ПЛАШКА: Астаналы ата-ана бгін таы алтыдан балабаша кезегіне таласты.

Репортаж

Баспасздегі репортаж. рбір жанрды зіндік ерекшелігі - зіндік деби-cтилін алыптастыруа ммкіндік береді. Репортаж жанры кейіпкерді атысуы мен эмоцияны йлесімінсіз ммкін емес. Сонымен атар, репортаж жеделдікті ажет етеді. Репортаж е алдымен болан оиа, байалан былыс жайында бастан-ая баяндау. Ол бгінгі тада журналистика саласында ке етек алан жанрларды бірі. Репортаж барысында журналист оианы сан ырынан крсетіп, шынайы болмысты оырмана, тыдармана, я крерменге жеткізеді.

«Репортаж» сзі латын тілінен аударанда «хабарлау» деген маынаны білдіреді. Оны даму кезеі баспасзді дамуымен тспа-тс келеді. Оны алашы белгілері заметка жанрында байалады. «Репортаж оиа болан жерді топыраында туады. Сондытан да репортаж дегеніміз – оианы зі» [3,59-б],- дейді профессор Т.С.Амандосов. Ал алым С.Байменше: «Репортаж – баспасздегі жібек баулы жанрларыны бірі. йткені репортажды жазу оай емес. Журналистер, детте репортаж жазуды ртрлі нысандарын олданып отырады. Мысалы, ол авторды болан оиа жніндегі монологына да рылуы ммкін. Мндай жадайда автор зін крсетпейді, біра оырман авторды аншалыты атысы бар екендігін сезіп, біліп отырады» [4,18-б],-деп тсіндіреді.

аза журналистикасындаы публицистер шыармашылыында репортаж жанрыны атаран рлі зор. Журналистика майталман-дары бола білген Шерхан Мртаза, Камал Смайылов, Оралхан Бкей, Аселеу Сейдімбек секілді журналистер шыармашылыында жетекші орынды алан жанр - репортаж. Егер репортаж журналисті атысуымен жасалып, баяндалса онда ол стті болып шыады. Дегенмен, мндаы журналист з ісін жетік мегерген маман болуы тиіс. Себебі, оианы з жрегінен ткізіп аудиторияа серлі етіп жеткізіп, оырман кілінен шыа білу лкен ебекті ажет етеді.

С.М. Гуревич репортаж жанрына: «Репортаж авторыны зі болан оиаа кугері немесе тікелей оиаа атысушыны айтуы бойынша апаратты жедел динамикалы хабарлауы» [5,78-б],-деп анытама береді. Бл анытаманы авторы репортажды бірнеше трге бледі. Оиалы репортаж негізінде те маызды оиа жатады жне оны ерекшелігі - жеделдігінде. Танымды репортаж – кітап оймалары, мражайлар жне таы да басалармен танысу масатында жазылады. Проблемалы репортаж негізінде деректерді талдау, осы немесе зге де проблемаларды салыстыра жан-жаты ашуа кш жмсалады.

Публицистика теориясын зерттеуші М.Шостак: «Оиа» – репортажды синонимдеріні бірі болып табылады. Жасы репортажды детальдары бір жадайдан екінші жадайа, бір ыратан басаа ауысу шегін крсететін озалыс бейнесін береді» [6,90-б],- деген тжырым айтады. Суреттеп жазу емес (арты суреттеулер репортажа зиян келтіреді), траты озалысты берілуін тйсіну, оны крінісі озалмалы сипатта болуы ажет.

Репортажды зіне тн мынадай ерекшеліктері бар:

- уатылы оиаларды рістету;

- оиаларды кезедерге блу;

- міндетті серленуші орта;

- деталь арылы жасалатын жмыстар;

- репликалармен жне эпизодтармен (осы репортажды) болып жатан тез болатын серді жасау;

- авторлы «менді» сезіну;

- талпыну ыраы;

- оианы аяталан бейнесі.

Репортаж – бл ерекше жанр. Мнда стиль, сюжет жне крнекілік, длелдеушілік, болып жатан оиаа авторлы арым-атынас болуы те маызды.

