XV Za pozwoleniem Fredericka Douglassa i Ralpha Waldo Emersona

Wierni wypeniali nowy koció metodystyczny apostoa Jana, odbudowany nad relikwiami Wesleya Chapela. W atmosferze przesadnego napicia, jakie panowao wówczas w Nowym Jorku, ogólne zamieszanie wywoane brakiem porzdku przy wejciach oraz tumy Murzynów z Harlemu i Bronxu pod sklepieniami wibrujcymi echem nadaway wydarzeniu aur rewolucyjnego szalestwa. Zaproszony przez American Anti-Slavery Society Frederick Douglass zacz wspomina swój los niewolnika i wczesne dziecistwo na plantacjach w Marylandzie, gdzie zabraniano dzieciom uczy si czyta i gdzie oprawcy katowali Murzynów z byle powodu. Grzmicym gosem opowiedzia o swojej ucieczce pocigiem i parowcem a do owieconego miasta Nowy Jork, któr umoliwili mu czarny marynarz z Baltimore i kwakrzy z Filadelfii.

Przestraszona falujcym tumem Kate suchaa go, stojc w obejciu chóru, wród morza ramion. Pann Helen, swoj irlandzk dam do towarzystwa, stracia z oczu zaraz po wejciu do wityni. Teraz, kiedy rozgldaa si za ni, jej oczy otwieray si szeroko ze zdumienia na widok tego starzejcego si Murzyna o dononym gosie. Zdarzao jej si go spotyka w Rochester, gdzie ten, którego przezywano Lwem z Anacostii, zaoy abolicyjne czasopismo „North Star”. Teraz jednak po raz pierwszy uczestniczya w konfrontacji natchnionego gosu – serdecznego, nieugitego i porywczego zarazem – z jego audytorium. W takiej chwili nawet duchy byyby bezbronne, pozbawione mocy wobec jego siy perswazji. Domagajc si wolnoci dla kadego ze swoich, w Ameryce, ale take dla kobiet i wszystkich ciemionych na caym wiecie, twierdzi, e pewnego dnia uda mu si urzeczywistni swoje marzenie bez przemocy, sam energi wiary. Wspomniawszy o sprawie Dreda Scotta i zamieszkach w Kansas, Douglass napitnowa stanowczo apel biaego aktywisty i radykaa Johna Browna nawoujcego do zbrojnego powstania, pozdrawiajc jednoczenie swojego niezomnego sprzymierzeca.

Jego bratajca homilia skoczya si owacj, kiedy po raz kolejny wygosi on swoje credo: „Prawo nie ma pci, prawda – koloru, Bóg jest ojcem nas wszystkich, a my jestemy brami!”.

Pchnita w stron wyjcia przez cib Kate odczuwaa nieznan jej dotd gotowo. Pacyfistyczny lider nie móg pa ofiar niepokojów, jakie wstrzsay krajem – buntów i strajków w samym Nowym Jorku. Jej dobroczyca, pan Greeley, wyjani to dokadnie: Stany Poudnia sprzeciwiay si kurateli pastwa federalnego; groziy, e zerw traktaty czce je z Uni, bardziej ze wzgldu na wpywy ekonomiczne uprzemysowionej Pónocy ni na kwesti praw czowieka. Tymczasem Unia, chepic si konstytucj, posugiwaa si ni, by zmusi do posuszestwa lig bogatych wacicieli ziemskich, plantatorów sprzyjajcych niewolnictwu i niepimiennych pionierów, ryzykujc zerwanie ustale pokojowych. A jednak ów czowiek, który uciek przed kajdanami, zdoa udowodni, bez przechwaek czy mistyfikacji, e moliwe jest dla niego ycie w penym wietle dnia. Kate odczuwaa chód jego oddechu na swoich policzkach i karku, niczym podmuchy wiatru wydymajcego agle na dziobie okrtu. ycie nie ograniczao si do trwania w zamkniciu z duchami zmarych, wród tych wszystkich stoów, parawanów, cian, które miaa za zadanie nieustannie bada i wypytywa, by przypodoba si najbardziej nieszczliwym. Mona na kilka godzin zapomnie o zawiatach, o ich bliskoci, o szeptach przepowiedni na rzecz niebezpiecznego, lecz i zarazem przestronnego jak sama nadzieja tu i teraz.

W okolicy John Street zagubiona w swoich mylach Kate uwiadomia sobie z zaskoczeniem, e nie ma pojcia, gdzie si znajduje, a na dodatek nie ma czym zapaci za dorok. Zapatrzya si na niebieskie fale East River i dymice kominy parowców. Mimo porywistego wiatru uda si wic na piechot do Sutton Place, gdzie czekano na ni z jakim kolejnym rautem w posiadoci dyrektora „New-York Tribune”. Trudno, pójdzie, nawet jeli pobrudzi sukni i trzewiki. Odkd seanse publiczne, które czsto zmieniay si w jarmarczne widowiska, i uciliwe konsultacje w domach bogatych neurasteników zostay jej oszczdzone, wydawao jej si, e otwiera si przed ni peen szczegóów wiat zewntrzny, który jeszcze wczoraj przysonity by ponurymi symbolami, tak jak migotanie gwiazdy polarnej przyciemnia obraz niebieskiego nieba. Wreszcie zacza zauwaa: a to obok w ksztacie figury dziobowej, a to szum lici, a to krztanin ptaków na klonie. Wysoka ciemnowosa kobieta, przyciskajc do ust apki futrzanego konierza z lisa, przesza wzdu szeregowców. Kate wystarczy jeden rzut oka, by zrozumie jej dramat. Uwolnia si od niego, piewajc:

O carry me back to my home far away

All quiet along the Potomac tonight

To my one true love, she’s as fair as the day

All quiet along the Potomac tonight38.

