Жеке ебек шартын бзу тртібі
Жеке ебек шартын бзуды белгілі тртібі болады. Шартты бзу жніндегі бастаманы ызметкерлерден. де, жмыс берушіден де жне жауапты тлалардан да (сот, скери комиссариат, ксіпода, т.б.) шыуы ммкін. з сынысымен бастама ктеріп, ебек шартын бл туралы екінші жаты жеке ебек шартында келісілген мерзімде жазбаша ескертуі керек. Жалпы ереже бойынша бір жаты (шартты бзуды бастамашысы) екінші жаты ескерту мерзімі жеке ебек шартын бзан сттен бір айдан кем болмауы ажет.[1]
10.ыты айнар кздер тсінігі жне трлері
· ы – мемлекет орнатан жне оны кшімен оралатын, жалпыа бірдей оамдыатынастарды реттейтін тртіп ережелеріні ( нормаларды ) жиынтыы. ыты тсініктері бірнеше, біра мазмндары біреу-а. ы мазмныны негізгі элементтері: - оамны жне адамдарды мдде-масатын орау, орындау; - арым-атынастарды реттеп, басару; - оамды дадарыса шыратпай, экономикалы, саяси, леуметтік, мдениеттік т.б. баытын дамытып, ныайту; - мемлекеттік органдарды, йымдарды зіретін, ара-атынасын реттеп басару.
· ыты реттеу функциясы – нормативтік актілер арылы оамды атынастарды байланысын, орындалу жолдарын, баыттарын анытап отыру. ыты орау функциясы – нормативтік актілерді оамдаы арым-атынаса ыпалын, серін кшейту, жаман атынастара тыйым салу.
· Вето ыы - Мемлекет басшысыны, абылдаан заа ол оюдан немесе рекетке ендіруден бас тaртатын субъективті ыы.
· Мемлекеттік меншік ыы - Мемлекеттік меншік республикалы жне коммуналды меншік трінде крінеді.
· Республикалы меншік мемлекеттік азынадан жне занамалы актілерге сйкес мемлекеттік республикалы зады тлалара бекітіліп берілген мліктен трады.
· Жерді пайдалану ыы - тланы мемлекеттік меншіктегі жер учаскесін теулі жне (немесе) теусіз негізде шектеусіз мерзімге (траты жер пайдалану) немесе белгілі бір мерзім ішінде (уаытша жер пайдалану) иелену жне пайдалану ыы.
· Айрыша ы - Авторды немесе сабатас ытар иеленушіні туындыны, орындаушылыты, ойылымды, фонограмманы, эфирлік немесе кбілдік хабар тарату йымдарыны хабарын замен белгіленген мерзім ішінде з алауы бойынша кез келген діспен пайдалану жніндегі мліктік ыы.
· олайлы оршаган ортаа ы - экологиялы ы тобына жататын, адамны негізгі конституциялы ытарыны біреуі. Бл ы ен жас «рпа буынына» атысты болып саналады. Ол баса экологиялы ытармен: коршаан ортаны жадайы туралы шынайы апарат алу ыы жне экологиялы ы бзушылыпен адамны денсаулыы жне млкіне келтірілген залалды теу ыымен бекітіліп, толытырылады.
· мір сру ыы - халыаралы ы пен кптеген демократиялы елдерді конституциясыменоралатын адамны жеке негізгі ытарыны бірі. мір сру ыыны мазмны кп ырлы жне р трлі елдерде (елім жазасыны трліше режимдері саталуы себепті) зара айырмашылыы болады.
· Жеке басты пиясын сатау ыы - Азаматты жеке бас пиясын, оны ішінде хат алысу, телефон арылы сйлесу, кнделіктер, естеліктер, жазбалар, ішкі жан сыры, бала асырап алу, туу пиясын, дрігерлік, адвокатты пияны, банктік салымдар пиясын сатауа ыы.
· Некеге тран азаматтарды ытары - Неке жне отбасы, ана, ке, бала мемлекетті орауында болады.
· Некеге труы кезінде жне отбасылы лтты тіл жне діни белгілері бойынша азаматтарды ытарын шектеуді кез келген нысандарына тыйым салу.
