Ылмысты іс жргізу ыы туралы тсінік

ылмысты іс жргізу ыы ылмысты ыпен тыыз байланысты. ылмысты іс жргізу ыы — бл ылмысты істер бойынша іс жргізу тртібін бекітетін жне ылмысты істерді озау, тергеу, сотта арау бойынша анытау, алдын ала тергеу, прокуратура мен сот кіміні орындалуы мен іс жргізу мселелерін реттейтін ыты нормалар жйесі.

ылмысты процесс — бл алдын ала тергеу, прокурор, судья жне сот органдарыны замен реттелген ызметі. Ол ылмыстар туралы тініштерді (хабарларды) алдын ала тексеру, ылмысты істерді тергеу, арау жне шешу, кімні орындалуы бойынша ызметтер болып табылады, ылмысты процесті екі масаты бар:

· тікелей — рбір ылмыс жасаан адам діл жазаа тартылуы тиіс; рбір кінсіз адам ылмысты жауапкершілікке тартылып, сотталмасын;

· жалпы — задылыты ныайту; ылмыстарды алдын алу жне жою;азаматтарды ыты жне адамгершілікке трбиелеу.

ылмысты процесті міндеттері мынадай: ылмыстарды тез арада жне толытай ашу; кінлілерді табу; задарды дрыс олдану.

 

40. Меншік ыы жне баса да мліктік ытар

Меншік - экономикалы санат ретінде. Меншікті экономикалы саясатын ынуды негiзi тіптен ХIХ асырдаы ылыми жмыстарда кездеседi. Ондаы ой меншiк оамда, тек мемлекет йымдастыран оамда ана болады дегенге тiреледi. Меншiк, бл - зат та емес, млікте емес. “Бл -белгiлi бiр экономикалы (наты) атынас”.

Меншік дегенiмiз тарихи алыптасан, белгiлi бiр оамды атынас, ол адамдар арасында зата байланысты туындайды.

Меншiк атынастарны згеруi - оамны негiзгi озаушы кшi жне барлы леуметтiк сiлкiнiстерді себебi. Ал, меншiк атынастарыны згеруi оамды прогреске де, регреске де келуi ммкiн. згерiстердi тиiмдiлiгiн анытау иын емес, ол шiн тиiстi кезедердегi мемлекет пен азаматты экономикалы жне леуметтiк дамуыны статистикалы млiметтерiн салыстырса жеткiлiктi.

«Меншік» термині ртрлі маынада пайдаланылады. Кнделікті мірде меншік, кбіне, млікпен немесе ыпен тедестіріледі. Бірінші жадайда «мынау мені (оны) меншігім (меншігі)» деуге болады. Екінші жадайда - »меншік иемдендім (бердім)» дейді. ы трысынан аланда мны екеуі де дл емес. Меншікті меншік ыынан айыру ажет. Меншік - экономикалы, ал меншік ыы - зады санат. Біз келтірген бл ымдарда меншікті зады мнін азаматтар меншікгі экономикалы санаты арылы дрыс білдірмейді. Сонымен атар меншік нысанмен (мысалы, орындыпен, мшинемен) теестірілуге тиіс емес. «Мына зат маан меншік ыы бойынша тиесілі» немесе «Ол сатып алу-сату шарты бойынша птерге меншік ыын иемденді». Экономикалы жне ыты санаттарды шатастырмау керек. Сонымен бірге меншік ыы меншікті экономикалы атынастарыны сипаты рі крінісі екенін білу керек. Сондытан да меншік ыын зерттеу меншікті экономикалы санатымен танысудан басталады.

Меншікті экономикалы атынастарына араанда меншікті ыты атынастары адамны еркі бойынша алыптасады, оан атысушыларды санасынан жне ырынан пайда болады. Адамдар бл атынастара ытар мен міндеттерді иесі ретінде кіреді, ол ыпен реттеледі жне оралады. Меншікті ыты атьшастары меншікі экономикалы атынастарнны мнін сипаттаанмен, олар ондырманы кез келген былысы ретінде зішне дербес болады.

