VII Fox & Fish Spiritualist Institute

Dom przy Central Avenue z szyldem Fox & Fish Spiritualist Institute odwiedzaa odtd wytworna socjeta Rochester. Na konsultacje z siostrami Fox przyjedano z Nowego Jorku, Bostonu, Illinois i Pensylwanii. Leah zarzdzaa interesem z determinacj i dokadnoci, dobieraa klientel, dbaa o rytua powitalny i sceneri kadego z trzech gabinetów urzdzonych w stylu neogotyckim. Najtrudniejsze okazao si okieznanie cigot do niezalenoci sióstr, które osigny ju wiek odpowiedni do zampójcia, szczególnie Margaret. Mae wieniaczki ucywilizoway si dziki jej lekcjom i potrafiy doceni pikne suknie z gorsetem, taft i czarny jedwab, dyskretn biuteri, eleganckie fryzury z opask i koki na karku, które tak dobrze wygldaj, gdy upina si je z gstych wosów. Wypikniay tak bardzo, e pretendenci napywali zewszd; byli wród nich i wdowcy, którzy liczyli na moliwo kontaktu ze zmarymi onami. Po co obarcza si maonkiem, powtarzaa w kóko siostrom jako kobieta rozwiedziona i zadowolona z takiego stanu rzeczy. Dziki patnym seansom i subwencjom od bogatych zwolenników nie cierpiay na brak pienidzy, ale te i na ich nadmiar – chocia ksigi rachunkowe trzymano przed nimi w ukryciu. Fortuna zdobyta poza maestwem ma dla kobiety wyborny smak zemsty.

Leah zachowaa w pamici dotkliwe wspomnienie trudów, jakie przyszo jej znie, nim Instytut zdoa osign stabiln pozycj i zyska reputacj sigajc poza hrabstwo Monroe, stan Nowy Jork, po ca Uni! Epizod w Corinthian Hall, chocia decydujcy dla caej ich kariery, nawiedza j w najgorszych koszmarach, w których anonimowy gos destabilizowa ich ledwo uksztatowan wiarygodno. „Czarownice!” – krzycza tum w chwili, gdy jeden ze wskazanych na chybi trafi widzów dziki stukaniu poznawa niewyjawion dotd nikomu tajemnic. Na sali rozgorzaa batalia inwektyw, a zwycistwo odnieli purytanie, gotowi w kadej chwili przej do rkoczynów. Pokaz dobiega ju na szczcie koca, lecz rozszalaa publiczno gromadzia si na zewntrz, dajc upust nienawici. Co bardziej porywczy zrywali grube sznury z wystawy sklepu z siodami i stawali z nimi w pómroku. Pewien napuszony pastor, niejaki Ryan, wspi si na wóz i nawoywa do linczu: „Kto zabawia si z Szatanem, nie bdzie radowa si w Bogu!” – wykrzykiwa.

Wysannicy mediów zrobili wydarzeniu mocn reklam, cho do skontrastowan w ocenach. Dzienniki z Poudnia i Middle West wspominay o wstydliwym oszustwie abolicyjnych klanów i ruchach na rzecz praw kobiet, na amach „New-York Tribune” natomiast mody adept modnego wród zwolenników progresizmu z Pónocy transcendentalizmu ogasza fundamentalne odkrycie dowodu na niemiertelno duszy. Artyku koczy si cytatem z Ralpha Waldo Emersona: „Istniej osoby, po których zawsze moemy si spodziewa czarownych wiadectw. Nie rezygnujmy z czekania na nie”. Kwakrzy ze swej strony zaangaowali si masowo w ruch spirytystyczny, w opozycji do mormonów, których ambicj byo wywoywanie po imieniu wszystkich dusz, jakie kiedykolwiek yy na Ziemi od czasów Adama i Ewy.

Obecni w Corinthian Hall prawnicy oraz ludzie nauki, podejrzewajc mistyfikacj, zdecydowali si powoa komisj ekspertów. Motoch, widzc w pokazie wycznie wielkie sprzeniewierzenie, obieca sobie powiesi trzy siostry i ich protektorów, w razie gdyby raport przemówi na ich niekorzy. Tak wic dziewczta z naraeniem ycia stawiay si na publicznych przesuchaniach w Corinthian Hall. Jednak ani pierwsza, ani druga komisja nie zdoay wyowi choby najmniejszego ladu oszustwa. Przeprowadzono wszystkie moliwe rodzaje egzaminów. Zbadano szaf i stó stetoskopem. Przyklejono filc pod nogami krzese. Sprawdziwszy wszystkie zakamarki cia kadej z kobiet, unieruchomiono im rce i nogi na czas seansu. Lekarz sdowy Brinley Simmons oplót ich brzuchy rzemieniami, eby uniemoliwi wszelkie próby brzuchomówstwa. Nie zdoano jednak wykry nic podejrzanego. Eksperci ograniczyli si do stwierdzenia braku przyczyn mechanicznych w dziaaniu mediów. Komisja episkopatu, której przewodniczy wdrowny biskup ze Stowarzyszenia Ewangelickiego, docenia nawet wiar obydwu sióstr, nie wyjania jednak ani nie potwierdzia fenomenu.

Po zwolennikach linczu sawa trzech sióstr przycigna drapieców. Niejaki Norman Culver, daleki kuzyn po kdzieli, dugo próbowa skoni je do zdradzenia mu ich tajemnicy, wreszcie owiadczy gono wszem wobec, e Margaret wyjawia mu tajny proceder polegajcy na ocieraniu o siebie koci palców u stóp. Przy odrobinie wicze, twierdzi, kady moe oszuka prostaków stanowicych jarmarczn widowni. Nastpni w kolejce byli handlarze – jeden z nich, rodowity Irlandczyk, chcia sprzeda im za niemae pienidze plan kopalni zota w Górach Skalistych, który pozostawi mu w spadku niepimienny ojciec. By przekonany, i magnetyzm mapy posuy siostrom za kompas.

