылмыскерді стауды ажетті орану мен аса ажеттілікпен згешеліктеріа) ажетті орану тікелей тніп тран наты иянаттыб) ажетті орануды масаты – ылмысты тойтару, ылмыскердів) аса ажеттілікте келтірілген залалды млшері тойтарылан залалза уаыт бойы азастанны ылмысты заында ол сушылы1997 жылы 13 маусымдаы азастан Республикасыны кейбір заК–ті 33–бабыны бірінші блігіне сйкес ылмыс жасаан адамаол сушылы жасаан адамды стау кезінде зиян келтіруБл біріншіден ылмысты – ыты институт ретінде ылмысЕкіншіден бл адамны мддесі мен конституциялы ытарын ораудаылмыскерді стау арылы оны жаа ылмыс жасауы тыйылады,ылмыскерді стауды негізі оны біткен немесе аяталмаан ылмыстыТек ана оны оама ауіпті рекеттері шін анаК – ті 33–бабына сйкес зиян келтіруді масатыылмыскерді бостандыын шектеуді зады белгілеріне мыналар жатады: 1) Адамны ылмыс жасауы жне ылыы шін мемлекет2.) ылмыс субъектісіне тн барлы белгілерге ие боланына3) ол сушылы жысаан адамды стауа бан арнаулы4) ол сушылы жасаан адам ылмыс жасаан уаыты5) ылмыскерді стау, егер ол ыса уаыт аралыындаылмыскерді жбірленуші, кугер немесе баса да адамдар тезОлар мыналар: - зардап тигізуді ажетті болуы:арнайы масатты болуы: - рекетті наты жадайлара сай болуы: Бл шарттар зады трде ол суа зиян келтірудіол сушылы жасаан адамды стау кезінде зиян келтіруді1) ылмыскерді рекеті шінші тлаа (баса адама) оны2) ылмыскерді ашуа рекеттенуі немесе арсылы крсетуі себептіажеттілік мына ш фактора блінеді: ылмыскерге жне стау кезіндегі оны рекетіне; 2. ылмыскерді стайтын адама; 3. стау кезіндегі жадайа байланысты сипатталады. ылмыс жасаан адамны міріне, денсаулыына, млкіне зиян келтіруылмысты кодексті 34–бабыны екінші блігіне сйкес ы орауМндай шектен шыушылы тек асаана зиян келтірілген жадайлардаАса ажеттілік те ажетті орану сияты зады жнеАса ажеттілікті бдан згешелігі сол, ол тойтарылан зиян3. ылмыс істеген адамды стаанда сай емес зияназастан Республикасыны ылмысты кодексіні тсінігінде 100- бапта айтылыпылмыс жасаан адамды стау шін ажетті шараларды шегінен1. ылмыс жасаан адамды стау кезінде оан зиян2. ол сушылы жасаан адамды стау адама келтірілген3. Бл ылмысты объективтік жаы - стау шараларынЕгер бл крсетілген негіздер болмай адам лтірсе, ондаМысалы, кімшілік сипаттаы жазытылыы (кішігірім бзаылы) шін стаандаоама ауіптілігі орта немесе кішігірім дегейдегі ылмыс жасаан4. ылмысты субъективтік жаы тікелей немесе жанама ниетпенылмыс жасаан адамды стау кезінде оны абайсызда лтіру,ол су жасаан адамды стаудаы масат – оны5. ылмысты субъектісі – жасы 16- а толан,Егер ы орау органдарыны лаузымды адамы ылмыскерді стау6. ылмыс жасаан адамды стау шін ажетті шаралар.