Бл жанр рубриканы «проблемалы репортаж» трі басылымдарда, телерадиода да жиі орын алады. Оиалардаы сол немесе зге де проблемаларды жазу автора осымша міндеттеме жктейді. Оиалар туралы айту жне проблемаларды неге байланысты болып жатанын оырмана жеткізу те ажет. азіргі заманы репортерлер проблемалы линияларды, проблемалы кезедерді кбірек олданады. Проблемалы репортажды авторы сол немесе зге де проблеманы зерттеуге тырысады. Бл осы жанрды ала жылжуын крсетеді. Одан баса газет жарияланымдары, жанрларды зара кірігу, зара сер етулері жріп жатады.

Репортаж – оиаларды орнынан жедел жне кркем етіп беретін жанр. Жанрды негізгі асиеті – «болу эффектісі» - бл оырман, тыдаушы, крермен болан оианы репортерді кзімен круі жне естуі. Оианы тікелей атысушысы авторды зі оан барлы оырманды, тыдаушыны жне крерменді атыстырады.

Репортаж трлері: оиалы – оиа хронологиялы (сондай-а оиа алды мен оиадан кейінгі репортаждарды арастырады) трде беріледі. Таырыпты репортаж – оиа андай да бір жерінен бастап беріледі, бл жерде кеейтілген жне наты тсініктемелерге рсат етіледі жне жазылатын ахуалды, яни репортаж жоспарланбаан оиадан беріледі.

Репортажды тілі мен стилінде екі бастама болуы ммкін: деректілік пен кркемдік. Олар зара тепе-тедікте болуы тиіс, егер кркемдік басым болса, репортаж беллетристикаа айналады, тек деректі ана тізіп берсе репортаж ра жне ызысыз болады. Сонымен орыта айтанда, публицистикадаы андай да бір апарат аымын жедел трде жеткізетін пішін апаратты жанрлар болып табылады. Оны ішіндегі репортаж баспасздегі репортаж, фоторепортаж, радиорепортаж, телерепортаж болып блінеді.

Фоторепортаж – журналистикадаы атаратын ызметі жаынан репортажды белсенді трі. Репортажды бл трінде фотосурет пен мтін болады. Фототілші болан оиа мен былысты суретке тсіріп, жедел жарияласа, жаалы е алдымен сурет арылы тез арада хабарлауа ммкіндік туады. Фотосуреттер оса берілетін репортаждар рашан нанымды жне серлі шыады.

Радиорепортаж. Репортаж – хабар таратуды кп олданылатын жанры. Ол радионы барлы ммкіндіктерін пайдалануа жадай жасайды жне ерекшелігін толытай іске асыра алады. Радиорепортажда апаратты радиохабарды тымды жатары олданылады: жылдамды, зектілік, мтінні ыса, рі натылыы, образды бейнелеу. Бл туралы алым Н.Омашев: «Радиорепортаж – радионы табиатына тн, оианы дыбысты суретін тыдарманны кз алдына елестете алатын, жанды сзбен спеттелетін, оиа аясындаы журналисті баяндауын табии шумен толытырып, оиаа атысушыларды гімесімен сер етіп, тыдарманды айталанбас стті кугері ететін ерекше жанр» [7,87-б],- деген анытама береді.

Радиорепортажды негізгі жанрлы нышаны – деректік, длдік. Репортаж уаытша материалмен байланысты. Оны жаалыы, тіп отыраны, динамикалыы да осында. Ол детте кпшілік арасында кп талыланатын, ызыушылы туызатын хабарлама болады. Сондытан радиорепортажда ш серді болуы маызды: натылы, оиалы болуы, оны авторды зі бастан бірге ткізуі.

Газетке репортаж дайындап отыран тілшіні де тапсырмасы дл осындай, тек басты аруы – жазу. Басаа араанда, ол з мтінін тымды сздер олданып толытыра алады. Радиорепортер сол уаытта бар білгенін жайып салады. Оны жмыстаы орында: дыбысталан сз, шу, уен. Ол болып жатан оиа, былыстарды дыбыстар арылы образын алыптастырады.

