Кімшілік-ыты атынастарды ымы мен трлері

кімшілік-ыты атынастар — бл мемлекеттік басару аясында калыптасатын жне кімшілік-ы нормалары арылы реттеліп отыратын оамды атынастар. Бл атынастара атысушылара белгілі бір ытар мен міндеттер беріледі жне олар ыты атынастарды субъектілері болып табылады. Атарушы билік органдары, мемлекеттік ызметкерлер, огамды бірлестіктер, ксіпорындары, мекемелер мен азаматтар кімшілік-ыты атынастарды субъектілері болып табылады. ы субъектілеріні арасында наты ыты атынастар туындауы шін норманы іс-рекетке келтіретін белгілі бір іс-рекеттер мен оиалар ажет. Бл іс-рекеттер мен оиалар зады фактілер деп аталады. кімшілік ыы белгілеген ережелерді бзу —ы бзушы мен тиісті мемлекеттік орган арасында ыты атынастарды туындауына негіз болып табылады. Олара атысушыларды ытары мен міндеттеріні араатынасына карай кімшілік-ыты атынастар тік (тетелей) жне клбеу болып белінеді. Егер ыты атынастар субъектілеріні біреуі йымды жаынан екіншісіне баынышты болса (мысалы, облысты кімі мен аудан кімі), онда оларды арасында тік (ттелей) атынастар туындайды. Клбеу ыты атынастара атысушылар йымды жаынан бір-біріне баынышты болмайды (мысалы, атару билігі органы мен азамат). кімшілік-ккыты атынастарды бірсыпыра ерекшеліктері бар: кімшілік-ыты атынастарды бір тарабы міндетті трде атарушы билік органы немесе оны лауазым иесі болып табылады. Азаматтар арасында кімшілік-ыты атынастар туындамайды. Бір азамат екінші бір азаматтан белгілі бір мінез-лы ережелерін орындауды талап еткенде кімшілік-ыты атынастар осы азаматтар арасында емес, ы бзушы мен хаттама толтырып ы бзушыны кімшілік жауапкершілікке тарта алатын мемлекет органы арасында туындайды; кімшілік-ыты атынастар кімшілік ыты кез келген субъектісіні бастамасы бойынша туындауы ммкін жне бл жадайда екінші тарапты келісімі міндетті шарт болып табылмайды. Олар екінші тарапты ажет етуіне не келісіміне арамай-а туындауы ммкін; кімшілік-ыты атынастара атысушы тараптара оларды здеріні ытары мен міндеттерін бзаны немесе сатамааны шін санкция ретінде, детте, кімшілік немесе тртіптік жауапкершілік шаралары олданылады; кімшілік-ыты атынастара атысушылар арасындаы даулар, детте кімшілік тртіппен, яни соан кілеттік берілген атарушы билік органдары жне оларды лауазым иелері арылы шешіледі. Сонымен, кімшілік-ыты нормалар мемлекеттік басару ызметіні барысында оамды атынастарда туындайтын задылы пен мемлекеттік тртіпті берік режімін орнату жне оларды амтамасыз ету мдделеріне ызмет етеді. Жекелеген азаматтар арасында кімшілік-ыты атынастар болмайды. кімшілік-ыты атынастарды бір жаы міндетті трде мемлекеттік басару органы болып табылады. кімшілік-ыты нормалар кімшілік-ыты атынастарды туындауына негіз болады. Соны зінде кімшілік-кыктьщ нормалар кбінесе атарушы билік аясында туындайтын атынастарды реттеп отырады

19.Азаматты ытаы міндеттеме

· Міндеттеме^[1]^[2] сзіні негізінде екі маынасы бар:

Азаматты ыта

· Шартпен ресімделген азаматты-ыты атынас. Міндеттеме бойынша бір тла (борышор) екінші тланы (несиегерді) пайдасына белгілі бір іс-рекет жасауа не оны жасаудан тартынуа міндетті, ал несиегер борышордан з міндеттерін орындауын талап етуге ылы. Міндеттемені пайда болу негіздемесі – заи фактілер, бір жаты ммілелер, кімш. актілер, засыз рекеттер, оиалар. Міндеттемеде рашан да белгілі бір субъективтік рам (міндеттеме тараптары) болады. Тараптарды бірі – борышор, яни тауарларды жеткізуге, жмыстарды орындауа, ызметтерді крсетуге, млікті табыстауа, ашалай аражат аударуа, зге де рекеттерді жасауа міндетті тла. Екінші тарап – несиегер, яни борышордан з міндеттерін орындауын талап етуге ылы тла. Жалпы маынада аланда міндеттеме бір тланы (борышорды) екінші тлаа (несиегерге) борышы деген ымды білдіреді, яки міндеттеме дегеніміз тлаларды міндеттемелік ы нормаларымен реттелген зара арым-атынасы. Міндеттеме мліктік атынастар тобына жатады, йткені оамдаы айырбас дерісін ресімдейді. Екі тарапты; кп тлалар атысатын; шінші тла атысатын; тараптары ауыстырылатын міндеттеме трлері болады. Баса да жіктелімдері бар. Міндеттемелер заны, зге де ыты актілерді шарттары мен талаптарына сйкес тиісінше орындалуа, ал мндай талаптар болмаан жадайда іс ааз айналымыны рыптарына жне рып бойынша ойылатын зге де талаптара сйкес орындалуа тиіс. Міндеттемені орындалуы несиегер мен борышорды з ытары мен міндеттерінен ралатын рекеттерді жасауы. Міндеттемені тиісінше орындау аидатынан баса міндеттемені наты орындау аидаты да олданылады, мндаы міндеттемеде кзделген рекеттерді орнына залалды теу жне трасызды айыбын тлеу трінде ашалай олданбай заттай орындау міндеттілігі кім етіледі.

Бухгалтерлік есепте

· Міндеттеме термині дебиторлы жне кредиторлы берешек, яни алаша пен берешек ымын біріктіреді. Дебиторлы берешек дегеніміз йыма баса йымдарды, жеке тлаларды берешегі, яни алаша (мыс., сатып алушыны сатып алынан нім шін, есеп беруші тланы зіне есеп беру кепілдігімен берілген ашалай сома шін берешегі). Кредиторлы берешек деп йымны баса йымдара, ызметкерлерге, жеке тлалара (несиегерлерге) берешегін айтады. Бухгалтерлік баланста кредиторлы берешек йым аражаты кздеріні рамында, яни пассивте крсетіледі.

20.ылмысты ы – ы айнар кзі ретінде

ылмысты ы — ылмыстылыты жне оамды атынастар жйесіне ауіпті іс-рекет шін олданылатын жазаны айындайтын за нормаларыны жиынтыынан тратын ы саласы. Сондай-а ыты тиісті саласын зерделейтін ылым мен оу пні де ылмысты ы болып табылады. Р ылмысты ыыны негізгі аидаттары: задылы, ізгілік, жеке басты жауаптылыы, жазадан тылмайтыны, ділеттілік, айыптылы аидаты. ылмысты ыылмысты ы оамдаы конституциялы, азаматты, ебек, кімшіліктік, аржы салаларымен реттелетін атынастарды орайды. Мысалы, меншік, е алдымен, азаматты ы нормаларымен реттеліп, оралады, біра меншікті ылмысты ол сушылытан (рлы, алаяты, тонау, арашылы) орау ылмысты ыты міндетіне жатады. ылмысты-ыты нормалар тек ана тыйымдардан ралады. Осыан орай ылмысты-ыты атынастар бір жаты сипатта болады: ылмыскер жазаа тартылуа тиіс, алмемлекет сот органдары арылы оны жазалауа ылы.^[1]

ылмысты ыта оамды атынастарды орауды ерекше дістері де олданылады. Олар: ылмысты-ыты санкциялар, яни ылмысты жазаны алуан трлерін олдану; ылмысты жауаптылытан босату; мед. сипаттаы мжбрлеу шараларын олдану.

ылмысты ы жйесі екі блімнен трады: жалпы блім жне ерекше блім. Жалпы блім жалпы аидаттарды, ылмысты жауаптылыты негіздемесін, негізгі ережелер мен ымдарды, сондай-а жаза таайындау, ылмысты жауаптылы пен жазадан босату тртібін тиянатайтын нормалардан ралады. ылмысты ыты ерекше блімі объектіні белгілері бойынша жіктелген ылмыстарды тізбесінен трады. Р ылмысты кодексінде ерекше блім ішкі блімдерге, ал ішкі блімдер тараулара блінген.