· Азаматтарды азаматты ораныс жніндегі ытары мен міндеттері - азастан Республикасыны азаматтары, республика аумаында тратын шетел азаматтары мен азаматтыы жо адамдар: осы заманы заымдау ралдарын олдануды табии жне техногендік сипаттаы ттенше жадайларды зардаптарынан зіні мірі мен денсаулыын орауа ылы; азаматты ораныс міндеттерін орындау кезінде аза тапан жадайда аза тапандарды отбасыларына азастан Республикасыны олданылып жрген задарына сйкес материалды жне зге де тлемдер тленеді; сондай-а азаматтар: Азаматты ораныс шараларын орындауа атысуа, сондай-а азаматты ораныс бойынша оудан туге; «Баршаызды назарыыза!» деген дабыл беру бойынша іс-имыл жасауды тртібін, жымды жне жеке орану ралдарын пайдалануды ережесін, корануды негізгі дістері мен зардап шеккендерге алашкы медициналы кмек керсету тсілдерін білуге жне орындауа міндетті.
11.Азаматты ыты атынас субъектілері
Азаматты ыты субъектілерге тотала кететін болса, оларды 3 дегейге бліп арастыруымыза болады.
Азаматтыы жо азаматтар немесе баса мемлекетті азаматтары.
1. Блара жеке-жеке тоталатын болса азастан Республикасыны азаматтарына он сегіз жаса азастан Республикасыны жеке кулігін алан, азастан Республикасыны аумаында траты тратын азаматтар.
2. Азаматтыы жо азаматтар немесе азаматты алмаан азаматтар.
3. Баса мемлекетті азаматтарына тоталатын болса, азастан Республикасыны аумаында жеке ксіппен айналысатын немесе мемлекетімізде жрген шетел елшілерін айтамыз.
- аумаына айтып оралуа;
- за жаттарында тыйым салынбаан кез келген ызметпен айналысуа;
- дербес зі немесе баса азаматтармен жне зады тлалармен бірігіп зады тлалар ру;
- за жаттарында тыйым салынбаан кез келген мміле жасалып, міндеттемелерге атысу;
- нертабыстара, ылым, дебиет жне нер шыармаларына, интеллектуалды ызметті зге де туындыларына интеллектуалды меншік ыы болуа;
- материалды жне моральды зиянны орнын толтыруды талап етуге ыы болады; баса да мліктік жне жеке ытары болады.
Азаматтарды трылыты жері.
Азамат траты немесе кбінесе тратын елді мекен оны трылыты жері деп танылады.
Он трт жаса толмаан адамдарды немесе ораншылытаы азаматтарды трылыты жері оларды ата-анасыны, асырап алушыларыны немесе ораншыларыны трылыты жері болып танылады [15].
Азаматтарды есімі.
Азамат з фамилиясы мен з есімін, сондай-а аласа, кесіні атын оса, з атыменытар мен міндеттерге ие болып, оларды жзеге асырады.
адар бойынша азаматтарды жасырын трде ытар иеленіп, міндеттерді жзеге асыратын жадайлары немесе бркеншек ат пайдаланатын реттері кзделуі ммкін.
Азаматты туан кезде берілген есімі, сондай-а есімін згерту азаматты хал актілерін тіркеу туралы задарда белгіленген тртіп бойынша тіркелуге тиіс.
Азамат з есімін за жаттарында белгіленген тртіп бойынша згертуге ылы. Есімін згерту оны брыны есімін, жасырын немесе бркеншік атпен алан ытары мен міндеттерін тотатуа немесе згертуге негіз болмайды.
Азамат зіні болышорлары мен несие берушілеріне з есімін згерткені туралы хабарлау шін ажетті шаралар олдануа міндетті жне бл адамдарда оны есімі згертілгендігі туралы мліметтер болмауынан туан ытимал зардаптара туекел етеді.
Есімін згерткен азамат зіні брыны есіміне ресімделген жаттара тиісті згерістер енгізілуін талап етуге ылы.
Баса бір адамны есімімен ытар мен міндеттер иеленуге жол берілмейді.
