III Eksploracja terenu górniczego

Po rozstaniu z pozbawionym splendoru mem, który pozostawi jej przyjemn rent, Leah Fish zwolnia si ze szkoy muzycznej w Irondequoit, gdzie od duszego czasu uczya gry na fortepianie i solfeu niezbyt utalentowane córki miejskich dorobkiewiczów. Zaoony przez ni Spritualist Institute wymaga penej dyspozycyjnoci. Miaa wraenie, e obja wszystkie stanowiska w teatrze: administratora, dyrekcji artystycznej, zarzdcy, rekwizytora, dekoratora, a po kostiumologa i makijaystk. Nie mówic ju o nauczycielu dykcji, jednej z najbardziej niewdzicznych czynnoci w rodzinie, która przeuwa angielski niczym zwierzta pasz! Owo ndzne pochodzenie, z którego zdoaa si wyrwa dziki maestwu bez potomstwa, byo dla niej tajemnic, podobnie zapewne jak dla wikszoci jej wspóobywateli w drugim, trzecim i entym pokoleniu. Skd wychodzili ci niepocieszeni purytanie, wszyscy naznaczeni pitnem grzechu, jeli nie ze zgnilizny Starego wiata i otchani nieszczcia? Ale dobra krew nie mogaby skama – kady tu nabija strzelb, gotów gra i podbija stawk, eby tylko osign dobrobyt i powaanie wraz ze swoj czci zbawienia.

Ukadajc bukiety lilii i anturium na komodach i niskich stolikach w salonie, najstarsza z sióstr Fox zastanawiaa si z nutk niepokoju, czy przypadkiem nie kusi nieco losu, wynajmujc Corinthian Hall od zarzdzajcego nim stowarzyszenia czytelników, po tym jak wykady wygosio tam kilku najwybitniejszych mówców tego kraju: midzy innymi Oliver Wendell Holmes, synny humanista, dyrektor „New-York Tribune” Horace Greeley, wielki teolog Charles Finney, autor wyrafinowanego Serca prawdy, przynudzajcy Ralph Waldo Emerson, którego miaa okazj wysucha ubiegego roku, czy te kaznodzieja Alexander Cruik, którego przedstawia nie trzeba. Leah westchna z dum na myl, i ten ostatni zgodzi si wzi udzia w jej wieczorze. Zaproszenie pochodzce od rozwódki, pianistki i w gruncie rzeczy wyksztaconej kobiety moe by przyjmowane tylko przez wielkie umysy. W spotkaniu wezm udzia jeszcze inne postaci, z którymi warto si zaprzyjani, jak cudowna Wanda Jedna, walczca o emancypacj kobiet, nieoceniony Lucian Nephtali i te wszystkie staruchy, przydatne ze wzgldu na finanse i reklam.

Dzwon na kociele prezbiteriaskim wybi siódm.

Zdenerwowana Leah wezwaa najmodsz ze swoich dwóch sucych: zapomniaa cynobrowych lamp i kadzide.

– Nie trzeba wcza wiate yrandoli – dodaa. – Nastrój maj tworzy cienie i zapachy.

Ruszya w stron swojego maego fortepianu, by zamkn pokryw, pewna, e po deserze zostanie poproszona o ponowne jego otwarcie. W tej samej chwili poczua zawrót gowy, opara si wic o brzeg pianina i na klawiszach z koci soniowej ujrzaa defilujce obrazy ze swojego ycia. Odkd wzia w swe rce los rodziny, wydarzenia ukaday si jak pomylnie postawione karty tarota. Niemniej jednak naga sawa niepokoia j: sprawiaa wraenie próby. Zawiaty wraz ze swymi anioami i demonami bez wtpienia objawiy si Katie i Maggie. Ale to ona, rozwana neofitka, utrzymywaa teraz komunikacj na duchowym poziomie. Ani jej siostry, ani nieszczsna matka nie znay si na doktrynie. Odbieray wycznie trywialne i dziwaczne aspekty tego, co im si przytrafio w Hydesville – sygnay od niewidzialnego ssiada, omoczcego w drzwi zza grobu. Jak gdyby wita natura zostawia miejsce dla fantazji! We wnuczce pastora, chocia jej ojciec by tylko pozbawionym korzeni pijaczkiem, natychmiast dostrzega niemal liturgiczny wymiar telegrafii dusz, mimo e proceder ten wymaga mudnej pracy w porównaniu z Eucharysti. Leah stumia chichot. W Rochester uwolnia si od sakramentów i kapanów. Dugo skaniaa si ku religii naturalnej i jej deistycznych sióstr, wyrozumowanych kochanek Boga, które namiewaj si z proroctw i cudów. Objawienie w Hydesville przywrócio jej dziecic wiar w tajemnice, ale e nie bya ju dzieckiem, rozpatrywaa t tajemnic tak, jakby bya namacalnym przedmiotem bada i kultu. Moe udaoby si w przyszoci stworzy swego rodzaju naukow metod analizy zawiatów?