Репортажды ш трі бар. Оиалы, талдамалы-проблемалы, апаратты. Репортажды классикалы трі – оиалы репортаж болып табылады. Мысалы, талдамалы-проблемалы репортаж детте аладаы клік кептелісін баяндаудан трады. Транспортты аымын, ГАИ ызметкерлеріні атарып тран функциясын, жолаушыны схбатынан ралады. Бл репортаж тріні масаты - тыдармана болан оиа жайлы жалпы тсінік беру. Апаратты репортаж тек малматты ана ралуы ммкін. Кейде зекті мселені нысанаа алады. Басты міндеті – тыдарманды ылымда, медицинада, ндірісте болан жаа ашулар жайында ладар ету. Репортаж – синтетикалы жанр. Ол зіне бейнелеу элементін, схбат, комментарийді осуына болады. Ал енді осы элементтерді репортажда ойната білу ксіби журналисті ана олынан келетін дние.

Журналистика жйесінде рбір жанр мазмнына арай арапайым жне жанрлы пішініне байланысты айталанып отырады. Радиорепортаж зіндік апарат тарату жанрында ерекше сипат алады. Ол радионы зіндік ерекшеліктерін ескере отырып, барлы ммкіндіктерін жзеге асыруа ыайлы жанр. Радиорепортажда апаратты радиохабарламаны барлы кшті жатары бір арнада тоысады: жеделділік, зектілік, мтіндерді клемі. Мнда публицистиканы элементтері, тіп жатан былыстарды баалануы, оларды эмоционалды бейнесі, кейіптік суреттелуі бар.

Радиорепортажды е бастапы лгісінде деректік, натылы, жеделдік белгілері зекті апараттара баынышты. Міндеті болып жатан былысты, оианы жан-жаты крсету. Репортаж уаытша апаратпен байланысты, мнда жаашыл, динамикалы жаы жоары жанр.

Репортер рашанда оиа болып жатан жерден табылуы ажет. Репортаж – кугерді гімесі, оны масаты – тыдаушы ауыма болып жатан оианы кзбе-кз кріп трандай етіп жеткізу. Сондытан да радиорепортажда рашанда ш трлі жадай маызды орын алады. Олар: длме-длдік, авторды атысуы, тыдарманны кілін ояту.

Газет тілшілері репортаж дайындау кезінде е бастысы – деби тілде сйлей білу, яни схбат кезіндегідей мтінді толытырып, жинатап отырады. Ал радиорепортер сйлеу стінде ерекшелінеді. Оны арамаында радиожурналистиканы барлы ару-жараы ызмет етеді. жатты дыбыстар, музыка, айтылатын сздер осыны брін бір арнаа тоыстырып, бір арнаа ю – журналист шыармашылыыны жемісі болып табылады.

Репортаж - классикалы жанрды бір трі. Ол оиа тіп жатан жерден бірден эфирге жіберіледі. Мндай репортажадарды нсасы – спортты жарыстарды туі жніндегі радиорепортаждан крініс табады. Студияда алдын-ала жазылан репортаж те аз кездеседі. Мндай репортажды кбінесе жас журналист тікелей репортаж жасау тжірибесі аз боландытан жасайды. Репортажды проблемалы, танымды трлері де кездеседі.

Проблемалы репортаж оиа болып жатан жерден ( мысалы: кшедегі кліктерді озалысын, лкен аладаы е тиімдісі кліктер кп жріп жатан кшеден бастап, полиция ызметкерінен схбат алу арылы) басталады.

Танымды репортаж тек ана мселені озау арылы апарат береді. Мндаы негізгі масат – тыдаушыны е негізгі, ызыты жадайлармен ылымда, медицинада, шаруашылыта тіп жатан айтулы оиа, былыс, жаалыпен таныстыру. Олар зертхана, жоары оу орындарыны кафедраларында болуы ммкін.

Радиорепортаж оиа болып жатан жерден алынады. Мнда сол жердегі атмосфера сер етеді. Егер де арапайым схбатта журналисті зекті апарат ызытырса, радиорепортажда тілші гімені баытын оианы мазмнына немесе туындаан мселеге аударады. Оиа тіп жатан жерден схбат жазу, баса адамдар арасында журналист тарапынан тапырлыты, зіне деген сенімділікті жне осы сенімділікті тыдаушысына бере білу асиеттерін ажет етеді. Схбат рашанда озалыста, ыса жне нса болуы керек. заа созылан схбаттан радиорепортажды мні, маынасы бзылады.