ылмысты ы субъектілері (ылмысты-ыты атынастара атысушылар) — мемлекет органдары жне азаматтар. Мнда мемлекет белсенді рл атарады: ол ылмысты-ыты санкцияларды белгілейді жне олданады. Азаматтар мен баса да жеке тлалар ылмыс субъектісіні, сондай-а ажетті ораныс, аса ажетті жадайда жне ылмысты жауаптылыты жоа шыаратын баса да жадайларда рекет ететін тлалар рлін атаруы ммкін. Р ылмысты ы-ында зады тла ылмыс субъектісі бола алмайды, ол ылмысты-ыты атынастара тек жбірленуші ретінде ана атысады. азастанда ылмысты ыты бірден бір кзі — 1997 ж. абылданан Р ылмысты кодексі. ылмысты жауаптылыты белгілейтін, згертетін немесе оны кшін жоятын баса задарды брі Р ылмысты кодексіні мтініне енгізілуге тиіс. Сондай-а Р Конституциясы, Р Конституц. Кеесіні (кей елдерде Конституциялы сот) шешімдері жне азастан Республикасы бекіткен халыаралы шарттар (мысалы, Азаматты жне саяси ытар туралы халыараралы пакт, 1966) да ылмысты ы кздері болып табылады. Кейбір елдерде ылмысты кодекспен атар ылмысты жауаптылыты белгілейтін зге де задар ылмысты ы кзі болып табылады. Аылшын-саксон елдеріні ылмысты ы жйесінде сотты айрыша шешімдері де ылмысты ы кздері деп танылады. Біратар мсылман елдерінде шариат нормалары ылмысты ыты аса маызды кзі болып саналады.

21.Р конституциялы рылыс

· 3.1. Конституциялы рылыс тсінігі жне оны

· негіздері.

· Конституциялы рылыса басаша трде анытама беретін болса, мемлекет рылымы зіне басару нысанын, мемлекеттік рылым формасын, саяси тртіпті енгізеді (1,2,3-баптар). Мемлекет рылымы туралы айта отырып, біз, зіне адам жне азамат, меншік нысандары, оамны саяси, діни бастаулары сияты тсініктерді енгізуші оам рылымын болжаймыз. (1-бапты 1-тармаы, 5-бапты 5-тармаы; 6-бапты 3-тармаы жне т.б.).

· Басалай айтанда, «Конституциялы рылыс» жиынты трде мемлекеттік жне оамды рылысты немесе рылымды рушы, мемлекет пен оамды йымдастырушы оамды атынастарды білдіреді.

· азастан Республикасы Конституциясыны «Жалпы ережелер» 1 бліміні конституциялы-ыты нормаларын реттеуші предметі болып саналатын оамды атынастар конституциялы рылыс негіздері институтын рады.

· Конституцияны зге блімдеріні нормалары бар боланы конституциялы рылыс негіздерін райтын аидаларды натылайды.

· 3.2. Конституциялы рылыс негіздеріні жіктеуі

· (классификациясы).

· азастан Республикасыны Конституциясына сйкес (1-бап), адам жне оны мірі, ытары мен бостандытары е ымбат азынасы болып саналатын азастан демократиялы, зайырлы, ыты жне леуметтік мемлекет болып саналады. Демократизм е алдымен халы билігін амтамасыз етуден; за шыарушы, атарушы жне сот биліктеріне блінуден; идеологиялы жне саяси алуан-трліліктен; жергілікті зін-зі басарудан крінеді.

· Мемлекеттегі демократизмні крінісі сондай-а лтты жне халыты егемендігін бекіту болып саналады.

· лтты егемендік лттарды з тадырына зі иелік ету, мемлекеттік, экономикалы жне рухани салаларда зін-зі айындау ммкіндіктерінен крінеді.