Азамат з есімі оны келісімінсіз пайдаланылан жадайда, оан тыйым салынуын талап етуге ылы.
Азаматты есімін засыз пайдалану нтижесінде оан келтірілген зиян осы Кодексті ережелеріне сйкес телуге тиіс [16].
Азаматты ыты субъектілерге тотала кететін болса, оларды 3 дегейге бліп арастыруымыза болады.
Азаматтыы жо азаматтар немесе баса мемлекетті азаматтары.
1. Блара жеке-жеке тоталатын болса азастан Республикасыны азаматтарына он сегіз жаса азастан Республикасыны жеке кулігін алан, азастан Республикасыны аумаында траты тратын азаматтар.
2. Азаматтыы жо азаматтар немесе азаматты алмаан азаматтар.
3. Баса мемлекетті азаматтарына тоталатын болса, азастан Республикасыны аумаында жеке ксіппен айналысатын немесе мемлекетімізде жрген шетел елшілерін айтамыз.
- аумаына айтып оралуа;
- за жаттарында тыйым салынбаан кез келген ызметпен айналысуа;
- дербес зі немесе баса азаматтармен жне зады тлалармен бірігіп зады тлалар ру;
- за жаттарында тыйым салынбаан кез келген мміле жасалып, міндеттемелерге атысу;
- нертабыстара, ылым, дебиет жне нер шыармаларына, интеллектуалды ызметті зге де туындыларына интеллектуалды меншік ыы болуа;
- материалды жне моральды зиянны орнын толтыруды талап етуге ыы болады; баса да мліктік жне жеке ытары болады.
Азаматтарды трылыты жері.
Азамат траты немесе кбінесе тратын елді мекен оны трылыты жері деп танылады.
Он трт жаса толмаан адамдарды немесе ораншылытаы азаматтарды трылыты жері оларды ата-анасыны, асырап алушыларыны немесе ораншыларыны трылыты жері болып танылады [15].
Азаматтарды есімі.
Азамат з фамилиясы мен з есімін, сондай-а аласа, кесіні атын оса, з атымен ытар мен міндеттерге ие болып, оларды жзеге асырады.
адар бойынша азаматтарды жасырын трде ытар иеленіп, міндеттерді жзеге асыратын жадайлары немесе бркеншек ат пайдаланатын реттері кзделуі ммкін.
Азаматты туан кезде берілген есімі, сондай-а есімін згерту азаматты хал актілерін тіркеу туралы задарда белгіленген тртіп бойынша тіркелуге тиіс.
Азамат з есімін за жаттарында белгіленген тртіп бойынша згертуге ылы. Есімін згерту оны брыны есімін, жасырын немесе бркеншік атпен алан ытары мен міндеттерін тотатуа немесе згертуге негіз болмайды.
Азамат зіні болышорлары мен несие берушілеріне з есімін згерткені туралы хабарлау шін ажетті шаралар олдануа міндетті жне бл адамдарда оны есімі згертілгендігі туралы мліметтер болмауынан туан ытимал зардаптара туекел етеді.
Есімін згерткен азамат зіні брыны есіміне ресімделген жаттара тиісті згерістер енгізілуін талап етуге ылы.
Баса бір адамны есімімен ытар мен міндеттер иеленуге жол берілмейді.
Азамат з есімі оны келісімінсіз пайдаланылан жадайда, оан тыйым салынуын талап етуге ылы.