Leah wiele si nauczya dziki tym przeciwnociom losu; mimo e pozbawiona daru, jaki posiaday jej siostry, uwaaa, e gorliwo chroni j przed meandrami szarlatanerii, która nieustannie zapadniaa myli nieudolnej konkurencji. Czy moga jednak si uskara? Pienidze wpacane co tydzie do banku Silvestriego owocoway. Otaczali j i doradzali sprawdzeni przyjaciele, poczynajc od oddanego Sylvestra; by wród nich take George Willets, poczciwy olbrzym, który ocali je przed linczem grocym im po ogoszeniu ekspertyzy komisji episkopalnej. Nie moga te zapomnie o drogiej Charlène Obo i osobliwej Wandzie Jednej, muzie wszystkich wanych ruchów na rzecz równoci. Zwolennicy i uczniowie napywali strumieniem na prywatne zebrania Spiritualist Institute: byli wród nich entuzjasta Andrew Jackson Davis z Blooming Grove, niesamowita Anna Blackwell w duchowej aobie po szataskim poecie z Baltimore, handlarz tkaninami Freeman, Jonathan Koons, farmer z Ohio, który przysiga, e wybuduje sanktuarium dla duchów, oraz dziesitki wdów wojennych, zapakanych matek i drcych jak licie osiki studentek teologii. Ciko byo odróni pacjenta od czonka stowarzyszenia, pochlebc od rywala.

Choroba matki, wyczerpanej rozlicznymi dramatami, jakie spady na jej córki, oraz rosnca niech Margaret, gotowej odpaci kaprysem za kade powicenie, zaczy si odbija na nastroju Leah. Tymczasem sukces Fox & Fish Institute zalni penym blaskiem w dniu, w którym modsze siostry dokonay ciekawego znaleziska. Pewnej bezczynnej niedzieli znalazy w willi przy South Avenue may okrgy stolik na trzech nogach rozchodzcych si z poprzeczki ozdobionej wzorem palmetek. Postanowiy ka na nim karty, jak markiza de Fortia. Ale stó by zbyt wski i karty rozsypay si po pododze, cz wierzchem do dou, cz do góry. Margaret stwierdzia wówczas, e nie móg to by przypadek. Kiedy uklka, by odczyta przyszo, jej siostra, z rkoma uoonymi pasko na mahoniowym blacie, wezwaa swojego ulubionego stukajcego ducha, który najwyraniej uzna ów nowy sposób komunikacji za bardzo praktyczny: delikatny stolik zosta dosownie optany, zacz stuka to jedn, to drug nog i wirowa w miejscu niczym bawarska tancerka. Odkrywszy przypadkiem owo zjawisko, które chtnie przypisaaby zwierzcemu magnetyzmowi, Leah wycigna z niego natychmiastow korzy. Wraz z najwierniejszymi przyjaciómi spirytystami – tak jak i ona niemajcymi adnej wiedzy na temat antyków mensa divinatoria – opracowaa zasady obsugi krccych si stoów, wiadomie i w zgodzie z licznymi zasadami, a take wykorzystujc nauk i postp, objawione jej za porednictwem duchów przez bosk inteligencj.

Kiedy tylko byo to moliwe, Leah szukaa schronienia w swojej zacisznej przystani przy South Avenue i staraa si zapomnie o szaleczym zamieszaniu, za które zreszt sama bya odpowiedzialna, cho ciko byo jej w to uwierzy. Czy wola boska nie jest niezwyciona? W takich chwilach, uwolniona od niepokoju zwizanego z nieustann czujnoci, marzya o przelizgniciu si po powierzchni tego, co namacalne, niczym baka mydlana po nagiej skórze.

W tiulowym negliu, wykpawszy si w cebrzyku napenionym wod z czajnika przez suc z Wirginii, która kilka chwil kursowaa midzy studni w podziemiu i piecem wglowym, Leah zapalia dug cygaretk podarowan jej przez Sylvestra, przyjaciela bankowca, i zacza wspomina drog, jak pokonaa od czasu ndznego dziecistwa na farmie w Rapstown. Kiedy patrzya na wiata High Falls górujce nad olbrzymim placem budowy nowego wiaduktu, którdy przejeda mia wkrótce pocig czcy Nowy Jork, Cleveland i Buffalo, wydao jej si, e traci wszelkie punkty odniesienia. Czym byo teraz jej ycie, cakowicie skupione na bezcielesnoci? W jej yach pyna przecie ywa krew. To, co wanie poczua, porówna by mona do tsknoty za ojczyzn, lecz owym utraconym krajem byo ciao, wielkie rzeki i deszcze gwiazd. Uchylia okno i wcigna powietrze przesycone mg. Kiedy na chwil cich wiatr, sycha byo huk wodospadów na rzece Genesee. Leah wstrzsn dugi dreszcz. Za duo szalestwa wpltao si w jej interes. Siostry i matka, tata Fox, który ukry si u ich brata Davida – rodzina rozproszy si, a ona zostanie sama i jaowa wród pozbawionych cia istot, niczym opuszczony ogród. Na myl przyszy jej sowa pieni:

Jesienny deszcz

Zanim zdmuchnie mój popió

Czy zapacze nad nim?

Otworzya szerzej okno. Poy szlafroka rozwiay si na boki. Odziana tylko w zy na rzsach, dotkna rkoma niskich klawiszy pianina. Jej sposobem na pokonanie melancholii bya jeszcze wiksza dawka melancholii.

VIII egnaj, mamusiu

mier matki nadesza niespodziewanie, pewnej grudniowej nocy, i zaskoczya wszystkich. Tak dobrze si miaa od kilku adnych lat, e jej depresj przyjto za form temperamentu, o którego niedostatki oskarano jej kopoty ze zdrowiem. Zaprzyjaniony lekarz domu, Brinley Simmons, zawsze obarczony torb z narzdziami chirurgicznymi, ledzi ze spokojem ewolucj jej osabienia, które leczy gównie rtci, jak syfilis.

