Руданы балытуа дайындау
АЛЫ СЗ
оамдаы нарыты атынастарды дамуыны азіргі жадайында машина жасаудаы техникалы прогресті бірден-бір маызды факторы ндірісті технологиясын жетілдіру болып саналады. ндірісті тбірлі айта ру е жетілдірілген ебек ралдарын жасау, негізінде жаа технологияларды пайдалану нтижесінде ммкін.
Кез-келген ндірісті дамыту мен жаарту азіргі кезде оны автоматтандырылуымен, робототехникалы кешендерді румен, есептеу техникасын кеінен пайдаланумен, санды бадарламамен басарылатын станоктарды олданумен байланысты. Осыларды брі басаруды автоматтандырылан жйелерін руа, технологиялы процестер мен деу тртіптерін тиімділеуге, икемді автоматтандырылан кешендер ру ммкіндіктерін туызуа негіз болып саналады.
ылыми-техникалы прогресті ммкін баыт-тарына сонымен атар жаа конструкциялы материалдарды жасау мен ке пайдалану жатады.
Машиналар мен жабдытарды конструкцияларын жасауда, тжірибе жзінде оларды берілген сипаттамаларын жне экономикалы крсеткіштерін есепке аландаы жмысыны сенімділігін амтамасыз етуде, инженер машиналарды блшектерін жасауды жне оларды растыруды дістерімен сенімді басаруы керек. Бл шін ол тере технологиялы біліммен абілетті болуы керек.
"Конструкциялы материалдар технологиясы" пніні таырыбы болып, дайындамалар мен машина блшектеріні пішінін алыптасуыны нерксіптегі азіргі тымды жне ке таралан прогрестік дістері саналады. Оу ралыны мазмны металдарды негізгі, іргелі дістеріні бірлігі негізінде берілген: юды, ысыммен деуді, пісіруді жне кесумен деуді. Бл дістер металдарды азіргі технологиясында дстрлі жне оларды осылуы мен зара сіісуінен пайда болан жаа технологиялы процестерді кптігімен сипатталады.
Технологиялы процестерді жазылуы оларды физикалы мніне негізделген жне материалдарды крылысы мен асиеттері туралы мліметтер алдын ала ескеріледі. Бл білімдерді кешені технологияны оуа р жаты тсілді амтамасыз етеді. Пн бадарламасына сйкес оулы металдарды рудадан алынуы мен оларды берілген пішіні жне асиеттерімен дайын блшектерге дейін одан ары делуі исынды тізбекпен жне байланыста жазылан. азіргі технологиялы процестерді жазылуына оларды механикаландыру мен автоматтандыруды негізгі баыттары баяндалан.
Оулыты соы беттерінде белгілі трт лгіні (ашы, жабы, сйкестік пен жйелілікке) олдана отырып, берілген мазмны бойынша тестік тапсырмалар келтірілген. Ол студенттерге, бакалаврлара з білімін тексеруге немесе оытушыа студенттерді білім дегейін машинасыз жне автоматтандырылан трде баылауды йымдастыруа ммкіндік береді.
Бірінші блім
АРА ЖНЕ ТСТІ МЕТАЛДАРДЫ
НДІРУ НЕГІЗДЕРІ
азіргі уаытта техникада конструкциялы материалдар ретінде металдар мен орытпалар (90%) жне металл емес материалдар (пластмассалар, композициялы материалдар, резеке т.б.) пайдаланылады. Сондытан басты назар металдар мен орытпалара блінетін болады.
азіргі техника шін айырыша баалы жне маызды металдардан жер ыртысында кп млшерде тараандары шамалы: 8,8%-ке дейін алюминий, 4,65% -темір, 2,1%-магний, 0,65%-титан.
Баса металдарды млшері те аз жне процентті жз блігімен бааланады.
Металдарды р трлі физика-химиялы пайдалы асиеттерімен осылыстар тзуге абілетті орытпалар алуа олайлы жадай туызады. Тжірибе жзінде 10 мынан аса орытпалар пайдаланылады.