Азаматты есімін засыз пайдалану нтижесінде оан келтірілген зиян осы Кодексті ережелеріне сйкес телуге тиіс
12.кімшілік жауапкершілік
кімшілік жауапкершілік — азаматтар мен лауазымды адамдарды здеріні кімшілік ы бзушылы рекеттері шін заалдындаы жауапкершілігіні бір трі. Кінлі адамдар зі ы бзан уаытта жне территорияда олданылатын задар негізінде кімшілік жауапкершілікке тартылады. азастан Республикасында 1984 жылы 24 наурызда абылданан (1995 жылы 1 суірде бірнеше рет згерістер мен толытырулар енгізген) “кімшілік ы бзушылы туралы кодексі” олданылады. Осыжат бойынша кімшілік жауапкершілікке ы бзан стте 16 жаса толан азаматтар ана тартылады. скери ызметшілер мен скери жиындара шаырылатындар, ішкі істер органдарыны ызметкерлері кімшілік ыты бзан ретте тртіптік жарылар бойынша жазаланады. азастан Республика Парламентіні депутаттарын — сйкесті Парламент палатасыны, жергілікті мслихат депутаттарын — сйкесті кілетті органны келісімінсіз, ал азастан Республикасыны судьяларыназастан Республика Президентіні келісімінсіз кімшілік жауапкершілікке тартуа болмайды. Сондай-а республикадаы шетел азаматтары мен азаматтыы жо адамдарды, зіні іс-рекетіне есеп бере алмайтын, есі дрыс емес адамдарды т.б. кімшілік жауапкершілікке тартуа атысты мселелер олданыстаы кімшілік кодексте егжей-тегжейлі кзделген.
13.ыты атынас тсінігі
· ыты атынастар – адамдарды зара леуметтік байланысы, арым-атынасы. Адамдар мір сру шін, рпаты жаластыру шін т.б. баса себептермен бір-бірімен арым-атынаста болады. Бл объективтік процесс. оамны диалектикалы даму процесіне сйкес арым-атынастар да ескіріп, жаарып жатады. Бл процесс ртрлі жолмен дамиды, адамдарды бостандыыны, іс-рекетіні шебері кеиді. ылым мен техниканы дамуы оамдаы арым-атынастарды трін шексіз кбейтіп, арынды дегейде дамытты. Біра бл арынды даму процесі адамды оршаан ортаны экологиясын нашарлатты, табии ресурстарды, байлытарды азайтты. Сондытан, адамдарды жне оамны мдде-масаттары трысынан бостандыты дамыта отырып кейбір арым-атынастара шектеу ойылды.
· оамды атынастар ртрлі болады: саяси, моралды, экономикалы, леуметтік, лтты, діни т.б. байланыстар. Бл байланыс – атынастар моральды, дет-рып, діни, ыты нормалармен реттеледі.
· Мысалы, отбасы атынастарыны кпшілігі дстр, діни нормалармен реттеліп жатады.
· Сонымен, оамдаы барлы атынастар ыты нормалармен реттелмейді, тек леуметтік, оамды мдде-масаттарды амтитын атынастарды реттеп, басарып отырады.
· ыты атынастар дегеніміз – мемлекеттік кепілдіктегі екі жаты ытары мен міндеттері бар оамды атынас….
· Адамдарды рекеттілігіне бірнеше шектеулер ойылады:
· – кмелеттік жаса толмаса адамдарды саяси ыы болмауы, йленуге (жаня руа), ылмысты… жауапкершілікке тартуа, жмыса орналасуа, скер атарына шаыруа шектеулер бар. Оларды бзуа тыйым салынан (шектеуді трлері):
· – адамдарды денсаулыыны нашар болуы;
· – туысанды андас болу;
· – егерде азамат сотталан болса;
· – діни нормалара шектеу.
· ыты, нормалар оамдаы сан алуан атынастарды реттеп-басару шін мірге келіп, згеріп, ескіріп, жаарып, дамып жатады. Ол нормалар адамдарды, бірлестіктерді, одатарды, жымдарды, йымдарды іс-рекеттеріне, жмысына дрыс ыпал жасап, оамдаы ыты жасы іске асуына, орындалуына зор сер етеді. Оларды барлыыны жмысын нормалара сйкес оамды мдде масатты орындауа, адамдарды бостандыын, тедігін амтамасыз етуге баытталан іс-рекет. ыты нормалар іс жзіне асырылмаса, оны леуметтік маызы болмайды.
· ыты нормаларды орындалуы адамдарды тек зады іс-рекеттерімен немесе рекетсіздігімен (зада тыйым салынан істерді жасамау) байланысты. ыты нормаларды іске асыруда субъектілер екі топа блінеді: мемлекет, оны органдары жне халы, оларды йымдары. ыты іске асуы нормативтік актілерді абылдаудан, бекітуден басталады. Мемлекетті жоары органдары (парламент, президент) за абылдайды; кімет, министрлік-ведомстволар, сот жне жергілікті басарушы мемлекеттік органдар заа туелді нормалар абылдайды. Осы мемлекеттік органдарды брі де ыты нормаларды іске асыруа, орындауа зор лестерін осады.