Mamusia wyziona ducha, nie uskarajc si nigdy na inne dolegliwoci ni nieopanowany lk o przyszo swoich dzieci. To najmodsza z sióstr Fox znalaza j martw w óku w pewien mglisty poranek. Bya przekonana, e pi, taka spokojna, taka podobna do siebie, posg idealny wiecznego snu. Kate akurat nia o niej tej nocy i szczliwa, e udao jej si zachowa nienaruszone wspomnienie sennego marzenia, z samego rana pobiega jej o tym opowiedzie. „Mamusiu, nio mi si, e opuciy ci wszystkie cierpienia. Pada nieg. Bya taka szczliwa, e wyruszasz w podró sama i bez bagay…”.

Kate napotkaa zimne donie pod kodr i pochylia si, by musn wargami marmurowy policzek. Nastpnie wrócia do swojego pokoju i czekaa ponad godzin, a która si pojawi: Janet – suca – albo Margaret. Jeszcze niewiadoma chwili, w egzaltacji, Maggie wpada do pokoju, woajc: „Mama nie yje!”. Kate milczaa, przygldajc jej si bez sowa, oszoomiona straszliwym wraeniem déjà vu. „Tak, wiem” – powiedziaa wreszcie. „Skd moesz wiedzie?” – przestraszya si Margaret. „Musiao mi si przyni” – odpara Kate cicho, jak gdyby nadal spaa.

Paradoksalnie, mier starej matki Fox okazaa si okolicznoci sprzyjajc nieatwej dziaalnoci sióstr w charakterze mediów. Na urlopie z powodu aoby nie chciay sysze o duchach i zawiatach wicej, ni wymagay tego okolicznoci. Leah zaja si formalnociami. Wysaa zawiadomienia do rodziny i kilku przyjació. Jako pierwsi dowiedzieli si wiadkowie rosncej sawy Instytutu: kilku pielgrzymujcych Shakersów, baptyci, zwolennicy Williama Millera, para adwentystów oraz stary mormon zbiegy z wizienia. Pojawili si oni przy Central Avenue, aby poegna wystawione midzy czterema wiecznikami zwoki.

W dniu pogrzebu gotowa ju do wyjcia Kate ukrya si w pokoju i obserwowaa ruch uliczny. Karawan zaprzony w cztery biae konie czeka na koniec ceremonii. Jej siostry oraz Janet woay j na poegnalny pocaunek. Czy nie rozumiay, e dla niej poegnanie nie istnieje? Mamusia na zawsze zamieszka w jej snach, ale teraz nie chciaa ju si do niej zblia, gdy ta tak nagle znalaza si po drugiej stronie muru ze szka, który uniemoliwia zetknicie si doni, powiew oddechu na powiekach i wspomnienie zapachu.

Tej nocy, gdy leaa w swoim óku, objawia jej si za szyb posta. Tylu ich byo w jej snach, tych wdrowców niebytu. Samotni, przychodzili z jednego i odchodzili do innego wiata, rozpoznawaa ich czsto po pochylonej posturze i parze unoszcej si znad zbyt gadkich twarzy.

– Na co czekasz? – woaa Margaret, usiujc sforsowa drzwi. – To poegnanie! Poegnanie!

Nieprzewidywalna Kate pobiega bez sowa do pokoju zmarej. Jeden z pracowników zakadu pogrzebowego zamierza ju przybi pokryw z lakierowanego drewna, ale dziewczynka odepchna go dwiema rkoma, niczym boga drzwi.

– Zabraniam! – zawoaa, po czym niemal pooya si w trumnie, okrywajc zmar swoimi rozpuszczonymi wosami.

Mimo to trumn zamknito, a kondukt na czas dotar na cmentarz przy Buffalo Street. Przed bram czekay pozostae pojazdy. Rodzina Foxów i ich bliscy na piechot ruszyli za karawanem cisow alej prowadzc do kwatery. Spokojna ju po ataku rozpaczy Kate sza nieuwanie za siostrami, które raz po raz rzucay jej zaniepokojone spojrzenia. Zdziwio j ich niezwyke podobiestwo: takie same suknie z czarnej tafty, kapelusze, nawet takie same skomplikowane koki i krucze pióra. Mimo rónicy wieku ich rysy zdaway si przekalkowane: wskie usta i olbrzymie oczy hinduskich bóstw na twarzach szerokich na dwie donie. Nie umkno jej uwagi, e Maggie na próno opiera si wpywowi starszej siostry – ich podobiestwo stao si uderzajce. Kate przyjrzaa si nastpnie grupie ludzi, która powoli j wyprzedzaa. Jej brat David, którego waciwie nie znaa, szed cikim krokiem wieniaka w towarzystwie taty Foxa, obojtnego na wiat starca. Jak to moliwe, e ojciec i matka poczli dwa róne pokolenia latoroli w odstpie dwudziestu lat? Czy rozstali si na pewnym etapie i zdyli przey wasne ycia? A moe ukrywali hekatomb poronie i miertelnych chorób wieku dziecicego?

Kondukt przemierza wzniesienia rozlegego parku usianego pytami nagrobnymi, stojcymi lub lecymi, krzyami wykutymi w granicie, cippusami i niskimi kolumnami. Niczym miejskie wysepki na morzu trawy, po którego powierzchni dryfoway kamienie, tu i ówdzie pojawiay si niewielkie kapliczki i grobowce, a take, oddzielona kp cyprysów, smutna kwatera grobu zbiorowego.

Kate dostrzega zagubionych w swoich mylach bywalców ich dawnego i nowego domu: wiernych Amy i Isaaca Postów, tak wtych na skrawku ótej trawy, George’a Willetsa o przekrzywionej na bok gowie posgu tkwicej na kolosalnym ciele, a take pastwa Jewellów i Charlène Obo z twarz zasonit woalk wyszywan obsydianowymi perami. Lucian Nephtali, odziany w ciemniejszy ni na co dzie strój, wspiera si na lasce zwieczonej gak z koci soniowej i zdawa si ledzi j wzrokiem osobliwie nieruchomym, rodem z malarskiego portretu. Czyby mia zamiar j zahipnotyzowa? Lekarz sdowy Brinley Simmons, który zanim wcign si w spirytyzm i okazjonalne leczenie mediów, by czonkiem komisji episkopalnej, teraz przyglda si z powag pracy grabarzy. Czy specjalista od gwatownej mierci, który kroi samobójców i ofiary zabójstw niczym gospodyni kurczaki, móg mie jakiekolwiek wyczucie zawiatów?