34. ылмысты ыта ылмыса атысуды тсінігі.ылмысты кбіне бір адам емес бірнеше адам жасайды, йткені біріккен ылмысты рекет арылы ылмыс жасау жеілдейді. Сондытан да зада бірге жасалан ылмыс шін жауапкершілікке тартылатын адамдар шеберін жне оларды жауапкершілік негіздері мен шектерін айдауды маызы зор. Екі немесе одан да кп адамны ылмыс жасауа асаана бірлесіп атысуы ылмыса атысу деп танылады. ылмыса атысу барысында ылмыс жасауа бірнеше адамны атысуы міндетті. Мндай жадайда бл адамдар ылмыс субъектісіні белгілеріне ие болуы керек. Есі дрыс емес немесе зада белгіленген жаса жетпеген адам ешандай жадайда да ылмыса атысушы деп танылмайды жне ылмысты жауапкершілікке тартылмайды. Бірігу ылмыса атысуды объективтік белгісі ретінде бірнеше адамдарды з кштерімен бірлесіп рекет жасауын білдіреді, оларды барлыы з кштерін бірттас ылмысты нтижеге ол жеткізуге баыттайды. ылмысты нтижеге ол жеткізу шін кштерін біріктіргенде, атысушыларды бірі ылмысты объективтік жаын орындайды, ал басалары ылмысты ойдаыдай жасауа жне оны жасыруа барлы ажетті жадайларды жасауа кмектеседі. Біріккен рекеттер арылы ол жеткізілген нтиже барлы атысушылар шін бірттас, орта блінбейді. Тек асаана жасалан ылмыстарды ана ылмыса атысы болуы ммкін, ал ылмыса атысушы барлы адамдар асаана трде рекет етеді. ылмыса атысушыларды рліне байланысты, оларды орындаушы, йымдастырушы, айдап салушы жне кмектесуші деп бледі.Орындаушы — бл наты ылмыс рамыны объективті жаынан кіретін рекеттерді толытай немесе ішінара орындайтын адам. арашылыта орындаушы ретінде затты тартып алан ана емес, сонымен бірге жбірленушіні- арсыласуын жеу шін кш олданатын адам да ылмысты орындаушы болып табылады. ылмысты орындаушысы заа сйкес ылмысты жауапкершілікке тартылмайтын, баса адамдарды пайдалану арылы ылмыс жасаан адам да ылмысты орындаушысы болып есептеледі. ылмысты ыта мндай жадайлар тікелей орындаушы деп аталады. ылмыскер ылмыс жасау шін жасспірімді немесе аыл-есі кем адамды пайдаланатын жадай сияты.йымдастырушы — ылмыс жасауды йымдастыран немесе оны орындалуына басшылы еткен адам. йымдастырушы ретінде кбіне наты ылмыстарды тікелей жасаудан ашатын е тжірибелі, ауіпті ылмыскерлер болады. Кпшілік жадайда йымдастырушы — бас бастамашы, негізгі басарушы жне ылмыс жоспарыны авторы болады.Баса адамды азыру, сатып алу, орыту жолымен немесе зге де жолмен ылмыс жасауа кндірген адам айдап салушы деп танылады. Жоспарлы орындаушыны субъективтік асиеттерін ескере отырып, айдап салушы бопсалауды жне мадатауды, оны пайдакнемдік ниетін пайдаланады, ал кейде сз арасында айтылан емеурінні зі де жетіп жатады.Адамды наты заа айшы рекеттерге баруа тікелей баытталмаан жалпы ндеу мен тілектер айдап салу ретінде арастырыла алмайды. Мысалы, «о дние» тартымдылыы туралы абстрактілі ойлар немесе керісінше, бір адамны «аша жасай» алмауы жне т.б. Кеестерімен, нсауларымен, апараттар жинауымен ылмысты жасайтын ару немесе ралдар берумен немесе ылмысты жасаудаы кедергілерді жоюымен ылмысты жасалуына жрдемдескен адам кмектесуші деп танылдым. Сондай-а кмектесуші ретінде ылмыскерді, аруды немесе ылмыс жасауды зге де ралдарын, ылмыстын ізін жне ылмысты жолмен табылан заттарды жасау сол сияты осындай заттарды сатып алуа немесе ткізуге кні брын уде береді.