Меншік ыы - негізгі затты ы. Затты ы ыты баса да типтерімен траты байланысты болады. Затты ы иесі, детте, міндеттемелік атынастара, оны ішінде зіні меншік объектілерімен атынаса кіреді. Бл жадайда ыты екі трі атар жреді, олар, негізінен, ртрлі субъектілік байланыстармен аныталады. Мысалы, меншік иесі зіні имаратын жала берсе, онда оны жалдаушымен міндеттемелік атынас байланыстырады. Ал, барлы алан шінші жаа атысты ол — тиісті орану тсілі бар затты ы иесі. Сондытан да ртрлі ытарды немесе оларды бірлестігін аралас сипаттаы жаа кешенді ыпен араластыру жайында сз болмауа тиіс. Бізді жадайымызда гіме затты жне міндеттемелік ытарды араласып жатуында болып тр. Біра олар анша тыыз жне ауымды араласанмен, бл жерде затты ытан, міндеттемелік ытан сапа жаынан згеше, жаа ы туындамайды, туындауы да ммкін емес.

Меншік ыыны міндеттемелік нышадарыны бірі - оны замен белгілеу ажеттігі. Бл нышан меншік ыыны АК-ны 188 бабында келтірілген «за жаттары арылы танылатын жне оралатын» элементтер бойынша байалады.

Меншік ыы — нерлым толы ы. Бл меншік иесінен жоары тек за ары мен оны оамды міндеттеріні ана болатындыынан туындайды. Меншік иесі иемдену, пайдалану жне билік ету кілеттігін тек з алауы бойынша жзеге асырады. Сондытан меншік ыы е «кшті» затты ы. Сонымен атар, меншік иесі шарт бойынша зіні меншіктік кілеттігін зі шектей алады. АК-ны 188-бабыны 3-тармаы «з алауы бойынша» ерекеже жуытау анытама береді.

41.леуметтік амсыздандыру ыы тсінігі

· леуметтік амсыздандыру ыыны айнар кздеріні тсінігі тура маынада леуметтік амсыздандыру ыыны нормаларына бастау беретін, леуметтік амсыздандыру туралы ыты нормаларды мазмнын анытайтын асиетті білдіреді, сол себепті леуметтік амсыздандыру ыы айнар кздерін леуметтік амсыздандыру ыыны нормаларынан тратын, зыретті органдарды жазбаша актілері ретінде сипаттауа болады.

· леуметтік амсыздандыру жйесіндегі бл нормаларды, жрістрыс ережелерін мемлекетті арнайы органдары анытайды. Яни, леуметтік амсыздандыру ыы айнар кздеріні тсінігі мемлекетті укілетті органдарыны ыты алыптастыруа, оан задар, жарлытар, аулылар жне зге де нормативтік ыты актілер нысанын беруге байланысты тікелей ызметімен байланысты. Бл жерде біз ы айнар кздері тсінігіні формальды немесе зады маынасын байаймыз.

· Сонымен, леуметтік амсыздандыру ыыны айнар кздері ретінде мемлекетті зыретті органдарыны зейнетаы жне зге де оамды атынастарды реттеу саласындаы ы шыармашылы ызметіні нтижелерін тсінуге болады. Басаша айтар болса, леуметтік амсыздандыру ыыны айнар кздері – бл леуметтік амсыздандыруды реттейтін нормативтік ыты актілер.

· леуметтік амсыздандыру ыыны айнар кздері осы саланы нормаларынан трады, оларды осы нормаларды олдану актісімен шатастыруа болмайды. Мысалы, Р «Зейнетаымен амсыздандыру туралы» заы ебекке жарамсыз азаматтарды зейнетаылармен немесе жрдемаылармен амтамасыз ету туралы нормалардан тратын ы.

· леуметік амсыздандыру бл аидаа тек ебек пен немесе оамды жмыспен айналысан ана емес,сонымен атар жмыс істемеген азаматтарды да(мысалы жетім балалар,мгедектер,жмыс істемеген азаматтарды да леуметттік зейнетаы алуа ыы бар)зейнетаы алу ыына ие болатынын крініс табады.