Oto spuszczaj trumn do dou za pomoc skórzanych pasów i sznurów holowniczych. Nad gowami grabarzy, jak gdyby sam wyania si z grobowca, Alexander Cruik wypowiedzia kilka zda na temat odkupienia grzechów, zmartwychwstania ciaa i ycia wiecznego.

– To ywych naley pociesza – doda pod adresem zebranych. – Niechaj przeniknie was bezpatne zbawienie! Nie ma zapaty za dusz. Tylko Bóg odpowiada za tych, co odchodz…

Kate, zlkniona widokiem gbokiego dou, wycofaa si ze zgromadzenia i krya wród kamieni, przygldajc si epitafiom: „Tu spoczywaj moje acuchy”, „Ani jednej zy za grzesznika”, „Twoje Sowo jest Prawd”. Cytat z Jana apostoa zatrzyma j na duej: „Kto we mnie wierzy, choby i umar, y bdzie”32. Unoszc gow, dostrzega przed sob, w odlegoci kilkudziesiciu metrów, blad jak wosk zjaw w cylindrze, odcinajc si na tle mglistej szaroci. Có moga uczyni innego, jak tylko wyj jej na spotkanie?

Lucian Nephtali równie wymkn si z pochodu i sta teraz na pagórku, nachylony nad pyt z róowego granitu, na której wyryto dwa nazwiska, jedno zaronite mchem, drugie odcinajce si wyranie na tle kamienia.

– To panna Kate? – spyta, rozkadajc energicznym gestem chusteczk, do tej pory ukryt w doni opartej na gace laski.

– Ach… – szepna dziewczynka. – Przepraszam…

– Prosz podej bliej…

Kate ulega przekonujcej intonacji jego gosu i po chwili staa ju przed nagrobkiem. Odczytaa dwukrotnie to samo nazwisko: Astor, Nat Astor, lecz nie zdoaa rozszyfrowa ostatniej sylaby drugiego, dotknitego trdem imienia i nie bez trudu dostrzega czc tych dwoje rodzinn wi: zapewne byli to syn i matka.

– To ja winien jestem przeprosiny – powiedzia mczyzna. – Wymknem si zbyt szybko, by przywita si z przyjacielem.

– Tak, wiem… – wymamrotaa dziewczynka.

– Wie panienka? – szepn Lucian Nephtali z nut rozbawionego niedowierzania. – Wie panienka, kto ley w tym grobie?

– Chciaam powiedzie, e chodzi zapewne o jakiego modego czowieka i jego mam, która zmara, gdy on by jeszcze dzieckiem.

– Zgadza si – przyzna Lucian bez wikszego zdziwienia. – Nat straci matk, gdy bya jeszcze modsza od panienki, zabraa j grulica. Nigdy nie przesta o niej mówi. Zachowa bardzo niewiele wspomnie, ale to bez znaczenia, zapomnienie rozdziela przekonania od mioci. Im mniej obarczamy si wspomnieniami, tym peniejsza jest pami i tym wyraniejsze uczucie. Przysiga tylko na ni, matka bya jego jedyn, prawdziw pasj. Renta, jak otrzymywa po ojcu, który wróci do Anglii, pozwalaa mu oddawa si w peni kultowi jej witego niebytu. y w beznadziejnej aobie, rozumie panienka? Poniewiera si, pi, oddawa najgorszym ekscesom, a jednoczenie pochania dziea najlepszych amerykaskich i angielskich pisarzy wspóczesnych. Czytaa panienka Elizabeth Browning? Nathaniela Hawthorne’a? Herman Melville te gotów nas jeszcze zaskoczy. Tak jak zaskoczya niezwyka Emily Brontë, której mier w tak modym wieku przyjto obojtnie, zaledwie rok przed nieszczsnym Edgarem Allanem Poem, dotknitym, wraz z darem jasnowidzenia, wszelkimi moliwymi przeklestwami…

Lucian Nephtali zamilk, wiadom niestosownoci wygaszania owego panegiryku na cmentarzu. W zamyleniu wbija czubek swojej laski w zmarznit ziemi.

– Jako dzieci – cign ju nieco weselej – Emily i jej rodzestwo wymylili sobie niezwyky wiat, Szklane Miasto, które oywiali na zmian przerónymi opowieciami, mapami, artykuami, sztukami i poematami, tworzc swego rodzaju diaboliczn, ekspansywn fikcj, która – naprawd – pochaniaa wszelkie moliwe rodki…

Kate odniosa wraenie, e w tej dygresji wyczuwa ironi – czyby bya to aluzja do Fox & Fish Spiritualist Institute? Jeszcze bardziej wyrana w jej oczach bya rozpacz, w jakiej stojcy przed ni mczyzna zdawa si pogrony. Poza tym nie znaa adnego z wymienionych przez niego autorów, czytaa jednak Gosy nocy Longfellowa i od miesicy ledzia poruszajce felietony Harriet Beecher Stowe w „National Era”, abolicyjnym dzienniku, który poyczaa jej Wanda.

– Jak panienka myli, co mogo by przyczyn mierci mojego przyjaciela? – rzuci Lucian znienacka.

– Zosta zamordowany – odpara dziewczynka niepewnie.

– Oszalaa panienka? Jak mona tak mówi? – uniós si i natychmiast opanowa. – Nat Astor, mój jedyny przyjaciel, moja bratnia dusza, zabi si, trafiajc kul w samo serce na terenie posiadoci Harry’ego Maura, wiem to, bo sam tam byem.