35. ылмыса атысуды нысандарымен трлері. ылмыса атысушыларды рліне байланысты, оларды орындаушы, йымдастырушы, айдап салушы жне кмектесуші деп бледі.Орындаушы — бл наты ылмыс рамыны объективті жаынан кіретін рекеттерді толытай немесе ішінара орындайтын адам. арашылыта орындаушы ретінде затты тартып алан ана емес, сонымен бірге жбірленушіні- арсыласуын жеу шін кш олданатын адам да ылмысты орындаушы болып табылады. ылмысты орындаушысы заа сйкес ылмысты жауапкершілікке тартылмайтын, баса адамдарды пайдалану арылы ылмыс жасаан адам да ылмысты орындаушысы болып есептеледі. ылмысты ыта мндай жадайлар тікелей орындаушы деп аталады. ылмыскер ылмыс жасау шін жасспірімді немесе аыл-есі кем адамды пайдаланатын жадай сияты.йымдастырушы — ылмыс жасауды йымдастыран немесе оны орындалуына басшылы еткен адам. йымдастырушы ретінде кбіне наты ылмыстарды тікелей жасаудан ашатын е тжірибелі, ауіпті ылмыскерлер болады. Кпшілік жадайда йымдастырушы — бас бастамашы, негізгі басарушы жне ылмыс жоспарыны авторы болады.Баса адамды азыру, сатып алу, орыту жолымен немесе зге де жолмен ылмыс жасауа кндірген адам айдап салушы деп танылады. Жоспарлы орындаушыны субъективтік асиеттерін ескере отырып, айдап салушы бопсалауды жне мадатауды, оны пайдакнемдік ниетін пайдаланады, ал кейде сз арасында айтылан емеурінні зі де жетіп жатады.Адамды наты заа айшы рекеттерге баруа тікелей баытталмаан жалпы ндеу мен тілектер айдап салу ретінде арастырыла алмайды. Мысалы, «о дние» тартымдылыы туралы абстрактілі ойлар немесе керісінше, бір адамны «аша жасай» алмауы жне т.б. Кеестерімен, нсауларымен, апараттар жинауымен ылмысты жасайтын ару немесе ралдар берумен немесе ылмысты жасаудаы кедергілерді жоюымен ылмысты жасалуына жрдемдескен адам кмектесуші деп танылдым. Сондай а кмектесуші ретінде ылмыскерді, аруды немесе ылмыс жасауды зге дералдарын, ылмыстын ізін жне ылмысты жолмен табылан заттарды жасау сол сияты осындай заттарды сатып алуа немесе ткізуге кні брын уде береді.

36. ылмыса атысушыларды ылмысты жауаптылыыны негізі мен шектері. ылмыса бірге атысушыларды жауаптылыыны негізгі ылмысты ыта ылмыса атысушылар орындаушылар,Орыдаушы. ылмысты тікелей жасаан немесе оны жасауа басаылмысты орындаушы ылмысты жеке зі немесе оны бірнешейымдастырушы. ылмыс жасауды йымдастыран немесе оны орындалуына басшылыАдап салушы. Баса адамды азыру, сатып алу, орытуАйдап салушы болаша ылмысты орындаушыны р трлі діспенылмыс істеуге біреуді кндірудіру тсілі, ралы даСубъективтік жаынан аланда айдап салушылы рекеті тікелей асааналыКейбір жадайларда мндай іс-рекет наты бір жадайлара байланыстыКмектесуші. Кеестерімен, нсауларымен, апарат, кылмысты жасайтын ару немесеОбъективтік жаынан аланда ылмыса кмек крсету жоарыда крсетілгенКмектесушіні ылмысты орындаушылардан згешелігі, сол ылмыса кмектесу рЗаттай (материалды) кмектесу, детте, белгілі бір белсенді іс-рекеттерИнтеллектуалды кмектесу, детте, орындаушыны ылмыс істеуге деген шешімін,ылмыса айдап салушыдан ылмыса кмектесушіні айырмашылыы мынада: ылмыскаылмыса бірге атысуда да, жеке адамны істеген ылмысындаОсы принципке сйкес ылмысты орындаушыны рекеті К-ті ЕрекшеОсыан байланысты ылмыса атысушыларды рекетін саралаанда оларды райсысыны«йымдасан топты немесе ылмысты сыбайластыты (ылмысты йымды) ранйымдасан топ ру осы Кодексті Ерекше бліміні баптарындайымдасан ылмысты топты немесе ылмысты сыбайластыа «ылмысты оамдастыты (ылмысты йымды) ауыр немесе аса ауыр.