Металды бйымдар кп мыдаан жылдар кейін алашыда металдарды салын кйінде деу жолымен, ал сонан со темірді соу тсілімен жасала бастады. Индияда мысты орыту тіпті бізді заманымыза дейінгі VІІ-XІ . іске асырыланы, алайы мен орасын - б.з.д. ІV-ІІІ., ал б.з.д. ІІ . ортасынан бастап Орталы Евразияда оладан (мыс пен алайыны орытпасы) жасалан бйымдар ке пайдаланыла бастааны белгілі. Ежелгі Ресейде тіпті Ярослав Мудрыйды уаытында скери жасатар орыс шеберлеріні олымен жасалан металл арумен пайдаланан.
Шойын ндірісі
Металл мен орытпалар ндіру шін материалдар
Отын. Кокстелетін кмір лшемі 3 мм - ге дейін саталып арнаулы ондырыны кмегімен кокстеу камерасы салынады. Кмірді 10000С температураа дейін ыздырып 14,5 – 16 саат стаанда, оны рамындаы шыш заттар блініп шыады да, уысталып кокске айналады. Процесс аяталаннан со итергіш арылы дайын кокс тгіліп суды жрдемімен суытылады.
Кокстеу камерасы зындыы жуытай 15 м, ені 0.4- 0.56 м, биіктігі 5 м дейін параллелопипед трізді етіп жасалып, екі жаынан ыздырылады. Осындай 40-70 камералар жиынтыы кокс батареясын райды. Батарея німділігі тулігіне 1500 тоннаа дейін барады. Коксты орташа рамында 80-88% С, 0,5-1,8% S, 8-12% кл болады. Жалпы ндірілген коксты 25 мм-лік жне одан ірі тйіршіктері домна пештерінде жаылады.
Мнайды ра айдау арылы одан бензин, газойль сияты заттар алынаннан кейінгі алды мазут деп аталады. Мазутты рамы: 84-88%С, 10-12% Н2, 0.3 -0.5% S.
Газ трізді отынны табии тріне табии газ, ал жасанды тріне кокс, генераторлы жне домна газдары жатады.
Ота тзімді материалдар. Металл ндіруді барлы процестері 1200-22730 К (1473-20000), кейде бдан да жоары температурада жреді. Сондытан металл орыту шін осындай температураа шыдай алатын материалдар алу керек. Жоары температурада блінбей, зіні физика-химиялы асиетін сатай алатын заттарды ота тзімді материал деп атайды.
ара жне тсті металлургияны балыту агрегаттары мен ыздыру ондырыларыны ішкі жаы осындай ота тзімді материалымен астарланады.
металлургия ндірісінде кп тараан материалдар химиялы жне минералогиялы рамына байланысты ышылды, алюмосиликатты, негізді жне бейтарап материалдар болып блінеді.
Ота тзімді ышылды материалдар тобына динас пен кварц мы жатады. Династан жасалан бйымдарды тріне байланысты оларды рамында 92-95% SiО2 болады, олады ота тзімділігі 17000С.
Металлургия ндірісінде шамот, молглиноземді жне кміртегілі бейтарап кірпіштері пайдаланылады.
Шамот каолин мен ота тзімді сазбалшы оспасын кйдіру арылы алынады. Бл материалдарды рамында 30-40% Аl2О3 жне 50-60% SiО2болады, тріне байланысты шамотты ота тзімділігі 1580-17000С). Молглиноземді ота тзімді материалдар рамында 45%-тен астам Аl2О3 болады, ота тзімділігі 1770-20000С.
рамында 92%-ке дейін графит трінде кміртегі бар материалдар домна пешіні табанын жне алюминий алу шін электролизді ваннаны астарлауа олданылады, ота тзімділігі 20000С-дан асады.
Негізді ота тзімді материалдар тобына магнезит пен доломит жатады. Магнезитті MgСО3 тау жынысын деу арылы алады. Магнезит материалдардыны рамында магний Mg млшері 90% астам болады.
Флюстер –шихта рамындаы бос жыныс, отын клі мен зиянды оспаларды ожа айналдыру масатымен домна пешіні шихтасына осылатын затар. Кейде флюс шихтаа белгілі рамы мен асиеті бар ож алу шін осылады. Флюс ретінде ттас СаСО3 немесе доломиттелген ктас (nСаСО3 * mMgСО3 ) олданылады.
