Мемлекеттiк ызметшiлердi негiзгi мiндеттерi

Мемлекеттiк ызметтi принциптерi

азастан Республикасында мемлекеттiк ызмет:
1) задылы;
2) азастанды патриотизм;

3) мемлекеттiк кiметтi за шыарушылы, атарушылы жне сот тарматарына блiнуiне арамастан, мемлекеттiк ызмет жйесiнi бiрттастыы;

4) азаматтар ытарыны, бостандытарыны жне зады мдделерiнi мемлекет мдделерi алдындаы басымдыы;
5) жалпы ол жетiмдiлiк, яни Республика азаматтарыны мемлекеттiк ызметке ол жеткiзуге жне з абiлеттерi мен ксіби даярлыына сйкес мемлекеттiк ызмет бойынша жоарылатылуа те ыы;
6) азаматтарды мемлекеттiк ызметке кiруiнi ерiктiлiгi;
7) мемлекеттiк ызметшiлердi ксiбилiгi мен жоары бiліктiлiгi;
8) мнi бiрдей жмыстарды орындааны шiн ебекке аыны те тлеу;

ызметшiлер;

Мемлекеттiк ызметшiлердi ытары

Мемлекеттiк ызметшiнi:
1) Республиканы азаматтарына азастан Республикасыны Конституциясымен жнезадарымен кепiлдiк берiлетiн ытар мен бостандытарды пайдалануа;
2) з кiлеттiгi шегiнде мселелердi арауа жне олар бойынша шешiмдер абылдауа атысуа, тиiстi органдар мен лауазымды адамдарды оларды орындауын талап етуге;
3) белгiленген тртiппен лауазымды мiндеттердi орындау шiн ажеттi апарат пен материалдар алуа;
4) лауазымды мiндеттердi атару шiн белгiленген тртiппен меншiк нысандарына арамастан, йымдарда болуа;
5) басшыдан мемлекеттiк ызметшiнi атаратын лауазымына сйкес ызметтiк кiлеттiк мiндеттерi мен клемiн дл белгiлеудi талап етуге;
6) жеке басыны адiр-асиетiнi рметтелуiне, басшылар, зге де лауазымды адамдар жне азаматтар тарапынан зiне дiл жне рметпен кзарас жасалуына;
7) зi атаратын лауазыма жмыс сапасына, тжiрибесiне жне осы Зада белгiленген зге де негiздерге арай ынталандырылуына жне ебегiне аы тленуiне;
8) тиiстi бюджет аражаты есебiнен айта даярлануа (айта мамандануа) жне бiлiктiлiгiн арттыруа;

Мемлекеттiк ызметшiлердi негiзгi мiндеттерi

1. Мемлекеттiк ызметшiлер:
1) Республиканы Конституциясы мен задарын сатауа;
2) азастан Республикасыны Президентi бекiткен тртiппен мемлекеттiк ызметшiнi антын беруге;
3) азаматтар мен зады тлалар ытарыны, бостандытары мен зады мдделерiнi саталуын жне оралуын амтамасыз етуге, задарда белгiленген тртiп пен мерзiмдеазаматтарды тiнiштерiн арауа, олар бойынша ажеттi шаралар олдануа;
4) зiне берiлген ытар шегiнде жне ызмет мiндеттерiне сйкес кiлеттiгiн жзеге асыруа;
5) мемлекеттiк тртiп пен ебек тртiбiн сатауа;
6) зiне зада белгiленген шектеулердi абылдауа;
7) задарда белгiленген ызметтiк деп нормаларын сатауа;
8) басшыларды бйрытары мен кiмдерiн, жоары тран органдар мен лауазымды адамдарды з кiлеттiгi шегiнде шыаран шешiмдерi мен нсауларын орындауа;
9) мемлекеттiк пияларды жне замен оралатын зге де пияны сатауа, оны iшiнде мемлекеттiк ызметтi тотатаннан кейiн де, замен белгiленген белгiлi бiр уаыт iшiнде, ол жнiнде олхат бере отырып сатауа;
10) ызметтiк мiндеттерiн атару кезiнде алан, азаматтарды жеке мiрiн, ар-намысын жне адiр-асиетiн озайтын млiметтердi пия сатауа жне олардан, задарда кзделген жадайларды оспаанда, мндай апарат берудi талап етпеуге;
11) мемлекеттiк меншiктi саталуын амтамасыз етуге;

 

7. Мемлекет тсінігі жне белгілері

Мемлекет — белгілі бір аумаа иелік етіп, сол жердегі халыты еркін дамуына ммкіндік беретін, оам табиатынан туындайтын орта істерді атаруа ажетті басаруды жоары дрежеде йымдасан жйесі, саяси билік йымы. Егемендікке, задастырылан зорлыты пайдалануа монополияа ие жне оамды басаруды арнайы механизмдер (аппарат) арылы жзеге асыратын оамдаы саяси билікті йымдастыруды еркеше трі, саяси жйені орталы институты.