Комментарийді элементтері радиорепортажда зіндік орнымен олданылуы ажет. Оларды кмегімен тілші тыдаушыа тсініксіз, клекелі жадайлар жнінде апарат береді. Мысалы, стті олданылан комментарийге кіл блейік. Журналист экзотикалы жануарлар жне кне заттар жнінде лкетану мражайынан репортаж береді. олтырауындар, ягуарлар жне баса жануарлар жнінде гімелей келе, мражайды ылыми ызметкерлерімен крмедегі экспонаттар жнінде млімет беруді тінеді. Радиорепортажды рылымы таырыпты ашуа бейімделуі міндетті, яни, малматты жандандыруы керек. Апаратты белгі берілмеуі ммкін, біра апаратты репортер ай жерге келсе, сол жерден таратуы шарт. Репортер е бірінші жаашыл сипатта, ызыты жадай жнінде апарат беруі керек. орытындысында айда жне не туралы айтыланы жнінде айталау те ажет. Кейде журналистер мндай апарат бермей репортажды схбатпен бліп тастайды.

Радиорепортажда е басты рал – айтылатын сз. Ол айтушыны ойын жне эмоциялы жадайын длме-дл крсетеді. Сздерді жиі ауысуы, микрофон алдында ртрлі адамдарды сйлеуі, рлдерді ауысуы, уендер, радиорепортажды полифониясын туызады. Бл жерде радиохабарлама жне радиосхбат ассоциациялы, метофоралы сипатта орын алады. Радиорепортажды иындыы журналистке кп міндет артады. Ол оиа тіп жатан жерде орынды сз олдану, наты эпитет жне теестіру, мазмнды блшектерін табу шеберлігін мегеруі тиіс. Бл жанрда суырып-салмалы нерді рлі те зор. Оан кшелерден репортаждар жиі жазу, ртрлі кнделікті мірдегі жадайларды суреттеу арылы жаттыу отайлы.

Радиорепортерді наты дикциясы ойылан мнерлі, тсінікті, жаымды дауысы болуы керек. Микрофон алдында зін-зі жасы стап, еркін ысылмай сйлеу репортерді шеберлігін бойа сііруге жасалатын наты адамдарды бірі.

Радиорепортажа дайындалу масатымен журналист алдын-ала оиа орнына барып зіне ажетті, ыайлы жерді тадауы ажет. Оан зіні озалыс нктелерін анытап, ауыстырып отыру жадайын ойластыруы керек. Осылай наты зіне мазмнды, тиесілі орнын анытап алады. Микрофонмен озалыста айда жне алай орналастыру керектігін білу – те маызды. йткені, трлі техникалы кедергілер бгет жасамауы ажет.

Радиорепортажда музыка оиа кезіндегі е маызды блшек болып табылады, яни ол уенді з орнымен пайдаланса ана бадарламаны зіндік эмоционалды ажетін тейді.

Шуыл мен уен журналисті жне оиаа атысушыларды дауыстарын басып тастамауы керек. Журналист зіні тапан мліметтерін сырттан тыдаандай естіп отыруы жне оны тыдаушыа сына білуі керек. Радиорепортажды монтаждау уаытында ртрлі эпизодтарды бір арнада стті тоысуына зор кіл блу ажет. Бл мселедегі диссононсты тыдаушы тез аарып, оны сенімсіздігін туызады. Кейде журналистер студияда з ойларындаы фрагменттерді осуы ммкін. гімелесу барысында осылуа алай тырысса да, дл жазу стінде бл жадай дрыс болмайды. Яни, мндайды айталамау керек. Репортаж шектеуді, наты дыбысталуын зіні дыбысты бірттастыын жоалтады. Е дрысы студияда айтадан жазаннан грі, таспада біратар тілдік ателіктерді з орында алдыруы ажет.

Радиорепортаж міндетті трде оиа тіп жатан жерден жасалады. Тыдарманны санасында сол жерді атмосферасы алыптасуы керек. Репортер оиа орнынан тек ана сезімін емес, сенімділігін де тыдармана крсетуі тиіс. Ю.А.Летунов: «Радиорепортерды шеберлігі - оианы бір стін немесе басты кейіпкерін ашы, толы жне жарын трде крсетуі, ал бастысы – бояуы жо, табии дние» [8,69-б],-дейді.