· Сонымен атар,жалпыа ортаты аидасы леуметтік амсыздандыру ыын тек азастан Республикасыны азаматтары ана емес,соан оса,егер задарда жне халыаралы шарттарда згеше кзделмесе,Р аумаында тратын шетелдік тлалар мен азаматтыы жо жететіндік крініс табады.леуметтік амсындандыруды ол жететіндік аидасы леуметтік амсындандыруды жекелеген трлерін таайындау,беру жне тлеу тртібін бекітетін нормалардан з крінісін табады..леуметтік амсындандыруды бкіл жйесі адама леуметтік амсыздандыруды андай да бір трін алушыа мейілінше жаындау шін ралан

42.Р сайлау жйесі жне сайлау ыы

· Сайлау, сайлау жйесі жне сайлау ыы тсінігі.

·

· Сайлау референдуммен атар халы билігін білдіруді фор­ма­сы; халы егемендігіні бір крінісі болып саналады, консти­ту­цияны 3-бабыны 2-тармаы жне 33-бабыны 2-тармаына сйкес сайлауа жне сайлаушыа азаматтарды ыы бекі­ті­ле­ді. Сайлау жолымен мемлекетті кілді органдары рылады.

· Сайлау науаны (зіне сайлау округтеріні, учаскелеріні рылуын, сайлаушылар тізімдерін жасау мен тексеруді, сайлау комиссияларын руды, кандидаттарды сынуды, сайлау алдын­даы кресті, дауыс беру кшін енгізеді) замен белгіленген бел­гілі ережелер, аидалар бойынша йымдастырылып ткізіледі. Бкіл осы ережелер мен аидаларды жиынтыы сайлау жйе­сін рады.

· лем мемлекеттерінде 2 сайлау жйесі: йлесімді (пропор­цио­налды) жне мажориторлы (наты округте кпшілік дауыс алан партия кілдері ана сайланандар атарына енетін сайлау жйесі) жйе мір среді.

· Мажоритарлы жйе кезінде депутат тіпті округтегі сайлау­шыларды аз блігіні даусына ие болуы ммкін: кімні кан­ди­даты кп дауыс жинаса сол сайлаушылар ана кілдерге ие бола­ды.

· Пропорционалды жйе кезінде барлы сайлаушыларды Парла­ментте з кілдері болады.

· Мажоритарлы жйені: абсолютті кпшілік жне салыс­тыр­малы кпшілікке блінетін 2 ішкі трі бар.

· Мажоритарлы жйе кезінде, егер бірінші сол сияты екінші турда сайлаушылар тізіміне енгізілген азаматтарды 50%-дан кбі атысса, абсолютті басым кпшілікпен сайлау ткен болып саналады; егер сайлауа атысан сайлаушыларды 50%-дан артыы оны жатап дауыс берсе, ол сайланды деп есептеледі.

· Мажоритарлы жйе кезінде, дауыс беруге атысан сайлау­шыларды санына атыссыз трде, салыстырмалы басым кпші­лікпен сайлау ткен болып саналады; егер оны жатап, сайлау­шы­лар тізіміне енгізілген азаматтар саныны 25%-дан астамы дауыс берсе, мндай жадайда, баса міткерлерге араанда сайлаушыларды кп санын жинаан кандидат сайланан болып саналады.

· азастанда абсолюттік басым кпшілікті мажоритарлы сайлау жйесі олданылады.

· Жоарыда баяндаландардан, оамды атынастарды рет­теу­ші, сайлауа зірлік пен оны ткізу барысында туындайтын ыты нормаларды жиынтыы – сайлау ы сияты конс­ти­туциялы дербес ы институтын бліп крсетуге бола­ды.

·

· Сайлау ыыны негізгі аидалары: 1. Жалпыа бірдей сайлау ыы. 2. Те сайлау ыы 3. Тте сайлау 4. Жанама сайлау 5. Жасырын дауыс беру. 6. Еркін дауыс беру

·

43.кімшілік іс жргізу

· Бір іс жргізуде немесе бірнеше ылмыстарды жасаанында,атысандыына бірнеше адамдарды айыптау жніндегі істер,сондай-а бл ылмыстарды кні брын уде берілмей жасырандыын немесе олар туралы айтпаандыын айыптау жніндегі істер біріртіруі ммкін.Егер ол істі тергеу мен шешуді жан-жалдыана, ттастыына сер етпесе,ылмысты,істерді блектеуге рсат етіледі.