Мемлекетті белгілері

· мемлекетті орталы жне жергілікті билік органдары жйесі болады, оан зады, атарушы жне сот органдары, скер,полиция жатады;

· мемлекетті трындары кімшілік-ауматы бірлестіктерге (облыс, аудан, ауыл, т.с.с.) блінеді (ол бірліктер р елде трліше аталады);

· мемлекетті шекарасы аны белгіленген аумаы болады;

· мемлекетті скерді, полицияны, сотты, баса мемлекеттік мекемелерде ызмет істейтін шенеуніктерді стау шін салы жинайды;

· мемлекет задар жне баса нормативтік-ыты актілер шыарады, соларды кмегімен оамды тртіп орнатады.

 

8. азастан Республикасы – бірттас, демократиялы, зайырлы, ыты жне леуметтік мемлекет

азастан Республикасыны Конституциясында: “азастан Республикасы зін демократиялы, зайырлы, ыты жне леуметтік мемлекет ретінде орнытырады; оны е ымбатты азынасы – адам жне адамны мірі, ытары мен бостандыы. Республика ызметіні тбегейлі принциптері:

· оамды татулы пен саяси тратылы, бкіл халыты игілігін кздейтін экономикалы даму;

· азастанды патриотизм, мемлекет міріні аса маызды мселелерін демократиялы, дістермен, оны ішінде республикалы референдумда немесе Парламентке дауыс беру арылы шешу” деп крсеткен (Жалпы ережелер, 1-бап).

· 1990 жылы 25 азанда, КСРО тарамай транда-а, аза Кеестік Социалистік Республикасыны мемлекеттік егемендігі туралы Декларация абылданды. Одан кейінгі мерзімде бл Декларация конституциялы, кші бар Жарлытармен толытырылды.

· 1995 жылы 30 тамызда республикалы референдум нтижесінде жаа Конституция абылданды.

· азастан Республикасыны егемендігі оны бкіл аумаын амтиды. Мемлекет з аумаыны ттастыын, ол сылмауын жне блінбеуін амтамасыз етеді.

· Мемлекеттік билікті бірден-бір бастауы – халы. Халы билікті тікелей республикалы референдум жне еркін сайлау арылы жзеге асырады, сондай-а з билігін жзеге асыруды мемлекеттік органдара береді. азастан Республикасында билікті ешкім де иеленіп кете алмайды.

· Республикада мемлекеттік билік бірттас, ол Конституция мен задар негізінде за шыарушы, атарушы жне сот тарматарына блінеді, оларды тежемелік рі тепе-тедік жйесін пайдалану арылы, зара іс-имыл жасау принципіне сйкес жзеге асырылады.

· “азастан халы” деген конституциялы ым жергілікті аза лтымен тарихи тадыры бір жне ежелгі аза жерінде траты дамыан кп сатылы бірттас экономика мен жарын мір салтыны негізінде орта тілекпен топтасан адамдарды саяси этносты бірлігі болып табылатын азастан халыны леуметтік ерекшелігін; Конституциялы жолмен белгіленген лтты, ксіптік жне азаматты тедігін, те олданылатын мемлекеттік жне ресми тілдерді – сан ырлы азастанды мдениет пен туысанды менталитетті барынша ныайта тседі.

· азастан Республикасы – демократиялы мемлекет.

· Бізді Республикамызды жадайында демократиялы мемлекет – е алдымен Конституция абылдап, тікелей мемлекет басшысын жне Парламентті сайлайды, кілетті мерзімі біткен со оларды ауыстыруа халыты рылтайшылар арылы атыстырады. Басару тртібіні нысанына (президенттік, парламенттік) арамастан, мемлекетті жоары органдары арылы кпшілікті еркін анытауа жне барынша жйелі орауа ажетті жадайлар жасайды.