· Саяси атынастарда оны мемлекеттік билік пен мемлекеттік егемендікті бастауы болып саналатын халыты егемендігімен осылуы болады. Сйтіп, осы арылы лтты атынастардаы шиеленіс кздері алынып тасталады.

· Халыты егемендігін анытай отырып, мемлекеттік билікті бастауы ретінде конституциямен жне йымды, ыты формалардаы задармен белгіленген оамды мірді барлы салаларында жзеге асыратын халыты танимыз.

· Халыты егемендігі мемлекетті егемендігімен зара байланысты; мемлекетті егемендігі – бл зіні ішкі жне сырты ызметтерін жзеге асыру кезінде оны зге мемлекеттер ыпалынан туелсіздігін жне дербестігін сипаттайтын мемлекетті асиеті.

· Мемлекеттік билікті бір ттастыыны жоары трушылыы мемлекетті туелсіздігі, конституциясыны, лтты задарыны, з азаматтыыны, аумаыны болуы мемлекет егемендігіні белгілері болып саналады.

· Конституцияны 1-бабына сйкес, азастан Республикасы ыты, леуметтік, зайырлы мемлекет болып саналады.

· ыты мемлекет – бл ы, за стемдік ететін, адамдарды ытары мен бостандытарын танитын жне оан кепілдік беретін жерде бріні за жне туелсіз сот алдындаы тедігі амтамасыз етілетін, ал билікті йымдастыру негізі болып билікті за шыарушы, атарушы жне сот билігіне бліну аидалары аланан демократиялы мемлекет.

· леуметтік мемлекет – бл оама ызмет ету жне леуметтік айырмашылытарды жоюа мтылу, Конституцияны халыаралы ыты жалпыа бірдей танылан нормаларында крсетілген, жалпы азаматты ндылытара бадарлау басты міндеттері болып саналатын мемлекет.

· Зайырлы мемлекет– дін, діни бірлестіктер мемлекетпен байланысты емес, андай салада болсын оны саясатына ыпал ете алмайтын, мемлекеттік органдарды ызметіне, білім беру жйесіне жне т.б. араласуа ыы жо мемлекет.

· Мндай мемлекетте ешандай дін мемлекеттік немесе міндетті болып белгілене алмайды, мндай мемлекетті бірде-бір азаматын андайда бір дінді уаыздауа мжбрлеуге болмайды.

· Конституцияны 2-бабыны 1-тармаына сйкес, азастан Республикасы Президенттік басару нысанындаы бірттас мемлекет болып саналады.

· Бірттас мемлекет – ауматы рылымында баса мемлекеттік рылымдара ие емес мемлекет.

· азастан Республикасы оны аумаында лтты-мемлекеттік жне автономиялы рылымдара жол бермейтін, кімшілік-ауматы бліністерден тратын бірттас мемлекет болып саналады.

· азастан РеспубликасындаыПрезиденттік басару нысаны,біріншіден, Президент мемлекеттік билікті бірде-бір тармаына жатпайтынынан; екіншіден, Президентті халы сайлайтынынан жне Президентке туелді еместігінен; шіншіден, Президент ке кілеттіктермен блінгендігінен жне Конституцияа сйкес, оларды з кілеттіктерін тиімді жзеге асыруына ыпал ете отырып, оларды зара атынастарында мемлекеттік билікті барлы тармаына сындарлы сер ете алатындыынан крінеді.

· Президенттік басару нысаны елдегі саяси тратылы пен оамды келісімді амтамасыз етуге ызмет етеді.

· азастан Республикасы Конституциясыны 2-бабыны 2-тармаына сйкес, егемендік Республиканы барлы аумаына таралады. Мемлекет з аумаыны ттастыын, олсылмауын жне блінбеуін амтамасыз етеді.

· Мемлекетті егемендігі, оны барлы жоары органдары здеріні зырлары шеберінде ажетті шараларды Республиканы бкіл аумаында жзеге асыратындыын білдіреді.

· азастан Республикасыны Конституциясында саяси тртіп тсінігі жо, біра саяси тртіпке атысты андай бір мселелерді тртібін реттейтін нормалар бар.

· Сондай-а, мемлекеттік билікті жзеге асыруды жне бл процеске елдегі азаматтарды атысу формалары мен дістеріні жиынтыы ретінде «мемлекеттік тртіп» термині олданылады.