· Істі блектеу ылмысты процесті жргізуші органны аулысы негізінде жзеге асырылады.ылмысты ізге тсу органы шыаран аулыны кшірмесі жиырма трт саатты ішінде прокурора жолданады.аулыа тпнсада немесе кшірмесінде блектенетін материалдарды тізбесі оса берілуі тиіс.

· Сотта ылмысты іс бойынша іс-жргізу,егер айыптауісі бойынша жеке айыптаушы оны ауыр науас екендігіне,Р тысары жерлерде іс-сапарларда болуына немесе азаматты борышын орындауына байланысты сотта ылмысты ізге тсуді жзеге асыра алмаан жадайда да сотты аулысымен ьолы немесе тиісті блігінде тотатыла труы ммкін.

· ылмыстыіс боайынша іс-жргізу оны тотатуа негіз болан жадайлар жойылана дейін тотатыла трады.лгі жадайлар жойылан со анытаушыны,тергеушіні немесе сотты аулысымен ол жаыртылады.ылмысты ізге тсу органы шыаран ылмысты істі тотата тру туралы аулыны кшірмесі жиырма трт саатты ішінде прокурора жолданады.

· Р кмшілік іс жргізу аза тілінде жргізіледі,алажет болан жадайда іс жргізуде орыс тілі мемлекеттік тілмен те олданылады.

· кімшілк іс жргізу атысушылар тараптар хаттамаа ол ойылан кннен бастап ш кн ішінде онымен танысуа жне айатарды хабарламаларды мратар мен жауаптарды жіберілген брмалануын сондай-а кімшілік ы бзушылы туралыіске атысты болан мн-жайларды мазмндауды толымсыздыын крсетіп жазбаша ескертуін беруге ылы.

 

44. Ебек ыы – ы айнар кзі ретінде

· Ебек ыы зіні табиаты бойынша тек азаматты ыты ана емес, сонымен атар кімшілік ыты да принциптері мен дістеріне негізделеді. Мселе жымды ндірісті ызметкерді кімшілік билігіне баынуын, тртіпті, ебек ету барысында оны еркіндігіні шектелуін діл талап ететіндігінде, сондытан ркениеттік тсіл кімшілік-ыты (йымдастырушылы, басарушылы) тсілмен толытырылды [17].

· О.В.Смирновты атап крсеткеніндей, ебек жне кімшілік ытарды шектес сипаты, біріншіден, реттеу таырыбыны састыынан (ебек ыында – ебек саласындаы йымдастырушылы-басарушылы атынастар; кімшілік ыта – мемлекеттік басару саласындаы атынастар) жне, екіншіден, ыты реттеу дісіні састыынан (ыты екі саласында да мемлекеттік-билік нсамалары тсілін олдану) крінеді [18].

· Шындыында, ебек занамасын баылау мен адаалау жніндегі атынастар екішты сипата ие, ол баылауды субъектілері мен дегейіне байланысты болады. Салалы трыдан йым ішіндегі адаалау мен баылау жніндегі атынастар ебек ыына жататындыы кмн тудырмайды. Мндай атынастар жым ішінде, мысалы, бір жаынан, ызметкер немесе ызметкерлер жне, екінші жаынан, жмыс беруші (жмыс берушіні кілі) немесе ксіпода арасында ебекті орау нормалары мен ережелеріні саталуын ксіподаты баылауы кезінде алыптасады. Ебек занамасын сатауды мемлекеттік адаалау жне баылау жніндегі атынастара келетін болса, бл атынастар кімшілік-ыты болып келеді.

· Р Ебек кодексі ебек занамасыны саталуын адаалау жне баылау атынастарын жым аясында шектемейді. Онда ебек ыыны зерттеу таырыбын райтын ебек занамасыны саталуын адаалау жне баылау жніндегі атынастарды ке тсіндірмесі мазмндалан.