· Сонымен атар демократиялы мемлекет леуметтік жне лтты нысандарына, таы баса да ерекшеліктеріне арамастан жекелеген азаматтарды з мддесін білдіруіне, оны есепке алынуына да ммкіндік береді. Бл ретте азастан Республикасыны Конституциясына сйкес сз, ар-ждан бостандыы, тілі мен лтын зі анытауын амтамасыз ете отырып, бірлесу, митингілер, демонстрациялар, шерулер ткізу ереуілге шыу ыымен оса, жекелей жне жымды, ебек дауын шешу, сондай-а мемлекеттік ызметке араласып, мемлекеттік, таы баса да істерді басару ызметіне атысуа те ытар беріледі.

· Демократиялы мемлекетті сипатты ерекшелігі республика азаматтарыны мемлекеттік ызметке араласуын ретке келтіру болып табылады. Мемлекеттік ызмет институтын реттеу 1995 жылы Конституцияда арастырылды.

· Демократиялы мемлекет ретіндегі Республика ызметіні тбегейлі принциптеріні бірі – оамды татулы пен саяси тратылы. Демократиялы мемлекет саяси тртіп жргізуді демократиялы тсілдері мен дістерін кбірек олданады.

· азастан Республикасы – зайырлы мемлкет. Бл ым азастандаы діни мекемелер мен дінні мемлекеттен ажыратыландыын білдіреді. азастандаы ислам мен православиелік, таы баса нанымды аымдарды ісіне мемлекет араласпайтындыын білдіреді. Діни негізде партия руа жол берілмейді. Мемлекет органдары аидалы за негізінде емес, Конституция негізінде рбылы, жмыс істейді.

· Сонымен бірге ркімні ар-ждан бостандыына ыы бар, оны жзеге асыру мемлекет алдындаы міндет. Наным немесеатеизм мселесі - ркімні зіндік станымы.

Елдегі дін абылдау бостандыы мен діни бірлестіктерді жмысы жніндегі задылытарды мемлекет белгілеп, баылайды. азастан аумаында шетелдік діни бірлестіктерді жмыс істеуі, ол орталытарды Республикадаы діни бірлестік жетекшілерін таайындауы тек тиісті мемлекеттік органдарды келісімі бойынша ана асырылуы ммкін.

· азастан – ыты мемлекет. азастан Республикасыны Конституциясы – ыты мемлекетті бастауы рі шарты.

Оны негізгі принциптері:

· азаматтар шін – “зады тыйым салынбаанны бріне рсат етіледі” ,

· мемлекеттік органдар мен лауазым иелері шін – “зада наты не крсетілсе, соан ана рсат” болып табылады.

· ыты мемлекет жртшылы пен мемлекеттік лауазым иелеріні ыты мдениетін арттыруды, барлы за жйесін жасартып, ділеттілікті жоары дрежеге ктеруді масат ттады. ыты мемлекетті сапалы белгісі – адам жне азамат ыы мен бостандыына халыаралы, лшем дегейінде кепілдік беру болып табылады. Сот билігіні туелсіздігі мемлекет пен азаматты зара атынасыны дйекті жргізілетініне кепілдік бере алады. Конституция нормаларында атаан белгілер айын крініс тапан.

· азастан - леуметтік мемлекет. Конституцияда крсетілгендей, азастан Республикасы демократиялы, зайырлы, ыты мемлекет болуымен атар, леуметтік мемлекет болып та табылады.

леуметтік мемлекет жекелеген топтара немесе лыстара емес, ттас оам мен азаматтара ызмет етеді. Ол мемлекеттік ор есебінен барлы азаматтара ммкіндігінше игіліктер крсетіп, оамдаы ауыртпалытарды да тедей блу жолымен леуметтік тесіздікті болдырмауа рекет етеді. Мемлекетті леуметтік сипатын Республика Конституциясында крсетілгендей, білім беру, денсаулы сатау, ылым, мдениет, халыты жмыспен амтамасыз ету, ебекті орау, леуметтік амсыздандыру жне жадайы тмен отбасыларына кмектесу сияты шаралардан круге болады. леуметтік мемлекет азаматты е тменгі кнкріс ажеті мен мір сруді лайыты жадайларын жасауды талап ету ыын мойындацды. Бан денсаулы пен адам міріндегі ауіпсіздік мселелері де кіреді.