· Задарды, заа туелді нормаларды абылдау, бекіту лкен істі басталуы ана. Бл істі негізгі міндеті – сол абылданан нормативтік актілерді іс жзіне асыру, оларды мазмнын шындыа, аиата айналдыру. йткені бл нормаларда оамны мдде-масаты соан сйкес мемлекетті билік бйрыы басым орын алады. Бл процесс ыты нормаларды объективтік трыдан іске асыру. Ал, атынастаы субъектілерді ыы мен міндеттеріні орындалуын – субъективтік трыдан іске асыру деп тсіну керек.
· ыты нормаларды орындауды нысандары р трлі болады.
· йткені нысандарды мірге келу себептері ртрлі болады:
· а) оамдаы атынастарды мазмны ртрлі болуы;
· б) нормативтік актілерді адамдара ртрлі сер етуі;
· в) норманы ерекше мазмныны сері;
· г) ыты іске асырудаы субъектілерді; зыреті мен кілеттігіні р трлі болуы;
· д) субъектілерді ыты тртібіні р трлі дегейде болуы.
· ыты нормаларды негізгі масаты – оамдаы атынастарды дрыс, уаытында реттеп, басарып іске асыру. оамдаы барлы арым-атынастара ыты ыпалы, сері болуа тиіс, сол арылы жасы дрежеде жалпы оамды тртіп, задылы алыптасады. Егер ыты нормада бір іс-рекетке тыйым салынса, ол норма іс жзінде орындалса ыты масаты орындалды деуге болады. Егер ыты нормада бір іс-рекетті жасауа нсау берілсе, ол орындалса ы з масатына жетті деуге болады.
14.Конституциялы-ыты нормалар жне оны трлері
Жалпы ы теориясында ы нормасы ретінде мемлекеттен туындайтын жне сол арылы оралатын, за ыына атынасушыларды атынасын білдіретін жне олара міндеттер жктейтін жалпыа міндетті жне зада айындалан тртіп ережесі тсіндіріледі. Дегенмен конституциялы-ыты нормаларды ыты баса салаларындаы нормалардан ерекшелігі мен айырмашылытары андай дегенге келсек бан жауапты конституциялы ытармен реттелетін оамды атынастарды згешеліктерінен табамыз.
Конституциялы-ыты нормалар:
1. мазмнымен (реттеуге баытталан оамды атынастарды аясымен);
2. нерлым кбірек за кшіне ие болумен; азастан Республикасы Конституциясыны ережелеріне айшы келетін нормаларды кшін жоюымен;
3. сол арылы білдірілген дерек кздеріменен (нерлым маызды нормалар азастан Республикасыны Конституциясында тзілген);
4. нормаларды зіне тн трлерімен (норма-аидаларды, норма-міндеттерді, ресми млімделген (декларативті) ережелерді болуы);
5. жзеге асыруды айрыша механизмімен (оамды атынастарды тбегейлі, басты тстарын ана реттейді);
6. атынастарды реттейтін (халы, мемлекет, лттар, жоары мемлекеттік органдар) субъектілерді зіндік сипатымен;
7. рылымдарды ерекшеліктерімен (ылыми болжам мен диспозицияа жне жекелеген жадайларда ана – санкцияа ие);
8. нсаулардан тратын рылтайшылы сипатпен згешеленеді.
Конституциялы-ыты нормаларды негізгі жіктеуі (классификациясы).