37. атысушыларды акцессорлыы жне атысушыларды жауаптылыын даралау. ылмысты кбіне бір адам емес бірнеше адам жасайды, йткені біріккен ылмысты рекет арылы ылмыс жасау жеілдейді. Сондытан да зада бірге жасалан ылмыс шін жауапкершілікке тартылатын адамдар шеберін жне оларды жауапкершілік негіздері мен шектерін айдауды маызы зор. Екі немесе одан да кп адамны ылмыс жасауа асаана бірлесіп атысуы ылмыса атысу деп танылады. йымдастырушыны, айдап салушыны немесе кмектесушіні іс-рекеттерін саралау кп жадайда орындаушыны рекетіне (рекетсіздігіне) туелді болады. Себебі тек соны рекеттерінде ана жасаланы шін барлы атысушылар жауаптылыа тартылуы тиісті ылмыс рамыны белгілері болады. ылмысты ыта ылмыс жасаан рбір адамны жеке жауаптылыы принціпі боланымен йымдастырушы, айдап салушы, кмектесуші сияты атысушыларды іс-рекеттерін орындаушыны іс-рекеттерінен блек арастыруа болмайды. ылмыса атысушылыты субъективтік белгілері ретінде атысушыларда асааналыты, ылмыс жасауа деген ой бірлестігіні болуы жне алдын ала келісімнен ралады. ылмыса атысушылыты объективтік белгілері трізді бл белгілерде ылмысты бірлесіп жасауды бастапы сатыларынан бастап ылмыс салдары туындаана дейін орын алады. Жоарыда айтыландай, ылмыса атысушылыты кін трі туралы брыны зерттеу дебиеттерінде абайсыздытаы ылмыса атысушылыты болуына жол берілген. Біра кейінгі уаыттарда осы таырыпты арнайы зерттеген алымдар ылмыса атысушылыты тек асаана трде жасаланда бір неше адамдарды бірлескен рекеттерін рап, жауапкершілікті жктеуге болатынын длелдеді. Ал кінні абайсызды трімен де ылмыса атысушылыты болу ммкіндігін сынушыларды баытын ылмыса атысуды акцессорлы теориясына жатызды. ылмыса атысушылыты акцессорлыы дегеніміз, азырушылы, кмектесушілік рекеттерді ылмысты орындаушыны рекеттеріне туелді болуын білдіреді. Нтижесінде орындаушы бар болса, онда ылмыса атысуда бар, ал орындаушы жо болса немесе ол ылмысты орындаудан бас тартса, онда ылмыса атысушылыта жо болып есептеледі. Мнда абайсыздыта ылмысты зардапа келген рекетпен баса адамдарды да іс-рекеттері андай да бір байланыста болса, осы рекеттен туындаан зардап басаларды да кінсіне жатады. ылмыса атысушылытаы кінні абайсызды трін лыбритания, АШ, Франция мемлекеттеріні ылмысты ытарынан кездестіруге болады. ылмыса атысушыларды жауапкершілігі оларды ылмыс жасауа наты атысуыны сипаты мен дрежесіне арай белгіленеді. ылмыса атысушылар дербес рекеттері шін жауап береді. Сонымен бірге, олар жасалан ылмыспен орындаушыны рекеті арылы байланыста боландытан, мндай жадайда ылмысты аяталандыы туралы мселе орындаушыны рекеттерін жзеге асыру сатыларына туелді трде шешіледі. Егер орындаушы бірігіп ойлаан ылмыстарын, еркінен тыс мн-жайлара байланысты аяына дейін жасай алмаса, баса атысушылар орындаушыны ылмыс жасау сатыларына арай ылмыса дайындаландыы иемесе оталандыы шін жауапа тартылады. йымдастырушыны, айдап салушыны немесе кмектесушіні іс-рекеттерін саралау кп жадайда орындаушыны рекетіне (рекетсіздігіне) туелді болады. Себебі тек соны рекеттерінде ана жасаланы шін барлы атысушылар жауаптылыа тартылуы тиісті ылмыс рамыны белгілері болады. ылмысты ыта ылмыс жасаан рбір адамны жеке жауаптылыы принціпі боланымен йымдастырушы, айдап салушы, кмектесуші сияты атысушыларды іс-рекеттерін орындаушыны іс-рекеттерінен блек арастыруа болмайды. атысушылар (йымдастырушы, айдап салушы жне кмектесуші) мен орындаушыны жзеге асыруа деген дрежесі, баса атысушыларды да жауапкершілігін шешу туралы мселеге тікелей ыпал ететіндей болуы арастырылады. Мысалы, егер орындаушы оан байланысты емес себептермен ылмысты рекетін оталу сатысында тотатын болса онда барлы алан атысушылары да ылмыса оталаны шін ылмысты жауапкершілікке тартылуы ммкін. атысушыларды рекетін саралау е алдымен ылмысты бірнеше тла бліп жасау процесінде оны атаран рліне туелді яни ылмысты топты ра отырып, олар андай масат кздеді жне атысушылар арасындаы зара байланысты сипаты андай, оларды арасында алдын ала сз байласу болдыма, ылмыса атысушыларды андай трі атысаны, атысуды нысаны жне атысушыны трі есепке алына отырып шешіледі.