22. Азаматты ыты атынас

Азаматты ыты атынастарды объектілері мліктік емес игіліктер мен ытар азаматты ы объектілері бла алады. Мліктік игіліктер мен ытара заттар, аша, ызмет, шыармашылы интелектуалды ызметті объектіге айналан нтижелері, фирмалы атаулар, тауарлы белгілер жне бйымды дараландыруды зге де ралдары, мліктік ытар мен баса да млік жатады. Жеке млктік емес игіліктер мен ытара жеке адамны мірі, денсаулыы, адір-асиеті , абырой , игі ата, іскерлік, бедел, жеке мірге ол спаушылы, жеке пия мен отбасы пиясы, есім алу ыы, автор болу ыы, шыармаа ол спаушылы ыы жне баса материалды емес игіліктер мен ытар жатады.

Азаматты ыты атынастары трлері атынастарды негізгі материалды игіліктерді болуы жне болмауына байланысты алыптасатындытан азаматты ыты атынастарды трлері мліктік, материалды игіліктер сипатында болатындытан, оларды экономикалы мазмны бар. Мліктік емес атынастара адамны, азаматты мірі, денсаулыы,еркіндігі, бостандыы, аупсіздігі, ар-ожданы, намысы, аты-жні т.с.с. жеке басыны мліктік емес мдделері жатады. Мліктік, материалды игіліктер бір жеке жне зады тлалардан екіншілеріне кшуі, айтарылуы ммкін. Ал мліктік емес былыстар мен мдделер екінші біреуге берілмейді, кшпейді.

Азаматты ыты атынастарды тууы шін бір жадайлар болу керек. Осындай азаматты ыты атынастарды тууыны мбебап тсілдеріне ммілелер жатады. азастан Республикасы Азаматты кодексіні 147-бабында крсетілгендей ммілелер дегенімз азаматтар мен зады тлаларды азаматты ытары мен міндеттерін белгілеуге, згертуге немесе тотатуа баытталан рекеттер.

23.ы жйесі

· ы жйесі — ыкты ішкі рылымы, барлы ккык нормаларыны бірлігімен, келісімділігімен, оларды салапара осымша салаа, ыты институттара блінуіндегі исынымен крінеді.

· оамдаы рылан ы жйесі осы елдітарихи дамуындаы задышы ерекшеліктерін крсетеді. Ол кптеген оамды атынастарды ыпалымен жне ажеттілікпен рылады, оамны кпжаты мдделерін жне даму болашаын амтиды.

· Жйе, философиялык тсінік ретіде - бліктерден (элементтерден) тратын ттас былыс, бір-бірімен арым-атынаста жне рекеттестік жадайда болады. Бірттастыына байланысты зін райтындарынсыз болмайды, сол сияты оны райтын жеке бліктері де, жйесінсіз з еріктерімен жеке функцияларды орындай алмайды. кы жйесі жалпы объективтік задылытар негізінде рылады жне ызмет істейді. Ол те крделі жне даму жадайындаы леуметтік былыс, нормативтік нысанда оам міріні задылытарын крсетеді жне бекітеді.

· ы - жйе ретінде мынадай белгілермен сипатталады: біріншіден, ы - жиынтыы емес органикалы ттас, ыты былыс. ы нормалары, объективтілігімен сипатталады. Ол адамдарды субъективтік пікіріне сай рылмайды, себебі сол ортадаы бар жйені оамды атынастарымен амтамасыз етіледі. ы бір жаынан, арнайы нысанда сол жйені атынастарыи крсетеді, екінші жаынан, олара реттеушілік ыпалын тигізеді. Егер, ы зіні нормаларында оам міріні ажетін дрыс крсетпесе, оам дамуына кедергі болады.

· Былайша айтанда, задар немесе нормалар, оамды мірді объективтік ажеттілігін білмесе, ол - з мнінде жргізілмеген кыты шыармашылы нтижесі.

· ыты жйе - бірттас жне зін райтын нормалар арым атынастыымен сипатталады. Оларды ретгеу кші, жалпылама ала ойан масаттарына жетуге арналан бір-бірімен келісушілігінде.