Od strony wywirowanej drogi dobieg odgos kopyt i zaprzgu. Kabriolety i berlinki wjeday na South Avenue. Panoramiczne salony na pitrze wibroway od mieszaniny gosów i inteligentnych miechów. Pary gratuloway sobie zgodnie ze zwyczajem. Osoby stanu wolnego, bardziej zakopotane, rozglday si nieuwanie. Lucian Nephtali, z monoklem w lewym oku, sta przodem do ciany penej ram i zachwyca si zym gustem gospodyni. Znajdowaa si tu jednak pewna krzywo zawieszona, akceptowalna akwarela pdzla mistrza z Hudson River School. Przez tiulowe zasony w oknach wida byo rzek Genesee, ciemnofioletow w pómroku, i trzy czciowo owietlone wodospady. Wanda Jedna, któr admiratorzy nazywali Only One, podziwiaa spokojnie widok, zastanawiajc si, czego Leah Fish moe od niej jeszcze chcie. Nieco na uboczu waciciel przedsibiorstwa garbujcego skóry Freeman i jego maonka rozmawiali o inwestycjach i kapitaach ze szkókarzem Barrym Nurserym, wacicielem wszystkich lasów po stronie Braddock Bay i stawów Mendon.

– Powanie rozwaamy budow mostu kolejowego na Upper Falls. Olbrzymi drewniany most, najwikszy, jaki do tej pory skonstruowano, okoo pidziesiciu tysicy metrów szeciennych.

– Trzeba by zacz od zbudowania stacji! – omielia si zauway pani Freeman.

– Po co? Mosty, przede wszystkim mosty!

Emerytowany wojskowy obwieszony medalami wtrci si do rozmowy, ze wzrokiem zwróconym w stron nowego akweduktu:

– W dwudziestym dziewitym staem na prawym brzegu, jako mody i dziarski oficer, kiedy to Sam Patch, wielce nierozwany czowiek, wykona skok mierci ze szczytu wodospadu na oczach caego Rochester. Bach! Nieszczsny, zama sobie kark…

Za bufetem, gdzie czarnoskóry mczyzna w liberii serwowa napoje, Leah udawaa, e mu pomaga.

– Nie macie niczego mocniejszego? – zagadn j póartobliwie finansista, blondyn z maym przystrzyonym wsem.

Leah mrugna do niego i podaa mu swoj lemoniad cytrynow, wiedzc, e Sylvester Silvestri, prócz tego, i jest siostrzecem pukownika Williama Fitzhugha juniora – wspózaoyciela miasta wraz z pukownikiem Nathanielem Rochesterem – by take wiceprezydentem lokalnego Niezalenego Zakonu Dobrych Templariuszy, jednego ze stowarzysze dziaajcych najaktywniej na rzecz wstrzemiliwoci.

– Do stou podamy francuskie wino, drogi przyjacielu!

Pojawienie si kaznodziei, zaraz po Harrym Maurze, zacigajcym si cygarem i cigncym za sob Charlène Obo przebran za królow nocy, wywoao poruszenie, które wyranie urazio aktork. Maonkowie Postowie, którzy naleeli do osób otwierajcych wieczór, trzymali si z boku, sztywni w swoich purytaskich strojach; ze znudzonymi minami zastanawiali si, czy przypadkiem nie nastpio jakie nieporozumienie. Byy telegrafista, znacznie bardziej powcigliwy, gdy u jego boku znajdowaa si ona, tskni bardziej ni kiedykolwiek za Hydesville i swoim saloonem. Tych dwoje zdziwio si, nie zauwaywszy wród zebranych adnego z pozostaych czonków rodziny Foxów ani ich bliskich.