38. Арнаулы субъектімен ылмыса атысандарды саралау мселелеріатысушылыпен жасалан ылмысты саралау барысында жауаптылыты жеілдететін жне ауырлататын мн-жайларды есепке алу олар жасалан іс-рекетке жне йымдастырушыны, айдап салушыны, кмектесушіні жеке бастарына атыстылыы туелділікте шешілуі тиіс. йымдастырушыа, айдап салушыа немесе кмектесушіге атысты мн-жайлар тек оларды райсысыны іс-рекеттерін саралау барысында ана есепке алынады жне баса тлаларды рекеттерін саралау барысында есепке алынбайды. скери ылмыстарда орындаушысы болып тек крсетілген белгілерге ие тлалар ана танылады. Олара ие емес тлалар орындаушы бола алмайды біра йымдастырушы, айдап салушы, немесе кмектесуші ретінде ылмысты жауаптылыа тартылуы ммкін. Бірігіп атысушылыты е ауіпті нысандары болып йымдасан топ жне ылмысты ауымдастыты табылатыны белгілі, ыорау, шаруашылы жне баса органдар ызметкерлеріні коррупциясы арылы сипатталады. Бл ылмысты топтар шін топтар шін ауіпті болып табылатын тиісті мемлекеттік ызметкерлер мен оамды ызметкерлерді іс-рекеттерін бейтараптандыруа ммкіндік беріп ана оймай сонымен атар оларды ызиетін з масаттарына баындыруа олар арылы осы масаттара ресми рылымдарды пайдалануа олара атырына енуге ммкіндік береді. ылмыса атысушылыты крсетілген нысандарымен жасалан ылмысты саралау шін оларды белгілерін анытау ажет. йымдасан топты сипаттау белгілері болып бір немесе бірнеше соны ішінде ауыр жне аса ауыр ылмыстарды жасау шін кні брын біріккен топты тратылыы. Алдын ала сз байласуда атысушылыты берілген нысанасыны міндетті белгісі болып табылады. Олай болмаан жадайда ылмыс жасау шін кні брын бірігу ммкін болмайды. ылмысты ауымдасты (ылмысты йым) шін зіндік белгілер топты тыыз йымдасандыы жне оны руды масаты ауыр жне аса ауыр ылмыстарды жасау болып табылады. Аталан белгілерді біреуіні болмауы ылмысты ауымдастыты атысушылыты нысаны ретінде жо екендігіне длел болады. Мысалы, топты тыыз йымдасанды белгісі, белгісіні болмауы олар ртрлі сипаттаы соны ішінде ауыр жне аса ауыр ылмыстарды жасау шін рылан топ болсада. Бл жадайда йымдасан топты (тратылы белгісі бар болса) бар екендігі танылады. ылмысты ауымдастыты екінші міндетті белгісі топ тек ауыр жне аса ауыр ылмыстарды ана жасау шін йымдасан болуы тиіс. Мысалы, тыыз йымдасан ылмысты топ жала жабуды тарату шін рылан болса ылмысты йым болып табылмайды. йымдасан топты немесе ылмысты сыбайластыты ран не олара басшылы еткен адам кодексті Ерекше бліміні тиісті баптарында кзделген жадайларда оларды йымдастыраны жне олара басшылы еткені, сондай-а ылмыстар оны аскнемдік ниетімен амтылса, йымдасан топ немесе ылмысты сыбайласты (ылмысты йым) жасаан барлы ылмыс шін ылмысты жауапкершілікке тартылуы тиіс. ы олдану ызметіні процессінде йымдасан топты немесе ылмысты ауымдастыа басшылы жасауды нені білдіретінін анытап алуды маызы зор. йымдастырылан ылмысты топты жмысыны баытын анытау (ылмысты іс-рекеттерді жоспарын жасатау, топ мшелері арасында міндеттерді блу, ылмысты ол су объектісін анытау, ылмысты рылым мшелеріне нсаулар мен тапсырмалар беру т.б.) болып табылады.