· рамны рбір блігі ы жйесінен алынбаса, жйелік ызмет рекетіиен жне леуметтік маыздылыынан айырылады. Екіншіден, ккык жйесі - кп салалы зіне мазмндары бірдей емес жне клемі жаынан да згеше, крамды бліктерін косып алады. Бірттас рылым боландытан, ккык жйесі ы нормаларына, ы институтына, р трлі салалара жне сапа бліктеріне блінеді. Ондай бліну, ккык жйесіні крсететін жне реттейтін коамды катынастарды жан-жатыына байланысты.

· ык нормалары - кейіптік оамдык катынастарды реттейді, соан сай, алашкы ы жйесіні блігін райды, ал р трлі ы нормаларынын жиынтыы оны баса бліктерін (элементтерін) крайды: кы институты, ыты сала бліктері жне ы салалары, одан да иын оамды атынастар рамыны бліктерін реттейді.

24. Меншік ыы жне баса да мліктік ытар

· Меншік - экономикалы санат ретінде. Меншікті экономикалы саясатын ынуды негiзi тіптен ХIХ асырдаы ылыми жмыстарда кездеседi. Ондаы ой меншiк оамда, тек мемлекет йымдастыран оамда ана болады дегенге тiреледi. Меншiк, бл - зат та емес, млікте емес. “Бл -белгiлi бiр экономикалы (наты) атынас”.

· Меншік дегенiмiз тарихи алыптасан, белгiлi бiр оамды атынас, ол адамдар арасында зата байланысты туындайды.

· Меншiк атынастарны згеруi - оамны негiзгi озаушы кшi жне барлы леуметтiк сiлкiнiстерді себебi. Ал, меншiк атынастарыны згеруi оамды прогреске де, регреске де келуi ммкiн. згерiстердi тиiмдiлiгiн анытау иын емес, ол шiн тиiстi кезедердегi мемлекет пен азаматты экономикалы жне леуметтiк дамуыны статистикалы млiметтерiн салыстырса жеткiлiктi.

· «Меншік» термині ртрлі маынада пайдаланылады. Кнделікті мірде меншік, кбіне, млікпен немесе ыпен тедестіріледі. Бірінші жадайда «мынау мені (оны) меншігім (меншігі)» деуге болады. Екінші жадайда - »меншік иемдендім (бердім)» дейді. ы трысынан аланда мны екеуі де дл емес. Меншікті меншік ыынан айыру ажет. Меншік - экономикалы, ал меншік ыы - зады санат. Біз келтірген бл ымдарда меншікті зады мнін азаматтар меншікгі экономикалы санаты арылы дрыс білдірмейді. Сонымен атар меншік нысанмен (мысалы, орындыпен, мшинемен) теестірілуге тиіс емес. «Мына зат маан меншік ыы бойынша тиесілі» немесе «Ол сатып алу-сату шарты бойынша птерге меншік ыын иемденді». Экономикалы жне ыты санаттарды шатастырмау керек. Сонымен бірге меншік ыы меншікті экономикалы атынастарыны сипаты рі крінісі екенін білу керек. Сондытан да меншік ыын зерттеу меншікті экономикалы санатымен танысудан басталады.

· Меншікті экономикалы атынастарына араанда меншікті ыты атынастары адамны еркі бойынша алыптасады, оан атысушыларды санасынан жне ырынан пайда болады. Адамдар бл атынастара ытар мен міндеттерді иесі ретінде кіреді, ол ыпен реттеледі жне оралады. Меншікті ыты атьшастары меншікі экономикалы атынастарнны мнін сипаттаанмен, олар ондырманы кез келген былысы ретінде зішне дербес болады.