· Ебекті орауды жоары органдарды жоспарлауы мен йымдастыруы жніндегі атынастар йымдастырушылы-басарушылы атынастар болып табылады, яни, кімшілік ы саласына да жатады. Мндай нормаларды мазмнына йым кімшілігіні ебекті орау жніндегі шараларды жоспарлауа міндеттілігі, осы масаттара аражаттар блу, осы шараларды ткізілуін йымдастыру жне баылауды жзеге асыру кіреді.

· Жоарыда крсетілген ы нормалары 2 трлі болуы ммкін: 1) ебекті орау жніндегі атынастарды жалпы сипатта реттейтін нормалар (олар наты ебек жне кімшілік атынастарыны пайда болуыны алышарты ретінде бой крсетеді); 2) ебекті орау жніндегі наты шараларды ткізу міндетін тікелей арастыратын нормалар. кімшілік ыа да, ебек ыына да сондай-а министрліктер мен олара есеп беруге міндетті йымдарды ауіпсіздік ызметі органдарыны (ауіпсіздік техникасы жніндегі блімдеріні) ебекті орауды йымдастыруларын реттейтін нормалар жатады.

· «Ебек ауіпсіздігі жне ебекті орау» институтыны кешенділігі туралы мселені зерттеу барысында ебек ауіпсіздігіні стандарттары сияты техникалы-зады нормаларды назардан тыс алдыруа болмайды. Бл стандарттарды барлы йымдар, мекемелер мен йымдар, жне сіресе жобалы-конструкторлы жне ылыми-зерттеу йымдары жаа техниканы, технологиялы дерістерді, ндірістік нысандарды жасау кезінде сатаулары тиіс. Крсетілген стандарттарды сатау ылыми-техникалы революцияны дамуы кейде уаытты зінен де озып кететіндіктен жне ебекті орау жніндегі нормалар мен ережелерді сатауды нерксіптік нысандарды, машиналар мен технологиялы дерістерді жоспарлау мен салу кезінде алдыы атара шыып, азіргі кезедегі ебекті ауіпсіз жадайларын амтамасыз етуді аса маызды тріне айналатындыынан да зекті болып табылады.

· Сондай-а ебекті орау институты мен кімшілік ы нормалары ебекті орау жніндегі ережелерді бзаны шін жауапкершілік (кімшілік) трысынан да тйіседі.

· «Ебек ауіпсіздігі жне ебекті орау» институты нормаларын реттеуді негізгі зерттеу таырыбы ызметкерді денсаулыы мен міріні ауіпсіздігін амтамасыз ету жніндегі атынастар болып табылса, онда леуметтік орау ыы азаматтарды андай да бір себептермен жмыса абілеттілігін жоалтанда (уаытша немесе траты) немесе зейнеткерлік жаса келгенде, оларды материалды амтамасыздандыру барысында алыптасатын оамды атынастарды реттейді. Бл атынастар, детте, ебек атынастарымен тыыз байланысты. Азаматтарды материалды амтамасыздандырылуыны клемі бл жадайда оларды ебек тілдерімен ебек атынастары барысында алан ебекаыларымен лшенеді.

· Ебек атынастарында азаматтар ебек етуге ытарын жзеге асырады, ал леуметтік орау ыыны реттейтін таырыбы материалды амтамасыздандыруа ыты жзеге асыру болып табылады. Ебек атынастары барысында ебекке тленетін аы ызметкер ебек ететін йымдарды, мекемелерді орларынан шыарылады. леуметтік орау ыы орталытандырылан орлардан жрдемаылар мен зейнетаылар тлеуді арастырады. Оны стіне, леуметтік орау ыы шін, ебек ыындаыдай, материалды тлемдерді келісім-шартты дісі тн емес. Азаматтар материалды амтамасыздандыруды зырлы органдар абылдаан ыты директивалы нормалары негізінде алады, соан байланысты олар тараптарды келісімімен згертіле жне натыландырыла алмайды

45.Р ы орау органдары жйесіндегі Прокуратура

· азастан Республикасында андай ы орау органдары рылан: Оан мыналар жатады: полиция органдары, лтты ауіпсіздік органдары, прокуратура, ділет министрлігі, р алуан мемлекеттік инспекциялар (рт, санитарлы, аржы жне т.б., сот органдары,адвокатура, нотариаттар, кедендік органдар, ішкі жне шекара скерлері, Президент кзетіні ызметі жне т.б.