39. атысушыны экцессі жне саралау мселелері.атысушыны шектен шыуы барысында атысушыларды рекеттерін саралау белгілі бір маыза ие. азастан Республикасыны К-не сйкес ылмыса атысушыны, баса атысушыларды ойында болмаан ылмысты жасауы оны шектен шыушылыы деп танылады. Шектен шыушылы шін баса атысушылар ылмысты жауапа тартылмайды. ылмысты ы теориясында атысушыны шектен шыушылыын санды жне сапалы 2 трге блу абылданан. Санды шектен шыушылы ретінде атысушы, топты барлы атысушылармен алдын ала келісім жасалан ылмыспен бір тектес ылмыс жасаан кезде орын алады. Мысалы рлыты орындаушыларыны бірі баса атысушылардан жасырын млікті (баса атысушылармен бірге рланан мліктен блек) баса рланан мліктермен оса есептегенде 500 айлы есептік крсеткіштен асып тсетін млікті рласа ол рлы бабыны бабыны 3 блімімен жауапа тартылады, ал алан атысушылар егер рланан млікті баасы аталан крсеткіштен асып тспесе К-ті 175 бабыны 2 блімімен жауапа тартылады. ылмыса атысушыны топты жасауа сз байланысан ылмысымен бір тектес болып табылмайтын ылмысты жасауы атысушыны шектен шыушылыыны сапалы трі болып табылады. Мысалы, адамдар тобы дріханадан медикаменттерді рлау барысында оларды біреуі, олардын блек наркотик заттарды рласа. Ол екі ылмыс жасааны шін жауапкершілікке тартылады: рлы жасааны шін жне наркотикалы заттарды талан-таража саланы шін ал, алан атысушылар тек рлы жасааны шін жауаптылыа тартылады. Айыпталандардан шыатын ортынды атысушыны шектеу шыуы йымдасан топтарда жне ылмысты ауымдастытарда орын алатын алдын ала сз байласу арылы жасалатын топты ылмыстарда ана ммкін болады.

40. Адамны жеке басына арсы ылмыстарды тсінігі мен трлері.азастан Республикасыны ылмысты кодексі бойынша жеке адама арсы ылмыстара мыналар жатады: ірге арсы ылмыстар, олара: мадам лтіру; жаа туан сбиді анасыны лтіруі; жан кйзелісі жадайында болан адам лтіру; ажетті ораныс шегінен шыу кезінде жасалан кісі лтіру; ылмыс жасаан адамды стау шін ажетті шараларды шегінен шыу кезінде жасалан кісі лтіру; абайсызда кісі лтіру; зін-зі лтіруге дейін жеткізу; Денсаулыа арсы ылмыстар олара: денсаулыа асаана ауыр зиян келтіру; денсаулыа асаана орташа ауырлытаы зиян келтіру; денсаулыа асаана жеіл зиян келтіру; азаптау; денсаулыа жан кйзелісі жадайында зиян келтіру; жне т.б. Жеке адама арсы ылмыстар туралы істер жніндегі ылмыстарды саралау жне тиісінше, оларды жасаан адамдара діл жаза таайындау кезінде ылмысты зады дрыс олдануды амтамасыз ету шін кін нысанын, ниетіні трін, ылмыс жасауды мні мен масатын, тсілін, жадайы мен сатысын, келтірілген зардаптарды ауырлыын анытау ажет. ылмысты процесті жргізетін органдар іс жргізу жаттарында (айыптау орытындысында, кімде) з тжырымдарын жол берілетін аны длелдемелерді келтіре отырып негіздеулері тиіс. ылмысты бірнеше адам жасаан кезде оларды арасында ылмыс жасауа алдын ала сз байласу болан-болмаанын, рлдері блінген-блінбегенін, ылмыс жасалан кезде оларды райсысыны андай рекеттер жасаанын, сондай-а барлы зге де мн-жайларды анытап, соларды негізінде адамдарды топ болып, алдын ала сз байласу бойынша топ болып немесе йымдасан топ болып рекеттер жасаандары туралы орытынды жасау жне жауаптылыа тартылан адамдарды