Бл шараларды леуметтік мемлекет жалпы жне масатты леуметтік бадарламалар арылы жзеге асырады. оам мен азаматтарды наты бір категорияларыны мддесі шін крделі экономикалы жоспарлауа жне бюджеттік аржыландыруа жгінеді. Мселен, азастан Республикасыны кіметі 1995 жылы желтосанда “1996-1998 жылдары реформаны тередету жніндегі іс-имыл бадарламасын” абылдады. Оны негізгілеріні бірі – “леуметтік саясат” аталатын шінші блім болды. Сондай-а 1995 жылы желтосанны 19-ында азастан Республикасыны Президенті абылдаан “азастан Республикасы трындарыны леуметтік трмыс жадайларын жасарту жніндегі шаралар туралы” Жарлыы да осындай игілікті істерді атарына осылады.

Алайда леуметтік мемлекетті “Социалистік мемлекет” деген ыммен шатастыруа болмайды. леуметтік мемлекет натылы экономикалы ммкіндіктерге сай леуметтік аморлытарды з міндетіне алады жне азаматтарды ебек пен ксіпкерлік белсенділігіні тмендеп, тегермелік кіл-кйді болуына жол бермейді. Сондытан азастан Республикасы Конституциясыны екінші блімінде азаматты ыы, бостандыын жне міндетін бекіте отырып, жеке адамны мірін жне еркін жетілуін амтамасыз ету мемлекетті міндеті емес, алдымен оны зіні санасы мен ерік-жігеріні ісі екендігін атап крсетеді. леуметтік мемлекет бірінші кезекте жеке бастамалар мен оамдаы экономикалы еркіндік шін ажетті жадайлар туызуа міндетті. Осы жадайлар арылы “бкіл халыты игілігін кздейтін экономикалы даму” йлестіріледі.

· Республикалы референдум - Конституция, Конституциялы задар мен баса да азастан Республикасыны мемлекеттік міріндегі те маызды мселелер жніндегі шешімдерді жобалары бойынша, Республиканы барлы аумаында ткізілетін бкілхалыты дауыс беру. Бл халы билігін тікелей жзеге асыруды е маызды тсілі саналады. Референдумабылдаан шешім е жоары талап етуші кшке ие. Оны азастанны барлы аумаына бірдей міндетті кші бар жне лдеандай органдар тарапынан бекітуді ажет етпейді. Конституцияны, Конституциялы задарды, баса да ыты актілер мен задарды арасында сйкессіздік болан жадайда, ол згешеліктер Конституцияны жне баса да аталан актілерді барлыын Республикалы референдум абылдаан шешімге сай жйелендіру жолымен тзе тілінді.

Республикалы референдума азаматтар ерікті трде атысып, жабы дауыс береді. Он сегіз жаса толан Республика азаматтары тегіне, леуметтік, лауазымды, мліктік жадайына, жынысына, нсіліне, лтына, тіліне, дінге кзарасына, нанымына, мекен-жайына немесе баса да жадайларына арамастан, республикалы референдума атысуа ыты. р азамат референдумда тедей дауыса ие.

Сот іс-рекетке абілетсіз деп таныан, сондай-а сот кімі бойынша бас бостандыынан айыру орындарында отыран азаматтарды референдума атысуа ыы жо.

Республикалы референдум ткізуді ерікті сайлаумен орта жаы кп. Референдум масаты – адамды сайлау емес, мселе шешу. Референдума ойылатын мселе азамат оан “и” немесе “жо” деп бір жаты жауап беретіндей, не сынылан бірнеше шешімдерді біреуін тадай алатындай дегейде болуы тиіс. атысуа ыты азаматтарды жартысынан астамы дауыс беруге атысса, референдум ткізілген болып есептеледі. Республикалы референдум ткізу жніндегі шешімді, Конституцияа сай, Республика Президенті абылдайды. Республикалы референдум ткізу жніндегі сыныс, сондай-а, Парламент пен кімет тарапынан жне республикалы референдума атысуа ыты кемінде екі жз мы республика азаматыны олдауымен ойылуы ммкін. Республикалы референдумді йымдастырып, ткізу мен оны нтижесін анытау азастан Республикасы Президентіні 1995 жылы 2 арашадаы конституциялы кші бар “Республикалы референдум туралы ” Жарлыы бойынша жзеге асады. Кшіне енген жаа Конституцияа сйкес жне дамыан демократиялы, елдерді тжірибесіне сйене отырып абылданан бл актіде республикалы референдума негіз бола алмайтын мселелерді жеткілікті тізімі келтіріледі. Туелсіз мемлекет тарихындаы алашы республикалы референдум азастанда 1995 жылы суір мен тамыз айларында ткізілді. Оларда азастан Республикасыны бкіл халы сайлаан Президенті Н..Назарбаевты кілеттік мерзімін 2000 жыла дейін зарту жне азастан Республикасыны жаа Конституциясын абылдау жніндегі мселелер шешімін тапты. Соы референдумны алдында Н..Назарбаев сынан Конституция жобасы талыланды. Жалпыхалыты талылауды масаты – кпшілікті сынысын есепке ала отырып, За жобасын жетілдіре тсу жне оан олдау крсету.