Нсаулардан тратын сипаты бойынша:
1. ы жктеуші нормалар – онда аралан рекеттерді жзеге асыратын жне оларды кілеттік шеберін анытайтын субъектілер ыын бекітетін нормалар. Бл – азаматтарды саяси, экономикалы, леуметтік ытары туралы конституциялы нормалар. Мндай нормалара сондай-а азастан Республикасы Президентіні, Парламентті, кіметті, Конституциялы Кеесті конституциялы кілеттігін айындайтын нормалар жатады;
2. міндеттеуші нормалар - зіні тртібін, зіні рекетін аталмыш нормаларды нсауларына жатызатын субъектілерді міндеттерін бекітетін нормалар. Мндай міндеттер тек азаматтара ана емес, сонымен бірге азастан Республикасы Парламенті Палаталарыны Трааларына да жктеледі;
3. тыйым салушы нормалар – онда аралан белгілі бір рекеттерді жасауа тыйым салудан тратын нормалар. Мндай нормалар мемлекетті конституциялы негіздерін (бастауларын), за ережелері мен ы тртібін орауа баытталан.
Ондаы нсауларды-айындаушылы дрежесі бойынша мынадайнормалара блінеді:
4. императивті нормалар – белгілеген ережелерді субъектілерге олдану еркіндігін орауа рсат етпейтін нормалар;
5. Диспозитивті нормалар – нормада крсетілген жадаяттарды ескеру арылы субъектіні рекет ету вариантын тадау ммкіндігін арайтын нормалар.
ыты реттеу механизмі бойынша нормалар:
6. материалды нормалар - оамды атынастарды ыты реттеу бойынша рекет етуді мазмнын арайтын нормалар;
7. процессуалды нормалар – сол арылы жзеге асырылатын тртіпті анытайтын нормалар болып блінеді.
Бірыай жне зара байланысты оамды атынастарды реттейтін жне салыстырмалы трде дербес топты райтын конституциялы ы нормаларыны жиынтыы конституциялы-ыты институт деп аталады. Мысалы: азаматты институты, Президенттік институт, сайлау ыы институты жне т.б.
15. Конституция ымы жне оны мні
Конституция латын тіліннен (constitutio) – за, тратылы деген маынаны білдіреді.
аза еліні Конституцияларыны тарихына кз жгіртсек. аза Совет социалистік республикасы совет мемлекеттерді одаында боланда халы бірінші – Сталині (05.12.1936ж) жне Л.Брежневті кезіндегі абылдаан 25.10.1977ж Конституциялармен мір срді. Аталан Конституцияларда крсетілген р бір ел з еркімен одатан шыыуа болады, кінішке орай ол іске аспай алды, себебі мемлекетте егемендік болан жо. Мемлекеті бір негізгі белгісі ол егемндік.
1990 жылы 25 азада «азастан Республикасыны мемлекеттік туелсіздігі туралы» Декларация абылданды, ал 1991 жылы 16 желтосанда біз з егемендімізді, туелсіздігімізді алды. 28 антарда 1993 жылы азастан Республикасыны Жоараы кеесіні тоызыншы сессиясында дербес, туелсіз мемлекетті тныш Конституциясы абылданды. 1995 жылы 30 тамызда бкіл халыты референдумда бгінгі азаматтарымыз мір сріп жатан азастан Республикасыны Конституциясы абылданды.
Конституция – мемлекеті, оны ішінде оамны тынысын, елді атынасын реттейді. Мемлекет, оам рдайым засыс болан емеес. Сондытан адам шін маызды заны бірі Ата заымыз Конституция. Кптеген елдер оу орындарында Конституцияны басты пніні бірі етіп оытады. За сыйламайты, білмейтін маман ерте еліне ызмет ете алмайды, пайда келтірмейді.
Дегенмен де аза даласында мемлекеттілік боланынан бастап, сол XIII-XV асырдан бері бізге белгілі, Алтын орда діріндегі Шынысханын «Ясасы», аза хандыы тсындаы «асым ханны аса жолы», одан кейін «Есім ханны ескі жолы», Туке хан тсында «Жеті жары» пайда болды. асым ханны заында «ана ан» принцип болса, Тукені «Жеті жарысында» «ана н» принципі осылды.
Конституция бгінгі кн мен болашаа арналып жазылада, абылданады. Конституциясыз мемлекет тіршілік жргізе алмайды, Ата засыз мемлекет болмайды, Конституция – тірек заымыз. Ал осы заны негізінде баса задар абылданып, тарматалып жатады. Мемлекетті болашаы, тадыры абылданан Конституция аидаларына байланысты. Осы ебептен Ата зады – Конституцияны рметтеу ажет.