Wszyscy gocie znaleli swoje wizytówki przy nakryciach wokó okrgego stou. Amy i Isaac Postowie z ulg stwierdzili, e nie znajd si w przykrym towarzystwie, jak ta ekspansywna aktorka i mroczna posta przebrana za pirata, którzy padli sobie w objcia z gorszc pretensjonalnoci. Pani domu, majc po swojej prawej modego Andrew Jacksona Davisa – byskotliwego adepta mesmeryzmu w drucianych okularach i z patriarchaln bródk – a po stronie serca bankiera z Mediolanu, nie spodziewaa si, e siedzcy naprzeciw niej kaznodzieja zwróci si do niej na tyle gono, by kilkanacie gów odwrócio si w ich stron.

– Gdzie te s pani drogie siostry, pani Fish? Miaem nadziej…

– S takie mode! – bronia si Leah, zerkajc z zaenowaniem na najbliszych goci. – Zreszt wkrótce bdzie pan móg je podziwia w Corinthian Hall.

Dwoje sucych podawao gorc zup, ustawiajc parujce talerze wkoo.

– Tak, oczywicie, ich wiek! – zagrzmia wychudzony Alexander Cruik. – Niemniej jednak jake mio byoby mi porozmawia z nimi. Szczególnie z najmodsz.

– Z Kate? No prosz! – Pani Fish nie miaa pojcia, co powiedzie, by ukry zakopotanie; wiedziaa, e kaznodzieja czerwonoskórych o gosie przyzwyczajonym do przemówie na wolnym powietrzu lubi cign zaczt myl.

– Wasza Kate obdarzona jest wyjtkow wraliwoci, przechwytuje fale psychiczne niewyczuwalne przez wikszo osób. To forma wyostrzonej intuicji w stosunku do istot i sytuacji, chocia ona sama nie potrafi wyciga z tego adnych wniosków. Znaem Indian Czirokezów zdolnych do podobnej sensorycznoci, szczególnie jednego, czarownika z grzyw mustanga, który odczytywa przyszo ze zmarszczek zmarych. W stanie transu wskazywa nieomylnie skazanych na mier wojowników, kobiety wkrótce brzemienne, dzieci, które dotknie choroba…

– Niech Pan chroni nas przed czarownikami! – zawoaa pani Freeman, otya dama z fryzur przypominajc gniazdo wrony.

– Tak naturalna i sodka – cign kaznodzieja – Kate to maa szamanka, która nie ma pojcia o swoim darze, a posiada moc podobn do tej, jak dysponowali pierwsi apostoowie. Jest porednikiem midzy dwiema przestrzeniami postrzegania i rozumienia, zazwyczaj szczelnie od siebie oddzielonymi, jest swego rodzaju medium, jeli mog sobie pozwoli na uycie neologizmu…

– Medium, medium…? – powtórzya Leah. – Tego sowa nam brakowao! Prosz mi jednak pozwoli powiedzie, i wspóczesny spirytyzm, jeli zgodzi si pan, e okrel to w ten sposób, to sprawa Margaret Fox i moja, nie wykluczajc oczywicie naszej drogiej Kate ani nawet mojej matki i leciwego ojca…

– To rodzinny interes! – zaartowa korpulentny Barry Nursery.

– Czy naley pani do wyznawców Przebudzenia Religijnego? – spyta z najwikszym zdziwieniem jej ssiad z prawej, magnetyzer Andrew Jackson Davis.

– Oczywicie – odpara Leah, nieco zasmucona widokiem stygncej zupy. – Ja i moje siostry zapaaymy szczególn gorliwoci do naszej wiary, a mistyczny poar rozprzestrzenia si dzisiaj w niezwykym tempie, budzc nabono dla zawiatów, skd nasi drodzy zmarli wci daj nam znaki. To nasze anioy, moecie w to wierzy. Czy zmartwychwstanie naszego Pana nie byo pierwsz manifestacj spirytyzmu?

– Od czasów Ozyrysa, Dionizosa i Orfeusza byo ich o wiele wicej – powiedzia z westchnieniem i wyrazem wyczerpania na twarzy Lucian Nephtali, ocierajc czoo.