Kilka patków niegu zawirowao nad stelami, lecz Kate, której renice zadray na widok tej mlecznej pulsacji, nie omielia si wyrazi swego zachwytu, jak to miaa w zwyczaju kadej zimy. Lucian zauway owo rozkoszne dziecice poruszenie i nie zdoa opanowa umiechu. Ta uksztatowana co dopiero kobieta bya ywa i rozkojarzona niczym nieg, wszystko wyaniao si z jej umysu, ttnic, by po chwili znikn w nieprzeniknionej tafli. Na usta cisna mu si myl Edgara Poego: „Ów straszliwy rodzaj trwania, któremu podlegaj ludzie nerwowi, gdy zmysy ich drapienie yj i czuwaj, a wadze rozumu drzemi i ciemniej”33.

– Co pan mówi? O jakich ludziach mowa?

Kate, zakopotana, obserwowaa to jego hipnotyczny umiech, to wirujcy nieg, który tak ju zgstnia, e zamazywa napisy na pochylonej kamiennej pycie. Odwracajc si w stron, gdzie jeszcze przed chwil staa jej rodzina, ujrzaa tylko bia zason falujc wród rzadkich cyprysów i ogarna j trwoga na myl, i oto stoi tu sama z mczyzn w woskowej masce i o przenikliwym spojrzeniu.

IX Kandydat na medium

Na caym terenie od doliny jeziora Champlain po Wielk Równin, od stanów górzystych po Zatok Meksykask i od Nowej Anglii po Main Street of America nowa doktryna, która nie bya jeszcze religi, ale raczej wyznaniem wiary czcym pobono i aspiracje naukowe, rozprzestrzeniaa si z prdkoci poaru stepu, czemu sprzyja mesjanizm kwakrów, Adwentystów Dnia Siódmego i pionierskich mormonów, szukajcych na Zachodzie schronienia przed przeladowaniami. Wszyscy oni potpiali pieko, ów pogaski wymys, a w konsekwencji odrzucali te czyciec papistów i poszukiwali porozumienia z Bogiem i jego anioami bez porednictwa adwokata czy sdziego. Dziki przewidujcej opiece Ducha widma mogy zaludnia dowolne przestrzenie i wiaty.

Moliwoci, jakie dawa nowoczesny spirytyzm, szybko przekonay do niego setki tysicy, wrcz miliony biednych i bogatych Amerykanów w owym stuleciu, które nie oszczdzao nikogo, a ju najmniej dzieci w kadym wieku – te miay wiksz szans znikn ni podzieli pewnego dnia los rodziców. Spowodowao to wysyp niezliczonych mediów, niczym ab po deszczu, owego nowego gatunku drapieców, w tym wielu szaleców, pastorów skóconych ze swoj kongregacj, wdrownych aptekarzy, magnetyzerów obwocych w bryczce cebrzyk Mesmera, kramarzy, kuglarzy, zawodowych oszustów i innych iluzjonistów. Celebrowali oni swoje wystpy w kadym moliwym miejscu – zapowiedziawszy uprzednio wydarzenie w prasie lub podczas cyrkowej parady – w wityniach, w prywatnych domach, w salach kongresowych, na targach i placach. Kady z nich obiecywa naiwnym tumom rónorodne emocje za dolara lub sto na gow. Komunikacja post mortem staa si rzecz powszedni w miastach, gdzie panowaa moda na wirujce stoliki. Mieszczanie spotykali si wieczorami wokó gerydonów i kady móg ogosi si porednikiem z zawiatami, jeli tylko zebrani nie umierali ze miechu.

Omielone aur sióstr Fox i ich najgorliwszych zwolenników, do których naleay midzy innymi poetka Anna Blackwell, aktorka Charlène Obo, cudownie wyleczona z reumatyzmu Achsa W. Sprague czy te zagadkowa Wanda Jedna, amerykaskie kobiety uzyskay wreszcie sposób na zabranie gosu bez ryzyka, e zostan wygwizdane, jak feministki walczce o prawo do gosu, a nawet przeladowane i otrzymujce groby mierci, idce ladem nieulkych abolicjonistek, jak Lucy Stone, Elizabeth Cady Stanton czy Susan B. Anthony, nawoujce do witej wojny przeciwko zwolennikom niewolnictwa i samcom, drapiecom ludzkiej rasy.

Aby modern spiritualism nie zosta zmonopolizowany przez szarlatanów i pozosta nietknity kramarstwem, a zarazem móg si trzyma z dala od kaba i nie naraa na zjadliwe ataki ze strony uniwersytetów i instytucji naukowych, lig ortodoksyjnych purytanów i postaci pokroju Ellen White, synnej pytii zwalczajcej irracjonalizm, zmylni uczniowie sióstr Fox inicjowali zakadanie stowarzysze mediów, których zadaniem miao by owiecanie tumów. W wyniku pierwszego kongresu spirytystycznego, który odby si w Cleveland w tysic osiemset pidziesitym drugim roku, powstao wiele niezalenych organizacji finansowanych przez bogatych filantropów. Zakadano czasopisma propagandowe i wysyano za ocean misjonarzy o powiadczonych mediumicznych zdolnociach z zadaniem podbicia Starego wiata.

Z inicjatywy Leah, która zatrudnia impresaria o nazwisku Franck Strechen, rdzennego Szkota obytego ze zjawami, siostry Fox podróoway po metropoliach pónocno-wschodnich stanów: Newark, Filadelfia, Boston, Baltimore, Pittsburgh, Waszyngton, Buffalo… Czsto podejmoway je lokalne stowarzyszenia spirytystyczne, a ich pokazy mediumiczne odnosiy nieodmiennie sukcesy, inspirujc powoania i wzbudzajc emocje u konkurencji.

W Bostonie i Nowym Jorku Paschal Beverly Randolph, powróciwszy w modym jeszcze wieku z podróy dookoa wiata w charakterze samozwaczego ksicia Madagaskaru, alchemika i Wielkiego Mistrza Sekty Róokrzyowców, zdoby wielk saw dziki czeniu gatunków. Egalitarysta i abolicjonista, walczcy o prawa uniwersalne, w tym o wolno seksualn, zaoy Biuro Wyzwolonych i wypracowa sobie reputacj pocieszyciela biednych dziki nakanianiu duchów, by doradzay jak najlepiej kademu z potrzebujcych. Wykorzystywa swój potny magnetyzm, by umoliwia pogronym w aobie onom kontakt z ich zmarymi mami, wywoujc u dam ataki nerwowe. Publiczno zbiegaa si do niego ze wszystkich rodowisk i wysuchiwaa gorliwie jego pomst: „Pamitaj, neofito, e dobro jest moc, cisza jest si, wola panuje nad dusz, a mio przyjmuje pierwiastek Wszechmocnego…”.