· Меншік ыы - негізгі затты ы. Затты ы ыты баса да типтерімен траты байланысты болады. Затты ы иесі, детте, міндеттемелік атынастара, оны ішінде зіні меншік объектілерімен атынаса кіреді. Бл жадайда ыты екі трі атар жреді, олар, негізінен, ртрлі субъектілік байланыстармен аныталады. Мысалы, меншік иесі зіні имаратын жала берсе, онда оны жалдаушымен міндеттемелік атынас байланыстырады. Ал, барлы алан шінші жаа атысты ол — тиісті орану тсілі бар затты ы иесі. Сондытан да ртрлі ытарды немесе оларды бірлестігін аралас сипаттаы жаа кешенді ыпен араластыру жайында сз болмауа тиіс. Бізді жадайымызда гіме затты жне міндеттемелік ытарды араласып жатуында болып тр. Біра олар анша тыыз жне ауымды араласанмен, бл жерде затты ытан, міндеттемелік ытан сапа жаынан згеше, жаа ы туындамайды, туындауы да ммкін емес.

· Меншік ыыны міндеттемелік нышадарыны бірі - оны замен белгілеу ажеттігі. Бл нышан меншік ыыны АК-ны 188 бабында келтірілген «за жаттары арылы танылатын жне оралатын» элементтер бойынша байалады.

· Меншік ыы — нерлым толы ы. Бл меншік иесінен жоары тек за ары мен оны оамды міндеттеріні ана болатындыынан туындайды. Меншік иесі иемдену, пайдалану жне билік ету кілеттігін тек з алауы бойынша жзеге асырады. Сондытан меншік ыы е «кшті» затты ы. Сонымен атар, меншік иесі шарт бойынша зіні меншіктік кілеттігін зі шектей алады. АК-ны 188-бабыны 3-тармаы «з алауы бойынша» ерекеже жуытау анытама береді.

25. діл сот тсінігі жне аидалары

· Сот билігі – мемлекеттік билік тарматарыны бірі. За шыарушы жне атарушы биліктен згешелігі – жалпыа орта жріс-трыс ережесін (сот прецедентінен баса) шыармайды, атару-басару ызметімен айналыспайды. Сот билігі оамда туындап отыратын наты істер мен дауларды шешеді. Ондай істер мен даулар зада бекітілген ерекше іс жргізушілік тртіпте аралып, шешіледі. с жргізу тртібі ата саталады, іс жргізу нысаны бзылан жадайда істі мні бойынша дрыс шыарылан сот шешімі де бзылып, іс айта арауа жіберіледі. Сот билігі дегейі анша биік болса да сот мекемесіне тиесілі емес, іс арайтын сот аласына тиесілі. Сондытан сот туралы сз боланда сот аласы мезеледі. Ала р елде р трлі рамда: ксіби судьялардан (мысалы, азаматты іс араланда 3 не 5 судьядан), бір судьядан жне бірнеше ала мшелерінен немесе бірнеше судьядан жне бірнеше ала мшелерінен рылады. с арап, шешім шыарарда сот за мен ыты санаа жгінеді. Сот ызметі ы стемдігін амтамасыз етуге баытталан, ол реттеушілік емес, ораушылы ызмет атарады. Сот билігі задылы пен ыты тртіпті амтамасыз етуге, конституциялы рылысты, саяси жне экономикалы жйені, азаматтарды, мемлекетті жне оамды йымдарды ытары мен зады мдделерін орайды. Осы міндеттерге орай сот билігі за шыарушы жне атару биліктерінде жо кілеттіктермен амтамасыз етілген. Сот шешім шыара отырып адамды бостандыынан айыра алады, тіпті мірін ия алады, млкін тркілейді, мемл. органны шыаран шешімін бзады, ата-аналы ытан айыра алады. Сот билігіні арама-айшы екі жаы бар, бір жаынан бл уатты билік, екінші жаынан салыстырмалы трде осал билік, йткені ол за шыарушы билік сияты сайлаушыларды олдауына сйене алмайды, атару билігі олындаыдай ара кш механизмдері жо. Сот билігіні кші заны млтіксіз орындалуында, ыа деген зор рметте, оамны жоары саяси жне ыты мдениетінде. За шыарушы билік саясатпен тыыз байланысты (парламентте кбіне саяси фракциялар басты рл ойнайды), атару билігі де саяси ысыма мойынснады, ал сот билігін жзеге асыру барысында саяси жне басадай ешбір ысым болмау керек. Сот шешім шыарарда саяси масаттан ада болуа, за мен ыты санадан басаа баынбайтын туелсіз болуа тиіс. Сот билігіні туелсіздігі жайында азан ткерісіне дейін аза зиялыларыны ішінде тыш болып Барлыбек Сыртанов мселе ктерген. Ол 1911 жылы “аза еліні уставы” атты ебегінде: “Сот билігі з еркімен іске асады. Судьялар дау шешкенде хкметке, яни адам баласына баынбай, закон їм сот ережелері негізімен хкім шыарулары шарт. Судьялара сер жасаандара сот хкімі кесіледі” деп жазан. Дниежзідік тжірбиеде сот билігі арнайы аидалар арылы жзеге асырылады: сот пен за алдында бріні те болуы; сот ісін жргізудегі жариялылы; сот процесіні жарыссзбен жргізілуі, тараптарды длелдерді еркін пайдалануы; кінсіздік презумциясы, яни айыптау кімі зады кшіне енбейінше сезікті адам кінлі болып танылмайды; айыпталушыны ораушы алу ыын амтамасыз ету. азастанда сот биліг Конституция талаптарына сйкес іске асырылады.