Руданы балытуа дайындау
Шойын алуды технологиясы руданы балытуа дайындаудан жне домна процесінен трады. Домналы балытуды алашы материалдары атарына темір мен марганец рудалары, флюс, отын жне ауа жатады. Руданы сапасы ондаы металл млшерімен (темір рудаларында орташа есеппен 40-50% Fe), зиянды оспаларды (S пен Р) атысуымен жне рудадан металды айырылуын амтамасыз ететін бос жынысты асиеттерімен аныталады. Рудалы, минералды лгісіне арай рудалар мынандай негізгі трлерге блінеді: ызыл теміртас Fe2O3 (гематит, темірді сусыз тотыы)-70% дейін Fe; магнитті теміртас Fe3О4 (магнетит, темірді магнитті тотыы)-72,4% дейін Fe; оыр теміртас nFe2О3mH2О (темірді сулы тотыы) - 52-66% Fe; темірлі кварциттер (магнетит, немесе гематит)-35-40% Fe; титанды магнетиттер Fe2О*TіО2 (ильменит-15-20% Fe).
азіргі уаытта шойын орыту шін темір рудаларыны 95% алдын-ала дайындалады, ал алан 5% деусіз пайдаланылады. домна пешінде орытылатын руданы химиялы рамы мен блшектеріні лшемі белгілі млшерде болуы керек. Осы талапты анаатандыру шін, руда орытылмастан брын кптеген дайындытан теді. Рудаларды дайындау шін сатау, іріктеу, байыту, агромерациялау жне шекемдеу сияты кешенді жмыстар орындалады.
Байыту. Кеннен азып алынан руда кесектері ірі боландытан, оларды арнайы ондырыларда сатайды. Темірге кедей рудаларды рамындаы темірді млшерін арттырып, бос жынысты айыру шін нтаталан руда сеперациялы немесе флотациялы діспен байытылады. Магниттік асиеті бар темір рудасы сеперациялы, ал магниттік асиеті жо рудалар флотациялы діспен байытылады.
Агломерация. Руданы майда тйірлерін біріктіру масатымен оны жоары температурада кесектендіру процесі агломерация, ал кйебіріктірілген нім агломерат деп аталады.
Кйебіріктірудегі шихтаны негізгі компоненттері болып саналады, % :
-8-0 мм ірілігімен теміррамды материалдар
(руда, концентрат, колошник шаы)................................................40-50;
-2-0 мм ірілігімен ктас немесе доломиттелінген ктас.................15-20;
-10-0 мм ірілігімен айтарылан нім (са агломерат)..................20-30;
-3-0 мм ірілігімен атты отын (кокс).................................................4-6;
-ылал....................................................................................................6-9.
агломерациялау шін бл компоненттерді араластырып агломерациялы машинаны белгілі жылдамдыпен бір алыпты озалып тратын лентасына алыдыы 250-350 миллиметр болатындай бір тегіс абат етіп тгіп, машинаны стігі жаына орналастырылан газ шілтеріні жрдемімен 1200-13000С -а дейін ыздырады.
Лентаны стігі жаында шамалы вакуум туызылады. От пен ауаны рамындаы оттегіні кокспен осылып, шихтаны тменгі абатынан жоары абатына арай жануыны серінен шихтаны жану абаттарыны температурасы 15000С-а жетеді. Осы температурада шихтадан ылал блініп, ккірт буа айналып шып кетеді де, темір тотыы жне руданы майда тйірлері бірігіп, содан агломерат тзіледі. Дайындалан агломерат машинаны арт жаына орналастырылан албыра тсіп, одан лентаа тиеліп домна цехына тасымалданады.
агломерациялы машинаны жмыс німділігі оны лентасыны ауданына байланысты, азіргі агломерациялы машиналар тулігіне 1500-10000 т агломерат деп шыара алады.
Концентраттарды жне тым са отынды, домна шаын, ктасты біріктіру процесі шекемдеу(кесектендіру) деп аталады. Келтірілген компоненттерді ылалдап барабанда айналдыру дісімен диаметрі 10-20 мм шарик тріздес окатыштар ндіреді, блар жоары аттылыа ие болуы шін 1200-13500С-та кйдіреді. Осындай окатыштарды пайдалану домна пешіні німділігін арттырып отын шыынын азайтады.
Домна процесі
Домна процесі пешті трлі бліктерінде жретін мынадай химиялы реакциялардан трады: коксты жануы, шихтаны ыдырауы мен шыш газдарды блінуі, темірді тотысыздануынан баса тотысыздану реакциялары, тотысызданан темірді кміртектенуі, ожды тзілуі мен балуы.