райсысыны атысу нысанын айындау, оларды рекеттерін жеке-жеке саралап діл жаза таайындау ажет. Заа сйкес йымдастырушы, кмектесуші, ылмыса айдап салушы деп танылан баса атысушыларды рекеттері, егер олар бір мезгілде осы ылмысты оса орындаушысы болып табылмаса, орындаушы жасаан ылмыс шін жауаптылы кздейтін бап бойынша саралануы ажет. Адамны мірі мен денсаулыына арсы аяталан ылмыс тікелей де, жанама асааналыпен де жасалуы ммкін, ал оларды жасауа оталанды субъективтік жаынан тек тікелей асааналы болып сипатталады. Сондытан ылмыс жасау сатысын айындаумен атар кін нысанын да ескеру, кінліні ниеті неге баытталанын, ылмыс нтижесінде андай зардап туындаанын жне на осындай нтижені туындауына кінліні субъективті атысын анытау жне белгілеу керек. Егер ылмыс оны аятаана дейін зілген болса, онда кінлі з рекеттерін не себепті тотатанын, бл оны еркіне туелді болан-болмаанын, бл ретте ылмысты жаластыруа оны наты ммкіндігі болан-болмаанын, оама ауіпті зардапты туындауына андай мн-жайлардан кедергі боланын анытау ажет.

41. мірге арсы ылмыстарды саралау.Адам лтіруге оталан кезде кінлі оны оама ауіпті сипатын сезгендіктен, жбірленушіге ыа арсы аза келтіру масатында рекет жасаан, оны іске асатынын алдын ала білген жне соны алаан, біра оан атысты емес жадайлар бойынша аза іске аспаан асаана рекеттерді тану керек. Адам лтіруді кінліні бір мезгілде бірнеше адама аза келтіру ниеті болан жадайларда екі жне одан да кп адамды лтіру, детте, ыса аралы мерзім ішінде бір немесе бірнеше іс-рекетпен жасалады жне кінліні екі жне одан да кп адама аза келтіру туралы ниетін растайды. Кінліні ниеті екі жне одан кп адам лтіруге баытталан кезде, ылмысты ниетті нтижесі - бірнеше адамны лімі ылмыс субъектісіні еркіне байланысты емес жадайлар бойынша туындамаса, бір адамды лтіру жне баса адамды лтіруге оталанды жасау - екі адамды лтірген - аяталан ылмыс ретінде аралуы ммкін емес. Мндай жадайларда аяталмаан адам лтіру бойынша кінліні рекеті оталу, ал аяталан адам лтіру - саралау белгілеріні болуы немесе болмауына арай К тиісті бабымен саралануа жатады. Бл ретте, бір мезгілде бір адамды лтірген жне екіншісін лтіруге оталан кезде кінліні рекетіні кезеділігін осылайша саралауды маызы жо. Егер бірнеше адам лтірген кезде ылмысты оса орындаушыларды ниеті бірнеше адамны мірін июа баытталса жне оны іске асыру шін олар зара рлдерін бліскен болса, соны салдарынан рбір ылмыса атысушы бір ана адамны мірін июа тікелей атысса, онда оларды райсысыны рекеті осылайша екі немесе одан да кп адам лдіру деп саралануа жатады. Адам лтіруді осы адамны ызметтiк iс-рекетiн жзеге асыруына не ксiби немесе оамды борышын орындауына байланысты адамды немесе оны жаындарын лтіру бойынша саралаан кезде жбірленушіні з ызметтік міндетін жзеге асыруа не зіні ксіби немесе оамды борышын орындауа байланысты андай зады рекеті кінліні оны лтіруіне немесе оны жаындарын лтіруге итермелегенін анытау керек, йткені кінліні на осы мн-жайлара байланысты осы адамны міріне ол су ниеті осындай саралауа арналан міндетті шарт болып табылады. Анасыны зіні жаа туан сбиін босану кезінде немесе босананнан кейін лтірген жадайда, босанан йелді психикасына теріс сер ететін (мысалы, кесіні баладан бас тартуы, баланы некесіз туылуына туысандарыны айып тауы, баланы кесі немесе йелді туысандары ана мен баланы мір сруі шін материалды жадайдан бас тартуы жне т.