Nieco przez przypadek William Pill znalaz si pewnego dnia wród jego suchaczy, a w wyniku jeszcze wikszego przypadku obaj ruszyli w podró tym samym dyliansem i w jej trakcie si zbratali. Pill suy Paschalowi Beverly’emu Randolphowi przez kilka tygodni w charakterze ochroniarza i zdy przez ten czas przyswoi sobie niektóre aspekty jego sztuki perswazji i kilka piknych cytatów. „Jedyn arystokracj jest arystokracja umysu” – to brzmiao do prawdziwie. Niemniej jednak nie by on czowiekiem, który potrafi dugo nosi obro, choby i bya ona z masywnego zota.

William Pill schroni si w Rochester po tym, jak przyapano go na oszustwie w jednym z bostoskich kasyn, czego o mao nie przypaci yciem. Jako e od czarnoskórego medium nauczy si kilku sugestywnych mechanizmów, które pozwalay osabi ludzk wol albo po prostu upi zebranych, zdecydowa si obecnie na karier wesoego nekromanty – po wielu fiaskach w dziedzinie jasnowidztwa.

Od wieczoru w Corinthian Hall to siostrom Fox przyznawa bezsprzecznie najwiksze predyspozycje do zawodu. W cigu kilku miesicy udao mu si uzupeni wiedz na temat chiskiej mdroci i hierarchii anioów u papistów i muzumanów. By ju przekonany co do mioci Wielkiego Ducha, zalet postpu, dziaania telegrafu i gruczou szyszynki – owej kosmicznej antenki – pozostao mu jeszcze tylko przywdzia aobny strój posaca z zawiatów. Dziki wygranej w pokera skompletowa sobie cakiem eleganckie wyposaenie sztukmistrza: rodki dymotwórcze, system kó pasowych, maski z kartonu, gumowe gruszki, kawaki magnetytu, sztuczne rce, jedwabne chusty, trikowe buty, a take dwa malowane stoliki z masy papierowej, miniaturowe tabliczki do pisma automatycznego oraz zapas wiec uczciwie zakupionych w katolickiej wityni.

Jego pierwszy pokaz odby si w prywatnym salonie domu publicznego w Rochester; na widowni skaday si zatrudnione w lokalu dziewczta oraz mczyni z dobrego towarzystwa. Pochodzca z Sewenny madame Tripistine, szefowa interesu, podja go w swoim pokoju, docenia jego obycie i umiejtno otwierania butelek zbami, a nastpnie zaoferowaa mu posad ochroniarza, po czym zatrzymaa przy sobie w charakterze przyjaciela, twierdzc, e jest zbyt bojowo nastawiony do swej pracy. To ona zasugerowaa, by rozpocz swoj dziaalno na terenie burdelu. „Moim dziewczynkom spodobaj si duchy – zapewniaa go – kada z nich ma tyle zmartwie!”. Ustawiono wic ponad trzydzieci krzese w piciu czy szeciu rzdach, gdy sutenerzy i dzielnicowi kaidzi chcieli równie wzi udzia w widowisku, nie liczc staej klienteli. Scena, umieszczona midzy dwoma parawanami, bya niewiele wiksza ni zamek w teatrze marionetek, ale nowicjusz w wiecie spirytyzmu czu si na niej swobodnie i wykaza si niezwyk zrcznoci w wywoywaniu omdle wród dam. Uznawszy mechaniczne transkrypcje za nudnawe, Pill wprowadzi kilka unowoczenie, pozwalajc duchom przemawia jego wasnym gosem. Pewien wóczga o zbyt duym nosie i szerokich uszach zaczepi go w chwili, gdy sprytna dmuchawa powoaa do ycia zjaw z krzemianowego pyu.

– A co paski duch sdzi o tym, co nosz pod kurtk?

William Pill, który swego czasu, gdy pracowa tu jeszcze jako agent ochrony, wyrzuci owego – zapitego na umór – jegomocia z lokalu, skonfiskowawszy mu uprzednio jego bro, zapamita, e chodzio o kolekcjonerski okaz.

– Colt London tysic osiemset pidziesit jeden Navy, numerowany rewolwer… dwadziecia siedem, trzynacie, dziewi… Zgadza si?

– To prawda! Ale czy numer te… niech pan poczeka – rzek mczyzna, wycigajc bro.

Kiedy mczyzna odczyta wszystkie cyfry w odpowiedniej kolejnoci, rozlegy si gromkie brawa i pene zdziwienia okrzyki. Ale dopiero po nawizaniu cznoci midzy madame Tripistine a jej zmarym ojcem – obkanym rygoryst, który gdy córka miaa kilkanacie lat, lubi co niedziela chosta j, pónag, z ramionami sptanymi wokó wieo zarnitej wini, zmuszajc do picia krwi, by wyleczy jej puca – William Pill uzna sw reputacj medium za utwierdzon.

Od tamtego inauguracyjnego wieczoru William Pill mnoy swoje pokazy w Rochester i okolicach. Sam rozwiesza afisze, zaprojektowane na wzór listu goczego za poszukiwan czarnoskór niewolnic o przezwisku Mojesz, obecnie abolicyjn aktywistk:

WANTED DEAD OR ALIVE

HARRIET „MOSES” TUBMAN

For Stealing Slaves

$ 40,000 Reward

Zamiast okrelenia „yw lub martw” poprosi kierownika dziau korekty o wpisanie „mier jest ywa”, a nastpnie o podanie w cudzysowie jego pseudonimu „William Mac Orpheus” i dalej „Synne medium”.