Kiedy tylko postawia stop w Sutton Place, jej nazwisko rozbrzmiao na drugim kocu posiadoci. Panna Helen rzucia si w jej kierunku, na ile pozwalay jej na to obfite ksztaty, z rkoma w górze.

– Gdzie si panienka podziewaa?! Och, musimy szybko si przebra. Naprawd ju pora…

Godzin póniej, wci pod opiek panny Helen, która dyskretnie ukrya si w kredensie, Kate zostaa podjta przez pana Horace’a Greeleya, odzianego w surdut ze sztywnym konierzykiem. O ile postpujca ysina, któr kompensowa olbrzymimi bokobrodami i nieskazitelnie bia brod, podnosia jego i tak ju wysokie czoo coraz bardziej z kadym rokiem, o tyle jego umiech nie traci ani troch ze swej modzieczoci. Kate pozwolia mu si przytuli i ucisn donie. Od czasu upadku i mierci taty Foxa, który z dala od swoich popad w pijastwo, pan Greeley sta si dla Kate wzorem ojcostwa.

– Wejd, prosz, moja droga, mamy dzi wieczorem znamienitych goci…

W salonie znajdowao si ju trzynacie lub moe pitnacie osób w doskonaym humorze, damy w wieczorowych sukniach, jedna w stroju poskromicielki tygrysów, panowie o czcigodnym wygldzie, inni – modsi – krcy po pomieszczeniu z kieliszkami w doniach. Ceremonialny maître d’hôtel napenia kieliszki prawdziwym szampanem.

– Kochani – zacz Greeley, zwracajc si do zebranych. – Chciabym zwróci uwag wszystkich niewiadomych i roztargnionych na osob panny Kate Fox, której nie powinienem nawet przedstawia…

– A jej siostry? – spyta dandys w abocie, oparty na lasce. – Mylaem, e to siostry syjamskie…

– A wic nie pozna pan Leah Underhill? – zakrzykna maonka bostoskiego wydawcy. – Odkd wrócia do Londynu, do mówicego stou zaprasza wycznie duchy lordów…

Jako e kilka konwersacji toczyo si jednoczenie, nie zwaajc na ssiedztwo, cierpkie sowa i celne przytyki nie miay adnych konsekwencji. Rozmawiano o Anglikach, o perwersjach i religii, o odzyskiwaniu dawnej wietnoci i o prawdziwoci cudów.

Kate odwrócia si z umiechem na ustach i udaa, e przyglda si obrazom – pejzaom, portretom iluminatorów z Catskill Mountain. Jej uwag zwróci stojcy na jednym z kominków dagerotyp w mosinej ramce, zabezpieczony przydymionym szkem. Dostrzec na nim mona byo nieskoczenie melancholiczne oblicze modej osoby zasonite bia koronk. Wydawca dostrzeg pochylon gow Kate i nagle czym zaniepokojony, opuci towarzystwo.

– To Jennie, moja ukochana córka – powiedzia, zbliajc si do Kate. – Zmara na grulic, podobnie jak jej trzy modsze siostry. Miaem nadziej, e ocali j przekroczenie granicy szesnastego roku ycia, niestety, zmara nazajutrz po urodzinach.

– Ona nie umara! – wyszeptaa Kate bez namysu.

Okulary starszego czowieka zasnuy si mg. Wreszcie wzi gboki wdech i obróci si powoli na pitach, po czym ruszy naprzód energicznym krokiem, z rkoma splecionymi na plecach, niczym ywiarz suncy po lakierowanym parkiecie.

– Och! I pan tutaj! The poet is the sayer, the namer, and represents beauty. Czy to nie pana sowa? A zatem na pewno znajdzie pan wspólny jzyk z t cór wiata…

Dyrektor „New-York Tribune” odszed ku innym gociom, a Ralph Waldo Emerson przyjrza si z rozbawieniem osobie, która wanie zostaa mu przedstawiona i której nie umia zagadn. A wic to bya jedna z sióstr Fox, owych agodnych wariatek zdolnych poj natur martwego motyla! Wyblake oblicze jego syna, odebranego wiatu dwadziecia lat wczeniej przez szkarlatyn, naoyo si na twarz modej dziewczyny. Pami jest chlebem powszednim naszych oczu!