– A prorok Eliasz! – doda z rozbawieniem kaznodzieja. – Przypomnijcie sobie wdow z Sarepty za czasów Achaba, bawochwalczego króla: „Po tych wydarzeniach zachorowa syn tej niewiasty, wacicielki domu, a tak si wzmoga jego choroba, e przesta oddycha”26. Mieszkajcy w pokoju na poddaszu w domu wdowy Eliasz kaza wnie na gór dziecice zwoki, rozcign si na nich trzykrotnie i zwróci si do Wiekuistego: „Panie, Boe mój! Czy take na t wdow, u której jestem gociem, chcesz sprowadzi nieszczcie, pozbawiajc ycia jej syna?”27. Natychmiast dusza maego chopca wrócia do ciaa dziki boskiej woli. Eliasz zszed, odda go matce i owiadczy: „Patrz, syn twój yje”28.

– Ale tu nie chodzi o budzenie zmarych! Mamy, Bogu dziki, znacznie mniejsze ambicje ni zapowiadajcy Mesjasza. Nasz misj jest po prostu postawienie pogronych w aobie w obecnoci duchów i umoliwienie im tym samym pocieszenia, otwarcia si na nadziej…

Zebrane damy, ony oraz zjawy nagrodziy Leah entuzjastycznymi oklaskami.

Po kolacji Wanda Jedna, oczarowana now spraw zasugujc na jej uwag po priorytetowych czarnoskórych i kobietach – bo czy nasi szlachetni zmarli nie nale penoprawnie do wielkiej ludzkiej rodziny? – zaskoczya pani domu, otwierajc fortepian i intonujc parysk bojow melodi, do której Charlène Obo i bankier z maym wsikiem od razu przyklasnli.

Mczyzna, ten despota dziki

Zadba o swoje prawa

Stwórzmy wasne na nasz uytek

Na nasz uytek stwórzmy prawa!29

IV Oneida! Oneida!

Pearl Gascoigne nie zostaa poproszona o adne wyjanienie, kiedy pewnego wieczoru stana u wrót wioski. Po powrocie z sianokosów Doskonali przygldali si w zdumieniu uroczej uciekinierce i jej koniowi czystej krwi. Oboje emanowali t sam energi, mieli jednako rozwiane grzywy i byli wyranie wykoczeni dug podró. Wygldali, jakby uciekli co najmniej przed poarem, boskim gromem i band Algonkinów ludojadów naraz. Przeraony ko szala midzy zagrodami i chatami z bali, dopóki kilka modych kobiet go nie ujarzmio.

Pearl znalaza si porodku osobliwego zgromadzenia brodatych chopów przypominajcych czarnoksiników, gospody w kaftanach, starych matron w ciemnych strojach i z nieokrelonym umiechem na ustach oraz maych, jakby zastygych w trakcie zabawy dzieci w lekkich sukienkach i spodniach na szelkach. Natychmiast zauwaya krótkie wosy nastolatek, ich wesoe, a zarazem nieufne spojrzenia, swego rodzaju hierarchi – typow dla stad dzikich zwierzt – u mczyzn, stopniowan wedug wieku, ale i pewien spokój na ich obliczach. Po caym dniu podróy galopem bez celu w pyle dróg ten sielski obraz, godny malowida z epoki trzynastu kolonii, wyry si w niej jako nieco nierealny.

Opucia Hydesville w burzliw noc, rozalona, bez uprzedzenia. Nagle, w wyniku sprzeczki z ojcem na temat jej toalet i wydatku na koronkowe wstki, odwrócia si na picie i wysza. Przywdziaa swój strój do konnej jazdy i pobiega do stajni. Nie martwia si o adne jutro, bez najmniejszego alu porzucia swoje drobne skarby i powane obowizki. Ko penej krwi, White Beauty, podarowany przez hodowc z hrabstwa, by jedynym luksusem, jakim dysponowa wielebny Gascoigne. W przypywie wciekoci, gotowa uciec najdalej, jak to tylko moliwe, nie zawahaa si ani chwili przed zabraniem konia zwyczajowo zaprzganego do angielskiego powozu. I tak oto, z opuszczonymi wodzami, w letniej nocnej duchocie, odurzona zapachem traw i mdymi wyziewami stojcych wód, pokonaa poow hrabstw Monroe i Wayne, po czym przez kolejne dni wdrowaa wród gór i lasów, przez niekoczce si równiny, terytoria Oswego i Oneidy, gdzie – przekonana, e zgubia si w rezerwacie Indian – staa si niewiadomie zakadniczk najdziwniejszego plemienia bladych twarzy.