Z pocztku wystpowa byle gdzie: w schronisku dla irlandzkich i niemieckich imigrantów prowadzonym przez katolickie siostry zakonne, które uwaay, e maj do czynienia z komediantem ze zlikwidowanego teatru, gdzie sklepienie spado na gowy aktorów podczas romantycznego widowiska, w wityni baptystów nalecej do czarnoskórej spoecznoci, na dworcu Underground Railroad, gdzie owców niewolników trzymano na dystans dziki hymnom i szyfrowanym pieniom:

Come follow the wind

To my father’s house

We shall all live free

In my father’s house34.

Osobicie zbiera datki po wystpach. Najbiedniejsi zrzucali si, by wypeni jego kapelusz, najbogatsi zapraszali go czasami na kolacj, z zamiarem zgbienia jego mocy lub wiedzy. Kiedy pewien lepiec poprosi go o prywatne spotkanie w jego domu na obrzeach Rochester. Jego towarzyszka, krótko ostrzyona kobieta o wyjtkowej urodzie, odziana bya w swego rodzaju uniform z surowego niebieskiego pótna, jakie zwykli nosi chiscy robotnicy pracujcy przy budowie kolei. Pill, roztargniony, przyj zaproszenie z silnym wraeniem déjà vu. Bez wyranej przyczyny przypomnia sobie star bajk meksykask, w której zazdrosny ksi upija modszego brata, by ten zama sw obietnic czystoci, tracc tym samym podan dziewic. Ksi nie zostanie jednak przez ni wynagrodzony, gdy zhabiona dziewczyna wyrwie sobie serce na otarzu Soca, skazujc wszystkich troje na wieczn niezgod.

X When to burn her diary?

Czy ju o tym pisaam? To niesamowite, co nas spotyka. Mam wraenie, e nasza gwiazda krci si tak szybko wokó wasnej osi, i wszystkie zapisane nam przez los zdarzenia dotykaj nas w przyspieszonym tempie, te najlepsze i te najgorsze. Maestwo Leah z bardzo bogatym mczyzn odmieni nasze ycie. Ulega nie Sylvestrowi Silvestriemu, zakochanemu w niej bankierowi, jak to wszystkie obstawiaymy, ale maklerowi z Wall Street, czowiekowi z cygarem i w butach z krokodylej skóry, który zdaje si wydmuchiwa nos w pogniecione banknoty. Sprawy potoczyy si bardzo szybko po powrocie z naszego pobytu na wyspie Manhattan. Leah, Kate i ja zostaymy zaproszone przez Horace’a Greeleya, redaktora naczelnego „New-York Tribune”, podobno bardzo wan person. W kadym razie na tyle wpywow, e umoliwia nam trzymiesiczny pobyt w wytwornym hotelu w pobliu Barnum Museum, przy Times Square, w sercu Midtown, w zamian za kilka publicznych seansów z wirujcymi stoami. Zostaymy podjte u niego, w olbrzymim apartamencie przy Pidziesitej Dziewitej Ulicy, z widokiem na miasto i wiata portu, na samej górze dziesiciopitrowego budynku wyposaonego w osobliw wind parow. W dzisiejszych czasach mona budowa prawdziwe góry. Jak tak dalej pójdzie, duchy w niebie same bd sobie otwiera nasze okna.

Dla nas, które mieszkaymy niegdy wród krów i kur, podobny luksus ma w sobie co bajkowego. Meble i ciany pokryte s skór i drogocennym drewnem, w ktach stoj posgi z marmuru i brzu, mnóstwo tam zoconych zegarów, przepiknych luster, malowanych wazonów i stoów. Leah pouczya nas: wane, by zachowywa si z rezerw i sprawia wraenie, jakby te paace byy dla nas rzecz powszedni. Potomek biednego farmera, jak my same, samouk, ów pan Greeley, stoi obecnie na czele najwikszego amerykaskiego dziennika, tuby Partii Wigów, jest te wydawc H.D. Thoreau, obrocy Ducha i wolnoci. A zaczyna jako praktykant w drukarni! Tak czy owak, przyjcie, jakie wyda na nasz cze w swojej rezydencji, byo cudowne, niezapomniane, brak mi sów, by je opisa. Wyobracie sobie te wszystkie damy lnice od klejnotów, tych panów w biaych konierzykach i podszytych jedwabiem marynarkach i krcych wród nich niemych onglerów, zwanych maître d’hôtel. Pan Greeley, mczyzna o ysej czaszce i dugich, siwiejcych wosach na skroniach, w delikatnych okularach, które zasnuway mu wzrok lekk mgiek, przedstawia nas gociom, jakbymy byy nie lada zjawiskiem. Wród zaproszonych znaleli si nawet jego przeciwnicy polityczni, poczynajc od straszliwego Isaiaha Ryndersa, irlandzkiego króla gangów z Tammany Hall, który – jak powiadaj – mia si swego czasu bi na noe na rzece Missisipi. Ogr ten wspiera swymi elaznymi apami modego prezydenta Franklina Pierce’a, podczas gdy pan Greeley, wegetarianin i przyjaciel czarnoskórych, sta po stronie nieszczsnego kandydata wigów. A teraz oto ci dwaj stoj rami w rami, gdy w gr wchodz duchy! Mary Cheney Greeley, nasza olniewajca gospodyni, wzia mnie na bok, gdy gocie dyskutowali o dramacie pary prezydenckiej, która stracia niedawno syna Benniego w katastrofie kolejowej. „Sami pochowalimy picioro sporód naszych siedmiorga dzieci – zwierzya mi si tamtego wieczoru. – To rze niewinitek! Pozostay nam dwie córki, mniej wicej w twoim wieku, a ja ju walcz o wolno dla nich. Có jednak dzieje si z naszymi zmarymi dziemi?”. Wyczytaam w spojrzeniu pani Greeley t sam wzruszajc prob co u wszystkich pogronych w aobie matek i on.