Kate krcio si w gowie z niemiaoci, jak odczuwaa wobec uwanego spojrzenia humanisty, którego pisma czytaa z oówkiem w doni, posuszna zaleceniu swojego mentora. Czy naprawd wierzy w te ledwo pojmowalne i tak poruszajce sowa: „Dusza jest niczym niebiaska Wenus dla kadej innej duszy”? Czy wyobraa sobie, e istnieje tylko jeden jedyny Duch w caym wszechwiecie, którego odbicie lub lad otrzymywaa kada yjca istota? Przypomina wielkiego, dostojnego ptaka z tym swoim nosem dzioboroca i srebrzystymi oczami, które wpatryway si w ni nieruchomo, dokadnie w to miejsce, gdzie jej niewinna wiadomo modej kobiety rozpywaa si nieodwoalnie.

Wokoo rozbrzmieway gosy i miechy, gdy nagle pewna wiatowa dama przerwaa ich milczce vis-à-vis.

– Panie Emerson, nasz Goethe, jak ocenia pan te wszystkie historie medium?

Kate nie dosyszaa ju odpowiedzi. Para oddalia si i znikna wród zgieku. Inne znane osobistoci albo osoby za takie si podajce zaczepiay j z miym artem, komplementem albo docinkiem, ale ona cieszya si, e nie jest tu gównym przedmiotem uwagi, ale jedynie ciekawostk najniszego stanu dla tego eleganta z lask z koci soniowej albo tej awanturniczki, znanej z improwizacji, a w zalenoci od potrzeby równie jasnowidza, aktorki, kobiety interesu, trzymajcej si blisko bogatego przedsibiorcy zwizanego z kolej i przemysem morskim, zwanego Komandorem. Ta ostatnia przedstawia si szczerze Kate.

– Nazywam si Victoria Woodhull, moje nazwisko zapewne nic pani nie powie. Jestem zaszczycona, mogc si do pani zbliy. Wiele kobiet w Ameryce winnych jest pani dozgonn wdziczno. Wszystkie bierzemy z pani przykad na drodze spirytyzmu… Czy to nie Cornelius? – dodaa.

– Spójrzcie, kto wchodzi! – zawoa w tej samej chwili przedsibiorca obejmujcy j w talii.

Salon wypenia wrzawa. Biesiadnicy klaskali w donie, cisnc si do nowo przybyego. Kate, stojc nieruchomo przy kominku, rozpoznaa bez wikszego zdziwienia kdzierzaw grzyw Lwa z Anacostii. Czy odbywajcy tournée aktywista taki jak Frederick Douglass móg zakoczy dzie obrocy mas gdzie indziej ni u najbardziej wpywowego nowojorskiego reformisty? Nastpia niespokojna wymiana zda, w której powtarzay si sowa „wolno”, „prawo” i „równo”.

Kiedy Kate uznaa si ju za zapomnian i rozwaaa powrót do kredensu, do panny Helen, pewna rozmarzona posta zagadna j bezbarwnym gosem:

– Kate, czy mnie pani pamita?

Dziewczyna zblada, powróciwszy pamici do odlegych czasów. Szybko si jednak opanowaa, przekonana, e nie zna tego zgarbionego czowieka o zgaszonym spojrzeniu i chorobliwej cerze, który mimo to emanowa icie herkulesow energi.

– Nie – wycofa si szybko – nie moe mnie pani pamita. Jestem Charles Livermore, finansista z Nowego Jorku. Ma pani przed sob czowieka zdesperowanego. Potrzebna mi pani pomoc. Jest pani moj ostatni nadziej.

Wokó Fredericka Douglassa rozlegy si wiwaty. Dykcja byego niewolnika zaguszya zwierzenia wyszeptane przez bankiera.

– Byleby tylko czarnoskóry móg nosi na sobie miedziane litery U.S., guziki z orzekiem, strzelb na ramieniu i kule w kieszeni, a adna sia na wiecie nie zdoa wówczas zaprzeczy, e ma prawo nazywa si obywatelem…

Kate obiecaa bankierowi to, o co prosi, i wymkna si ku schodom, ogarnita uczuciem zagroenia, które przerastao wszystko, czego tylko moga si obawia na tym wiecie. To nic, to nic, powtarzaa sobie, naraz przeraona myl, e Margaret mogo si przydarzy nieszczcie. Kiedy dotara do kuchni, odkrya z zaskoczeniem pann Helen na awce, z rozstawionymi szeroko nogami i popijajc whisky z twarz zwrócon ku olbrzymim piecom.

– Ach! Jake jestem szczliwa! – zawoaa Kate z odpowiednio duej odlegoci, eby jej opiekunka zdya doprowadzi si do porzdku.

– Jakime to szczliwym trafem? – wybekotaa panna Helen, zbierajc fady spódnicy.

– Rozmawiaam z Emersonem, prosz sobie wyobrazi!

Poniewa dzielna kobieta daa wyraz swojej ignorancji godnym milczeniem, Kate zacza recytowa ze starann dykcj:

Dal i niepami s mi blisk jaw,

Cie w moich oczach ponie soca zniczem,

Kto szczez bez wieci – bogom równy saw;

Haba i chwalba nie róni si niczem39.