· 1. азастан Республикасыны сот жйесін азастан Республикасыны Жоары Соты жне азастан Республикасыны Конститутциясына жне осы Конститутциялы заа сйкес рылатын жергілікті соттар райды.

· 2. Жергілікті соттара мыналар жатады:

· 1) облысты жне олара теестірілген соттар (Республика астанасыны алалы соты, республикалы маызы бар алаларды алалы соттары, мамандандырылан сот-азастан Республикасы скерлеріні скери соты жне басалар );

· 2) ауданды жне олара теестірілген соттар (алалы , ауданаралы , мамандандырылан сот-гарнизонны скери соты жне басалар ):

· 3.азастан Республикасында мамандандырылан (скери, экономикалы, кімшілік, кмелетке толмаандарды істері жніндегі жне баса) соттар рылуы ммкін.

· 4. азастан Республикасыны Жоары Соты мен жергілікті соттарды азастан Республикасыны Мемлекеттік елтабасы мен зіні атауы бейнеленген мрі болады.

· Сот жйесіні бірлігі

· азастан Республикасыны сот жйесіні бірлігі:

· 1) Конститутцияда , осы Конститутциялы зада, іс жргізу жне зге де задарда белгіленген, барлы соттар мен судьялар шін орта жне бірыай сот трелігі мен принциптерімен;

· 2) сот билігін барлы соттар шін сот ісін жргізуді задара белгіленген бірыай нысандары арылы жзеге асырумен;

· 3) азастан Республикасыны барлы соттарыны олданыстаы ыты олданумен;

· 4) задарда судьяларды бірыай мртебесін баянды етумен;

· 5) зады кшіне енген сот актілерін азастан Республикасыны бкіл аумаында орындауды міндеттілігімен;

· 6) барлы соттарды тек ана Республикалы бюджет есебінен аржыландырумен амтамасыз етіледі.

· азастан Республикасындаы соттар ызметіні тртібін жне судьяларды мртебесін белгілейтін задар

· азастан Республикасындаы сот рылысы мен судьялар мртебесі , сондай-а сот трелігін іске асыру тртібі азастан Республикасыны Конститутциясымен , осы Конститутциялы замен жне баса да за актілерімен белгіленеді.

26.Азаматтылы тсінігі

Азаматтылы - леуметтік-саяси ылымда отана деген сйіспеншілікпен, патриотизммен, жетілген саяси санамен сипатталатын субектілерді натылы моральды-негелік, психологиялы, леуметтік-саяси сапаларыны жиынтыы; адамны мінез-лы мен санасында з Отаныны жне оамны шынайы глденуіне ыпалы бар жоары моральды сапаларды болуы. "Азаматтылы" ымыны мні ртрлі:

· зін азамат ретінде сезіне білу жне іс-рекетке бара білу ммкіндігі;

· саяси ауымдастыты ісіне белсенді рі саналы трде атысу;

· адамдар ауымдастыыны толыанды, еркін атысуыны жоары ізгілігі;

· саяси ауымдасты мдделеріне ызмет ету, осы мдделер жолында жанын рбандыа шалу.

27.Жаня задылыына сйкес неке тсінігі