Коксты жануы. Фурма саласында ауа мен шихтаны рамындаы оттегі кміртегімен осылып, мынадай, реакция жреді, яни кокс жанады:
С + О2 = СО2 + Q
Біра жоары температураны сер ету жне кокс кміртегіні болмауы нтижесінде СО2 трасыз кйде болады, сондытан кміртекті соы жану реакциясы былай жазылады:
2С + О2 = 2СО + Q
Реакцияларды нтижесінде тзілген газдар (СО, Н2) шихтамен рекеттесіп, оны ыдыратады.
Темірді тотысыздануы. Темір екі трлі жолмен: жанама жне тура тотысыздану реакциялары бойынша тотысызданады. Темірді кміртегі мен сутегі арылы тотысыздануын жанама (тотысыздану), ал кміртегі арылы тотысыздануын тікелей дейді. Темірді жанама тотысыздануы 5700С-тан жоары температурада мына реакциялар бойынша жреді:
3е2О3 + СО = 2е3О4 +СО2 + Q
е3О4 + СО = 3еО +СО2 – Q
еО + СО = е +СО2 + Q
Температура 950-10000С-тан асанда жанама тотысыздану реакцияларыны жруі нашарлап, темір тікелей тотысыздану реакциялары бойынша тзіледі. Жанама тотысыздану реакциялары бойынша темір еО кейде е-ге дейін тотысызданады. Темір тотыыны таза темірге дейін тотысыздануы негізінен тікелей тотысыздану реакциясы бойынша жзеге асады:
СО2 + С = 2СО
еО + СО = еО +СО2
еО +С = СО + е
Марганец элементі темір рудасыны рамындаы MnО2, Mn3СО4 тотытарынан СО арылы, ал MnО -дан кміртегі арылы мына реакциялар бойынша тотысызданады:
MnО + С = Mn + СО – Q
Mn SiO3 + СаО + С = СаSiO3 + СО - Q
Кремний элементі кміртегіні жрдемімен з тотыынан мына реакция бойынша тотысызданады:
SiO2 + 2C = Si + 2CO - Q
Бл реакция эндотермиялы реакция боландытан, отын шыыны мен температураны жоарлатып, флюсты азайтуды талап етеді.
Ккірт мына реакция бойынша ожа теді:
еS + СаО + С = е + СО +СаS
Реакция нтижесінде тзілген СаS шойында ерімейтін берік осылыс боландытан, ол шлака теді. Шойынны рамындаы ккірт млшерін азайту шін, шихтаа салынатын ізбес тасыны млшерін кбейту керек.
Шойынны кміртектенуі 3е + 2СО = е3С + СО2 + Q реакциясы бойынша жреді. Сйы металл ызан кокс тйіршіктеріні арасымен аып кміртегімен 3е + С = е3С реакция бойынша кміртектенеді де пешті тбіне жиналады.
Шойын темір рудаларынан арнайы пештерде - домналарда жоары температурада жретін айырылыш процестерді нтижесінде алынады. Домна пешіні пішіні 1-суретте крсетілген.
|
|
|
1-шойынды науа (летка); 2-газ жретін ттік; 3-тгуші аппарат; 4-фурмалар; 5-ожды науа; 6-тіреуіш баана (дігек); 7-табан (лещадь); 8-іргетас (фундамент)
1-сурет-Домна пешіні пішіні мен рылысы
Домна пеші - бл шахта пішінді тік пеш, пайдалы биіктігі 39 м дейін болады.
Пешті астары (футеровкасы) бейтарап (шойын балымасыны химиялы рамына сер етпейтін) ота тзімді материалдардан, негізінен шамот кірпішінен, кміртекті (графиттелген) блоктардан жасалады. Пешті пайдалы клемі лкейген сайын оны німділігі седі, сондытан пештерді клемі 2000-5000м болып растырылады.
Шихта материалдары (руда немесе агломерат, кокс, флюс) жоарыдан тгуші аппарат кмегімен колошникке салынады. Тгілген материалдара арама-арсы ысты газдар тасыны озалады. 1 т шойын алу шін орта есеппен 1,8 т млшерінде флюстелген агломерат, 580 кг кокс жмсалады.
азіргі лкен клемді пештерді жмысы толыымен автоматтандырылан.
Домна пешінде ауа рлеуші фурмаларды аумаында отынны жануы, темірді тотысыздануы, рі арай таза метала айналуы жне ож тзілу процестері жреді.