Тілші: «Брі й шін» крмесінен (фонда залды шуы, трлі гуілдеген дауыстар) репортаж жргізуде.

Тілші: Мені назарымды мына бір демі кйлектер зіне аударып отыр. Тек кйлектер ана емес. Ал мынау не нрсе?

Дауыс: Мнда костюмдер мен кртешелер, жейделер, жалпы керектіні брі бар.

Тілші: йел шін.

Дауыс: йел шін (кледі).

(шу кедергі жасауда)

Тілші: Міне, мен бір демі глдерді кріп отырмын, ерекше рі демі екен...

Дауыс: Бл клемді кесте, ескі олнер, осындай атпарлы, алы жіптерді зімен осындай демі заттар жасап шыаруа болады.

Тілші: Міне алыстан араса арапайым шалбар сияты, ал жаындаса ерекше лгіде жасалан белдемше.

Асары ыздан сраймын: Сіз Беларусиядансыз ой , и?

Дауыс. И, Минск аласынана боламын (рі арай тсіндірме сздер кетеді).

Бл репортаж радиоэфирде сегіз минут жрді жне тек диалогтан ана трады. Журналисті жіберген ателігіне тоталайы. Алдымен, крме жайында ешандай апарат жо, ай жерде, кім атысуда, кімдер круге келген. Келушімен ешандайда схбат жо. Егер де келушімен схбат болса, сондаы ызытарды ол з сзімен, пайымдауынша жеткізер еді. Сздерді айталануы, блініп кетуі де журналистен кеткен ателік. Белорусиядан келген ызбен схбатында, ситуацияны тездетіп ойды. «Сіз айдан келдііз?», - деп срауды орнына, «Сіз Белорусиядансыз ба?», - деп тездетіп жіберді. Жаалыты брін журналист зі ашып ойды жне репортажды соы жо.

Ю.А.Летунов: «Радиорепортаж, - ерекше рылыма ие, жіішкелігі бар, кішкентай, аяталмаан шыарма. Біра та шарытау шегі мен шешімі бар» [8,79-б],-деген тжырымыны жаны бар. Репортаждаы оианы сюжет бейнелейді. Алайда, эпизод тадауда авторды рлі те маызды. Журналист репортажда белсенді, ол оианы ортасында жреді, яни ол материалды дирижері, режиссері, операторы, жргізушісі.

Радиорепортажды басталуы те маызды. Таырыбымен ана емес, оиасымен, апаратымен ол тыдарманды зіне тартады. Тыдарман жалпы образды алыптастыран со келесі жаалыты ктіп отырады. Осындай кезде байланысты жоалтпау шін, ситуацияны уыстан жібермеу ажет. Сонымен атар, тыр ойлы репортер ай жерде болмасын ситуациядан тып шыуды амалын табады. Айтылан рбір сз эмоция мен ойды жеткізеді. Сздерді аымы, ыра, темп - брі де маызды. Оиа орнында репортера дл келетін эпитет, метафора, салыстырмалы сздер керек болады. Бл істерді брі оны шеберлігімен лшенеді. Микрофон алдында обалжымау, дрыс дикция сатау, арты дыбысты болмауы ажет.

Телерепортаж – телевидениені табии асиетін крсететін жанр. Репортаж – тележурналистиканы ке таран, ыпалды, кшбасшы жанры. «Репортаж» француз тілінен аударанда «хабарлау» деген маына береді, бл термин журналистикада ткен асырды ортасында пайда болан. Біра бан дейін де репортажды элементтері бар хабарламалар кездескен. Репортаж жанр ретінде алыптасуы шін кп жылдар керек болды.

Репортаж – тілші атысушы немесе кугер болатын оианы газетке, радиоа, телевидениеге жылдам хабарлайтын журналистика-ны жанры. Жаалытарды хабарлау баса жанрларды негізі болып есептеледі. Біра репортажда тілшіні оианы жеке абылдауы, деректерді іріктеуі апаратты жанрды объективтілігіне арсы келмейтіндей алдыы атара шыады. Шын мнінде, журналистиканы бар тарихы – шынайы мірге жаындыын сипаттайтын, шынайы болмысты табии дамуды крсететін репортажды пайда болуы мен дамуыны тарихы.