Dugo bdzie wspomina entuzjastyczne powitanie, jakie zgotoway jej mode kobiety, oraz akome spojrzenia mczyzn, kiedy ju mino zaskoczenie na jej widok – piknego, pomienistego archanioa na koniu, zlanego potem i oblepionego pyem. Po krótkiej wymianie zda wiele osób si ni zajo. Pearl bya godna i spragniona, chciaa si te wyspa do woli po tak dugiej jedzie. Kiedy zsiada z wierzchowca, kobiety niemal zaniosy j ku wskiemu zagbieniu parowu, którym pyna rzeka. cigny jej buty i cakiem rozebray, chichoczc, podczas gdy patriarchowie zbliyli si na stosown odlego. Nastpnie zanurzyy j, niczym jeden z posgów niedostpnej bogini Durgi w wodach Gangesu. Same, równie pónagie, namydliy j od stóp do gów, caujc jej wosy i wargi, ratujc wreszcie przed utopieniem. Na jej widok, ociekajcej wod, z dugimi wosami oblepiajcymi biodra, rozleg si wokó niej niemal religijny szmer podziwu. Umyty posg mia urod anioów i demonów, marmuru rzebionego olepiajcym ogniem podania, upokarzajcego doskonaoci. Nawet dzieci zebrane na brzegu poblady z emocji.

W owej chwili bardziej ni kiedykolwiek John Humphrey Noyes musia myle o ludzkoci czystej krwi i witej duszy, jakiej jego wspólnota miaa za zadanie dawa przykad poprzez pomienn namitno, bdc poza zasigiem okropnego sakramentu maestwa. Ta cudowna anatomia, nietknita mkami porodu, przypomniaa mu bolenie o jego dawnej maonce, o jej ciele znieksztaconym kolejnymi przerywanymi ciami.

Byo jednak w tym zaimprowizowanym chrzcie pewne bachusowe rozprzenie, które wydawao mu si niegodne. Z racji swojego duchowego przywództwa zastanowi si powanie nad uciliwoci zwizan z pojawieniem si intruzki, po czym wezwa j do sali rozwaa. Po zabawie w wodzie, odziana w krótk sukienk bez rkawów dostarczon jej przez praczki, Pearl, czujc ciar na powiekach, musiaa stawi czoo osobliwemu, przypominajcemu kazanie przesuchaniu, prowadzonemu ojcowskim tonem. Mczyzna by podobny do pastora z racji skromnej postawy, wysokiego wzrostu, niskiego gosu i wychudej twarzy o silnych szczkach, sabo skrywanych przez okalajc je brod. Ale John Humphrey Noyes gosi zupenie inn prawd – mówi o Wolnym Duchu Niebieskim i Uniwersalnej Mioci, o witoci pracy i dobrowolnej spowiedzi. Z jego oczu bia przekonujca agodno. Pearl, zakopotana, przyja opiek i nauki mentora.

Tym sposobem staa mu si towarzyszk w sypialni, po czym zaakceptowaa – zgodnie ze zwyczajami panujcymi w Oneidzie – cotygodniow zmian partnera. I tak niespodziewanym zrzdzeniem losu zostaa czonkiem wspólnoty, jej dni wypeniao zbieranie owoców, pielenie ogródka warzywnego i produkcja przetworów oraz przyswajanie wiedzy ksikowej. Wywicona na Boe dziecko, uzyskaa przywilej dzielenia owieconej cielesnoci z najstarszymi pionierami bractwa pochwalajcego wieloestwo, którzy dugo wprowadzali j w tajniki technik ostronego seksu – podobnie jak stare kobiety z matczyn cierpliwoci nauczay nowicjuszki. Aby unikn niepodanych ci i pomnaa kobiec rozkosz, celebranci zmuszeni byli do opanowania chuci – nie chodzio tu jednak o abstynencj seksualn, jak w wielu konkurencyjnych sektach, ale o sam kopulacj: kady czonek spoecznoci Oneidy po wypenieniu swojej czci obowizków oddawa si z powcigliw radoci symultanicznej mioci cielesnej. Jako e wolno duchowa i zapobieganie ciy id w nierozcznej parze, spoeczno wci wzbogacaa si bardziej dziki pojawianiu si nowych adeptów ni poprzez rzadkie porody.