б.) маызды мн-жайларды йелді психикасыны бзылу жадайы деп тсіну ажет. Сби туыланнан кейін йелді психикасыны бзылуы, детте, оны жйке жмысыны теріс процестерімен (депрессия, орыныш сезімі, желікпе кіл-кйі жне т.б.) сипатталады. Аталан психикалы бзылушылытара байланысты йелді есіні дрыстыын немесе есіні дрыс еместігін анытау шін сот психологиялы-психиатриялы сараптама жргізу ажет. Жан кйзеліс жадайында адам лтіруді саралаан кезде кінліні физиологиялы жан кйзелісіні бар-жоы, оны кенеттен пайда болуы жне жбірленушіні рекетімен байланысты боланы ажетті шарт болып табылады. Жан кйзелісі жбірленушіні кш олдануынан, орлауынан немесе ауыр балааттауынан не зге де заа арсы немесе моральа жат рекетінен (рекетсіздігінен) (жаын адамдарына аза келтіру немесе денсаулыына зиян келтіру, оларды зорлау, зін-зі лтіруге дейін жеткізу, асыра билік ету, ызмет бабын теріс пайдалану жне т.с.с.) пайда боланда, сондай-а жбірленушіні дайы ыа арсы немесе моральа жат мінез-лы, оны бірнеше мрте жасаан ыа арсы рекеттері (дайы рып-соу, азаптау) салдарынан туындаан заа созылан психиканы бзатын жадайда, оларды соысы адам лтіруді себебі болып табылан кезде ана жауаптылы туындайды.

Абайсызда адам лтіру К тиісті бойынша саралануы тиіс. Егер абайсызда адам лтіру тиісті бапта саралау белгісі ретінде крсетілсе, онда іс-рекет, осы саралау белгісін пайдалана отырып, жасалан ылмыс шін жауаптылыты кздейтін тиісті бап бойынша саралануы тиіс. Бл ретте, К 101-бабы бойынша осымша саралау талап етілмейді

42. Денсаулыа арсы ылмыстарды саралау. Адам денесі талшытарыны анатомиялы ттастыын ыа арсы бзу не органдарды заымдануына немесе оларды алыпты жмыс істеуін бзуа кеп соан зге де рекеттерді адам денсаулыына келтірілген зиян деп ыну керек. Денсаулыа келтірілген зиянны ауырлыы азастан Республикасы Денсаулы сатау Министріні бйрыымен бекітілген»Сот-медициналы сараптама жргізуді йымдастыру ережелеріне сйкес сот-медициналы сараптама жргізу жолымен айындалады. ІЖК сйкес, мндай сараптаманы жргізу міндетті болып табылады, ал оны орытындысы мият зерттелуге жне баса длелдемелер жиынтыымен бірге баалануа жатады.

Денсаулыа асаана ауыр зиян келтiру рамында крсетілген саралау белгілері бойынша денсаулыа келтірілген ауыр зиянды саралаан кезде олар маынасы бойынша К 96-бабыны екінші блігінде крсетілген осыан сас белгілерге сйкес екенін назара алу керек. Адамны мірі мен денсаулыына арсы баытталан ылмыстар шін жаза таайындаан кезде соттар оларды жасаан кездегі барлы мн-жайларды жиынтыын: асааналы трін, ниеті мен масатын, тсілін, ылмыс жасау жадайын жне сатысын, туындаан зардапты ауырлыын, кінліні жеке басын, жауапкершілік пен жазаны жеілдететін жне ауырлататын мн-жайларды болуын ескеруі тиіс. Бл ретте, рекетті К тиісті баптарыны диспозициясыны тарматарында крсетілген бірнеше саралау белгілері бойынша саралаан кезде жаза жеке рбір тарма бойынша емес, К баптарыны тиісті бліктері бойынша бір рет таайындалатынын назара алу керек. Денсаулыа арсы ылмыстарды саралау.