· азастанды демократияны ажырамас конституциялы институты, сонымен бірге мемлекеттік жоары лауазымды адамны (Президентті) орнын алмастыру мен кілдік органдарды (Парламентті, мслихаттарды жне жергілікті зін-зі басару органдарын) ру тсілі – ерікті сайлау.

Ерікті сайлау шін негізгі ш жадай саталуы тиіс. Біріншіден, баламалы йарындылы, (альтернативтік), сайлаушыны бірнеше кандидатты біреуін йару ммкіндігін; екіншіден сайлау науаныны барлы сатысындаы оамды баылау шіншіден, сайлаушыларды з еркімен дауыс беруі. азастан Республикасындаы сайлау ткізуді принциптері Конституцияда бекітіліп, азастан Республикасы Президентіні 1995 жылы 28 ыркйектегі Конституциялы За кші бар“азастан Республикасындаы сайлау туралы” Жарлыында, сондай-а азастан Республикасы Орталы сайлау комиссиясыны ыты-нормативтік сипаттаы актілерінде егжей-тегжейлі белгіленген. Осы ереже бойынша, 1995 жылды желтосанында азастан Республикасыны Парламенті депутаттарыны сайлауы ткізілді. Мемлекеттік билікті бірлігін, стемдігі мен туелсіздігін анытайтын – елді егемендігі. азастан Республикасында мемлекеттік билікті бірттастыы, аумаыны блінбейтіндігі іске асырылды. Республика мемлекеттік билігіні туелсіздігі оны мемлекетаралы атынастаы егемендігі болып табылады. азір азастан Республикасын бкіл лем елдері танып отыр. Шекара туралы шарттара ол ойылады.

· Республика егемендігі оны бкіл аумаын амтиды. Мемлекет з аумаыны ттастыына ол сылмауын жне блінбеуін амтамасыз етеді деп крсетілген Конституцияда.

Сонымен, біз алдыы таырыптарда демократия ымына халыаралы клемде сипаттама бердік. азастан жадайына демократияны мбебапты дрежесіне оны лемдік стандарта сйкестігіне тоталды.

· азастан егемендігі, туелсіз мемлекет болып алыптасты, ол амтамасыз етілді. Демократия жне ыты дрежеге ту процесі одан рі жаласуда. Жергілікті атарушы органды азастан Республикасы Президенті мен кіметіні кілі болып табылатын тиісті кімшілік айматы кімі басарады.

азастан Республикасында сот ділдігін тек сот ана жзеге асырады. Олар азастан Республикасыны Конституциялы соты, азастан Республикасыны Жоары соты

9. Жеке ебек шартын бзу

Жеке ебек шарты дегеніміз — ызметкер мен жмыс беруші арасында жазбаша трде жасалынатын келісім. Ол шартбойынша ызметкер белгілі бір маманды бойынша жмыс істеуге, ал жмыс беруші ызметкерге жалаысын дер кезінде рі толытай клемде тлеп труа міндеттенеді.

ызметкер ебек шартына сйкес белгілі бір ызмет тріне атысты, яни мамандыына, ксібіне, біліктілігіне жне дл сол кезеде орындауа тиіс ызметіне жне ндірісті жалпы ажетіне орай айындалатын жмыса атысты ызметті орындауа міндеттенеді.

Ксіпорынны (мекемелерді, йымдарды) ндірістік ызметіне ызметкерді з басыны жеке, тікелей атысуы жеке ебек шартыны таы да бір белгісі болып табылады. Бл жадай ызметкерді рама (штата) кіргізіп, оны ксіпорынны ндірістік ызметіне осуды кздейді.

Жмыс берушіні ызметкерге жалаы тлеп труа міндеттілігі жеке ебек шартыны ерекшелігі болып табылады.