Rajskie marzenie surowego ojca Noyesa, odmienionego dziki lekturze francuskiego filozofa i odkryciu kooperatywnych spoecznoci Roberta Owena, unosio si nad gowami tych, którzy wcale nie zapomnieli o purytaskich konwenansach, ale czuli si wyzwoleni z miazmatów i martwicy grzechu za spraw ewangelickiej przepustki. Przy kadej nadarzajcej si okazji piewano hymny i pieni nabone. Z kocem dnia, podczas wieczornicy, w stron gwiazd unosiy si najpikniejsze gosy:

Let us go, brothers, go

To the Eden of heart-love

Where the fruits of life grow

And no death e’er can part love30.

To, co odczuwaa Pearl podczas dugich miesicy zawieszenia prawoci wynikajcego z nieprzemylanego aktu buntu, nie przypominao w niczym tego, czego moga si spodziewa. Przejcie od zadeklarowanej czystoci do wdzicznego handlu ciaem unicestwio w niej raz na zawsze wszelkie cnotliwe zahamowania i dwulicow moralno, które zazwyczaj wiod do paraliu ciaa i duszy. Poddana rodzinie i jej dyscyplinie Pearl zapomniaa niemal o caym wicie – a przede wszystkim o ojcu. Czy nie miaa na miejscu innego, wszechmocnego i okazujcego naruszajc wprawdzie prawo, ale pen szacunku czuo?

Lecz ycie, w którym denie do ideau obierao do nietypowe drogi, miao te stron, która w kocu staa si dla niej nie do zniesienia. Noyes i jego rada starszych wzywali dwa lub trzy razy na tydzie plemi dzieci Boga na inkwizycyjne przesuchanie, wypenione wzajemn krytyk, przerywajc czonkom wspólnoty hojne dzielenie si popdami. Pod rozoystymi drzewami, w jedynym budynku o cianach z kamienia – obszernej szopie, która suya za skadowisko ziarna i paszy, za miejsce rozkosznych igraszek, przestrze do medytacji, a podczas chodów równie za kantyn – stawiano si w ciszy na wezwanie przed rad Doskonaych. Kady mia obowizek odsoni braki, przewinienia i najintymniejsze odchylenia wszystkich pozostaych. Owe seanse krytycyzmu, jak je zwyczajowo nazywano, miay za cel oczyszczenie, zmycie dumy i egoizmu dziki samej sile wzajemnej mioci i wyjawionej boskiej prawdzie. Wzywana przed sd, który w ramach pokuty zmusza do wspólnego odkupienia grzechów, Pearl bya nieustannie krytykowana przez wiele oskarycielek: zarzucano jej kokieteri, za dugie wosy, rzucanie uroków, lekcewaenie edukacji dzieci, nieprzykadanie si do obowizków gospodarskich. Doskonali kiwali wyrozumiale gowami. Aby zadowoli biblijny komunizm panujcy w Oneidzie – i uspokoi nieufno kobiet – na pewno którego dnia zrobi z niej kur niosk.

Kiedy zacza aowa swojego White Beauty, sprzedanego – by pokry koszt przyjcia jej przez przywódców plemienia – jednemu z okolicznych hodowców, którzy wci wyzywali ich od bkartów Chrystusa, Pearl poczua, e ju do nich nie naley. Pieni nabone piewane wieczorami wokó wielkiego ogniska zasmucay j i przywodziy na myl uporzdkowane ycie w Hydesville. Nie byo jednak mowy o powrocie.

Co wieczór, przy adnej pogodzie, Doskonali intonowali swój hymn pod gwiazdami.

Naprzód, bracia, naprzód!

Wkrótce nastanie mio prawdziwa

W pokoju i radoci na zawsze.

Ucieka z Oneidy przez las pewnej nocy, wród piewów, nie czekajc na wit. Wosy miaa cite krótko i mniej bagau ni w dniu swojego przybycia, odziana bya w biedny strój, opacony przez coïtus reservatus, ale z pulsujc w gbi niezwyk dz wolnoci.