Газет пен радиода репортер оианы сзбен сипаттайды, сол себепті газеттік жне радиорепортерді шыармашылы ызметіндегі негізгі рекет суреттемелік функциясы. Ал, телевидениеде барлыы басаша: телекамераны зі мірді баылайды; репортер оиаа крермендерді кзімен арайды. Суреттеме функциясы телекамералара жктелгендіктен, репортерге болып жатан жадайды гімелеу мен тсіндіру алады.

Телерепортаж бір жаынан шынайы мірді сол кйінде крсетеді, яни, мні бойынша объективті, шынайы болмыса максималды трде жаын болады. Екінші жаынан, репортерді субъективті абылдауы алдыы атара шыады, кбінесе, журналист кугер болады.

Эфирде берілу тсілі бойынша репортаж тікелей жне делген болып блінеді. Тікелей репортаж жылжымалы телевизиялы станцияны кмегімен рекет басталан кезенен бастап беріледі. Оианы болан уаытында крсетпеу оны делуін ажет етеді. делу тсілі бойынша репортаж бейне, кино, фоторепортаж болып блінеді.

Суретті деуді ежелгі тсілі – суретті айта салу.

Телерепортажды дыбыспен амтамасыз ету ерекшеліктері оны екі трін айыруа ммкіндік береді: синхронды – атысушыларды сзі мен табии шу атысатын репортаж, дыбыссыз – оиа жерінен дыбыспен амтамасыз етпейді, бл кбінесе, ресми хабарламаларда олданылады.

Репортажды типологиялы ерекшеліктеріне оны оиалы, таырыпты, ойылымды болып блінуі жатады. Бірінші жадайда, оиа шынайы крсетіледі, репортер апаратты наты рі толыымен жеткізу керек. Таырыпты репортажда автор-журналист крсетілім объектісін жне онда таырыпа сйкес болып жатан оиаларды тадайды. ойылымды репортажда журналист оианы йымдастырушысы ретінде шыады. Мндай йымдастыру ызы рі пайдалы, кейде зиянды жне ксіби дегейде болмауы ммкін.

Репортаж олданылуыны алашы, бастапы пішіні комментарийі жо крсетілім немесе оианы берілуі болып аталуы ммкін.

Комментарийі жо репортаж (немесе трансляция) тікелей эфирде немесе крерменге барлыы ызыты болатын маызды оамды-саяси немесе мдени оиаларды крсеткенде олданылады. Оан жоары за шыару органдарыны отырысы, отанды жне шетелді мемлекет ызметкерлерді баспасз-конференциясы, трлі спортты сайыстар жатады. Сонымен атар, комментарийі жо репортажа кейбір концерттер мен ойылымдарды крсетілімі жатады.

Комментарийі бар репортажда оператор, режиссер, дыбыс режиссерімен атар репортер белсенді рл атарады. детте, журналист кадрды сыртында аланымен, крерменге оианы кугері ретінде млімет беруші болып табылады. Репортер – крерменні «гиді», ол зіні сзімен, жан-жаты білімімен, оиаа эмоционалды арым-атынасымен экранды рекетті маынасын тсіндіруге кмектеседі.

Оиалы репортаж аты айтып трандай, мны арауына белгілі бір оиа алынады. Соан байланысты ол жедел жазылады, тез жарияланады. Біра баспасзде репортажды бл трі кп кездесе бермейді, йткені мні зор оамды-саяси оианы табу, оны бірінші болып хабарлау оай шаруа емес. Біздегі оиалы репортаждара кбіне леуметтік деректер арау болады.Астаналы ата-аналарды бгінгі кнгі балабашаа сранысы мен кезекке таласаны туралы тмендегі репортаж туралы оиалы сюжетті жазбасы тмендігідей:

ДАТА: 05.04.10

БИН: Балабаша

ПЛАШКА: Астаналы ата-ана бгін таы алтыдан балабаша кезегіне таласты.

АВТОР: Айбар Олжай