Taki ju los medium, pocieszanie! Ze wstydem musz si przyzna do mojej niewydolnoci w tej dziedzinie. Czytajc mi te sowa przez rami, duch z pewnoci by si ubawi. Ci sami ludzie, którzy wybaczaj mistrzowi bokserskiemu Williamowi Thompsonowi jego poraki, chcieliby, ebymy my zawsze byy w formie, chocia te bezustannie przyjmujemy na siebie ciosy. Jak reagowa, gdy wzburzona sala, wypeniona w poowie rwcymi si do linczu widzami, czeka na pojawienie si ducha? W Empire Club i innych lokalach zawsze robiymy dobre wraenie na publicznoci, szczególnie Leah, tak elokwentna i zrczna w odwracaniu uwagi. Nasz najmniej udany pokaz mia miejsce w sali konferencyjnej w Barnum Museum. Na zaproszenie „New-York Tribune” przybyli dziennikarze, naukowcy i humanici, zreszt do uprzejmi. Obserwowali nas jednak – od pocztku do koca seansu – bez mrugnicia okiem, niczym wytrawni gracze w pokera. Wród widzów znaleli si: James Fenimore Cooper, Nathaniel Parker Willis, William Cullen Bryant, pamitam go doskonale, a take pan George Ripley. Magnat z Wall Street, niejaki pan Underhill, którego Kate przezwaa czowiekiem o zotym szkielecie, usadowi si w pierwszym rzdzie i pochania Leah wzrokiem. Aby uciszy niedowiarków, ta zadziwia wszystkich swoimi umiejtnociami. Udao mi si zapamita jej mia wypowied: „Dusze uwolnione s od praw fizyki, które rzdz naszym wiatem. Medium, które suy im za anten odbiorcz i za przekanik transmisyjny, potrzebuje gbokiego skupienia, by nawiza czno. Sceptycy i niewierni sam swoj obecnoci wywouj zakócenia, które utrudniaj nam prac…”. To byo diabelnie sprytne. Sceptycy poczuli si zmuszeni do spuszczenia z tonu. Kate, po mojej prawej, pokazaa jzyk i pucia do mnie oko. W naszym sekretnym kodzie oznacza to: „Sied spokojnie, wzywam pana Splitfoota na pomoc”. W pómroku, przeamanym gdzieniegdzie blaskiem nielicznych wieczników, stolik zacz si koysa na boki i krci, troch jak latawiec trzymany na krótkim sznurku, troch jak obrcz, a troch jak bczek. Oczywicie bez jakiegokolwiek wsparcia. Niedowiarki za adne skarby nie chc zrozumie, e nowoczesny spirytyzm czerpie z nieznanej energii, jak to doskonale wyjania Leah. Ani ja, ani Kate nie zamierzamy nikomu opowiada, co si dzieje za kulisami caej scenerii ani co si naprawd wydarzyo w Hydesville. Byymy wtedy jeszcze dziemi, a dzieci dziwi si, e wiat mógby istnie bez nich. Noc czsto podchodziymy na palcach do drzwi naszego pokoju i otwieraymy je gwatownie, eby sprawdzi, czy czarna otcha nie zastpia schodów. Dzisiaj jestemy ju moe nieco mniej naiwne, wiemy, e otcha jest w nas, w ludzkich gowach, i e tylko dusze istniej naprawd. Nie mam nic przeciwko drobnym oszustwom, jeli nikt nie odpowiada.

W Nowym Jorku spdziymy niemal trzy miesice. Kto nie zna tego miasta, ten prostak. yje si tam w szalonym pdzie. Wszystko jest olbrzymie i otwarte na rzek lub morze, wszystko rezonuje, jak na parkiecie do taca, na którym wszystkie ludy wiata, cznie z komi, woyyby buty do taca irlandzkiego. Leah wysza tam za m, ku wielkiej rozpaczy pana Strechena, naszego impresaria. Kate, niczym blada ksiycowa zjawa, któr wszyscy mczyni pragn chroni, staa si muz wanego redaktora, który nie wierzy w wirujce stoy ani w materializacje. Ciekawe, czy oczekuje od niej na bieco proroctw na temat pogody? Zainteresowanie dziennikarzy i bankierów spirytyzmem jest niezwyke! I pomyle, e gdyby nie bezsenno mojej modszej siostry, zapewne nigdy nie odniosybymy sukcesu na Broadwayu!

Razem z Kate opracowaymy now metod automatycznego pisania. Niepotrzebna nam ju prostoktna tabliczka na kókach wyposaona w oówek, któr wprawia si w ruch czubkami palców. Kiedy tylko duch si zamanifestuje, wystarczy oddzieli piszce rami od reszty ciaa za pomoc zasonki i pozwoli doni uzbrojonej w grafitowy oówek porusza si dowolnie po czystej kartce. Tutaj wypróbuj teraz swoje siy:

Stonoga po schodach

Wbiega przeskakujc stopnie

Ostatni bucik na parterze

Pierwszy na moim pitrze

limak w windzie

Skary si, e ma tylko jedn nog

Ja jedna nie mam butów

Chodz po suficie boso

Z bosakiem i kontrabasem.

When to burn my diary? Trzeba to uczyni, zanim trafi on w niepowoane rce. Có by to by za wstyd, gdyby Leah na niego trafia! Ale ona za bardzo zajta jest owym Underhillem, wkrótce pewnie przestaniemy j w ogóle widywa. Oto staa si nowojorsk dam, on artysty wyszych sfer finansowych. Kate wywouje ducha drobnego kolportera z Hydesville, a ja zamartwiam si samotnie w Rochester. Czy w tym okropnym kraju ksita na biaych koniach mog by tylko bogatymi mieszczuchami? Co si stao z moim drogim Lee z Rapstown, moim ukochanym o anielskiej buzi?

A teraz ta kanalia Franck Strechen, bezrobotny impresario, znca si nade mn z braku laku. Proponuje mi samotny wystp w Filadelfii. Niech bdzie! Miasto kwakrów i braterskiej mioci. ebym tylko nie stracia po drodze swej mocy!

Jeli macie czas mnie sucha

Wytrzyjcie nos u nogi palcem

I wycigajcie fors nosem.