Жаында 30 тамызда біз з еліміздін Конституциясыны 15 жылдыын атап ттік. Соан арналан конференцияда Ел басымыз Н.А.Назарбаев Конституцияны дамыту тралы шаралап айты. Конституцияны басты идеясы – адамны ыын сыйлау. Барлы задар Конституцияа сай болу ажет. За бізді кнделікті жріс трысымызды бір алыпа келтіріп отырады. Бізді біреуден жбір крмеуімізді жне біреуге жаманды жасаумызды адаалмайды.
Конституция – азаматтарымызды отаншылы сезімін кшейтеді. Оу орындарында, баса да мекемелерде Конституция кніні маыздылыы туралы німі тсіндіріліп отыру керек. азастан халын біріктіретін, ыты орындататын ол Ата заымыз – Конституция.
Кзіргі тада оамда Конституциялы мдениет алыптасып келеді. Адам боласын за бзушылытар болып трады, біра оны замен реттейтін институтар, органдар бар. Соларды жмысын жетілідіру ажет. Соны бір жетістігі, жуырда Елбасымыз абылдаан ыты реформа.
16.кімшілік ы бзушылы жне оны рамы
Р кімшілік ы бзушылы туралы Кодексіні 28 бабына сйкес кімшілік ы бзушылы –бл мемлекеттік немесе оамды тртіпке, белгіленген басару тртібіне ол сатын, ыа айшы, кінлі рекет немесе рекетсіздігі, сол шін занамада кімшілік жауаптылы арастырылан (мультимедиялы-презентация).
кімшілік ы бзушылы ерікті мінез –лы актісі – іс-имыл болып табылады жне мінез – лыты екі аспектісінен трады: рекет немесе рекетсіздік. рекет-бл міндеттерді, зады талаптарды белсенді о орындамау, сонымен атар тиым салушылыты бзу (мысалы, егінді улау немесе ауыл шаруашылы даылдарын жою, ккнр немесе сораны засыз егу жне сіру). рекетсіздік -бл міндеттемелерді бсе орындамау, мысалы, мемлекеттік статистикалы байауды жргізуден бас тарту, ндіріс алдытарын кму бойынша жне аынды суларды тгуді талаптарын орындамау. кімшілік ы бзушылыты жасау кімшілік жауаптылыты, тлаа кімшілік жаза олдануды фактілік негізі болып табылады(нормативті негізі – ы нормасы, соан сйкес кімшілік жауаптылы белгіленеді жне олданылады).
кімшілік ы бзушылыты негізгі белгілері:
1) оамды ауіптілік - бл іс - рекетті оамны, мемлекетті, азамататрды мдделеріне зиян келтіруі, мысалы, са бзаылы, мас кйінде клік ралдарын басару
2) ыа айшылы – ы нормасын бзатын іс-рекеттерді жасауы
3) кінлілік– бл ерікті, саналы іс - рекет. Кін тланы істеген ісіне жне оны салдарына психикалы атысын білдіреді. Іс-рекетті ы бзушылы деп деп тану шін оны ерік-жігерлік жне саналы крініс екендігін анытау ажет, яни саналы ойлайтын адамны психикалы ызметіні нтижесі екендігін анытау ажет.
4) жазаланушылы– бл іс-рекет кімшілік ы бзушылы деп танылады, егерде оны істегені шін занамада кімшілік жауаптылы арастырылан болса.
5) жаппай ріс алуы (массовость) -бл егерде андайда болмасын іс-рекетті істеуді таралуы, жаппай ріс алуы оамды атынастара ауіп тндірсе, за шыарушы осы атынастара оралатын мртебе беруге мжбр, занамалы трде мінез-лы ережесін бекітуге жне оны бзаны шін жауапкершілік белгілеуге мжбр болады.
кімшілік ы бзушылыты рамы -бл кімшілік жауапкершілікке тартатындай жеткілікті белгілерді (элементтерді) жиынтыы.
17.Мемлекеттік басару тсінігі жне мні