· Прокуратура органдарыны ызметі. Р-ны ы органдары арасында прокуратура айрыша орын алады. Оны ызметі кп ырлы жне кптеген баыттарда жзеге асырылады. Прокуратураны міндеттері Р Конституциямен жне «азастан Республикасыны прокуратурасы туралы» арнаулы замен белгіленген.
Прокуратураны басты міндеті барлы мемлекеттік органдарды, оамды бірлестіктерді, ксіпорындарды, мекемелерді жне оларды лауазымды адамдарыны Задарды, Президентті жарлытарын, баса ыты нормативтік актілерді млтіксіз жне біркелкі олдануына жоарыдан адаалауды жзеге асыру болып табылады.
Прокурорлы адаалауды масаты – Республиканы бкіл аумаында бірттас жне берік задылыты амтамасыз ету, занамаларды талаптарын бзу фактілерін анытау жне кінлілерді жауапа тарту.
Прокуратура з ызметін мемлекет атынан жзеге асырады. Ол з ызметін Р Президентіне тікелей есеп беретін тек ана Бас прокурора баына отырып, баса мемлекеттік органдара туелсіз атарады.
Прокуратураа ке кілдіктер берілген. Мысалы, ол мыналарды адаалауды жзеге асырады.
а) адам мен азаматты ытары мен бостандыын сатауды;
) полициялы органдарды тергеулер мен анытаулар кезіндегі задылыын;
б) азаматтарды кімшілік жауапа тартуды задылыын;
в) сот белгілеген жазаларды орындау мен азаматты істер бойынша сот шешімдерін орындау задылыын;
г) сот органдарыны кімдеріні, шешімдеріні задылыын.
здеріні адаалау ызметтерін прокуратура р трлі тсілдермен жзеге асырады. Мысалы, мемлекеттік органдарды, лауазымды адамдарды кез келген засыз шешімдері мен аулыларына наразылы білдіру; ылмысты зерттеу кезінде засыз рекеттерге жол бермеуді баылау жне т.б. жолмен. ылмыс фактісін анытаанда прокуратура ылмысты іс озайды, оны сота жібереді жне мемлекеттік айыптаушы ретінде крінеді.
Сонымен бірге прокурорды сезіктіні амауа алуа, тінту жргізуге рсат беруге, занамалар талаптарын бзуа келуі ммкін, жмыстаы кемшіліктерді жоюа лауазымды адамдара міндетті болатын жазбаша нсаулар беруге ы бар.
Республикада ы орау ызметін тиімді жзеге асыру шін барлы ы ораушы органдарды келісіп жмыс істеуін амтамасыз етуді, ылмыспен крес жадайында жйелі талдау жасауды, елде ы орау жмысын жасартуды себептерін анытау мен шараларын жасауды зор маызы бар. Мндай міндет замен прокуратураа да жктелген. Бл прокуратураны азастан Республикасындаы Задылыты жай-кйі шін мемлекет алдында лкен жауапкершілігі барын длелдейді.
ы орау органдары мемлекетті басым рылымдарына жатады. Олара ару олдануа дейін лкен кілдіктер берілген. Сондытан олар міндеттері, ызметтері, ызметінітрлері мен деттері белгіленген Р Конституциясыны аидаттары мен нормаларына сйкес ата жмыс істеуге міндетті. Республикада оларды ызметіне атысты болатын ІІм, К, прокуратура органдары, ділет органдары, сот жйесі, адвокатура, нотариат туралы За дар мен баса задар абылдаан жне олар жмыс істейді.

 

46.Р Президентіні конституциялы-ыты мртебесі