Домна процесіні німіне шойын, ферроорытпалар, ож жне колошникті газ жатады.
Шойындар айта балытылатын (болата балыту шін), клемі жаынан барлы німні 80-85% райтын жне йылатын (шойын дайындамаларын алу шін) болып орытылады.
ож домна ндірісіні осымша німі жне рылыс материалдары (цемент, пемза т.б.) шін баалы шикізат болып саналады.
К о л о ш н и к т і г а з кп млшерде (3000м клемді пештен туелділікте15-17 млн.м3) блініп шыады. Оны колошникті тозанан тазалаан со металлургиялы процестерде пайдаланады.
Домна пешіні техника – экономикалы крсеткіштері атарына мыналар жатады:
а) домна пешіні пайдалы клемін пайдалану коффициенті Кп.к. деп оны пайдалы клеміні (V) пешті орташа туліктік німділігіне (Р) атынасын айтады:
Кп.к. = 
(0,5-0,7),
мндаы V – пешті пайдалы клемі, м3 ;
Р – пешті орташа туліктік німділігі, т.
б) коксты меншікті шыымы (К) :
К = 
(0,5-0,7),
мндаы А – коксты тулік шыымы, т.
Р – пешті орташа туліктік німділігі, т.
Болат ндірісі
Химиялы рамы бойынша болат шойыннан кміртекті, ккірт пен фосфорды аз млшерімен, кремнийді, марганецті жне баса элементтерді берілген (аз немесе кп) млшерімен згешеленеді. Шойынды болата айта балыту процесі элементтерді арты млшерін кетіру шін тотытандыратын орытылуды жргізуге алып келеді, ал легірленген болаттарды аланда - оларды осу керек.
Оны ср шойыннан негізгі айырмашылыы рамында кміртегі мен зиянды оспаларды аз болуында. Сонымен, болат дегеніміз – рамында 2,14 %-ке дейін кміртегі, аз млшерде S, P жне Cr, Ni, V, Ti сияты легірлеуші элементтері бар крделі орытпа.
Сондытан айсыбір металлургиялы деу жолы болсын шойынды болата айналдыру – ондаы кміртегі мен оспаларды млшерін азайту. Шойын рамында темір кп боландытан, болат орыту пешінде ол шойын мен оттегі рекеттесуіні арасында тотытана бастайды
е + 1/202 = еО + Q (1)
темірмен атар Si, Р, Mn, С т.б.–лар тотытанады. Пайда болан темір оксиді жоары температурада темірмен аныып оттегісін шойындаы оспалара беріп, оларды тотытырады:
2еО + Si = SiО2 + 2е + Q (2)
5еО + 2Р =Р2О5 + 5е + Q (3)
еО + Mn = MnО + е + Q (4)
ео + С = СО + е – Q (5)
Сйы металда (орытпада) темір оксиді анша кп болан сайын оспалар жылдамыра тотытанады.
оспаларды тотытануын жылдамдату шін болат ерітілетін (орытылатын) пешке темір рудалары, отабыршытар, агломераттар осады. Сонымен оспаларды кбісі темір оксидіні оттегісімен тотытанады.
орытуды бас кезінде, металды температурасы тмен жадайда, кремний, фосфор, марганец арынды трде тотытанып жылу бліп шыарады, ал кміртегі тек жоары температурада арынды тотытанады.
Болат орыту пешінде шихта ерігеннен кейін екі бірікпейтін орта пайда болады: сйы металл мен ож. Металл мен ож оларды р трлі тыыздыына байланысты блініп трады. Болат ндіру процесі бірнеше кезенен трады.
Бірінші кезе – бл кезеде металды температурасы жоары емес; темір жылдамыра тотытанып, (1) – (4) реакциялар тзіледі де Si, Р, Mn тотытанады. Е басты мселені бірі болата зиянды оспа фосфорды бліп алу. Фосфор ангидриді темір оксидімен нашар оспа (еО)3*Р2О5 рады. Ол тменгі температурада кальций оксидімен осыланда Р2О5 ангидриді ожа тіп кетеді.
2Р + 5еО + 4 СаО = 4СаО*Р2О5 + 5е (6),
мндаы Р, е балыманы рамындаы компоненттер.
екінші кезе – температура ктерілген сайын сйы металл айнай бастайды. Бл кезеде металдан ккіртті бліп алу ммкіншілігі туады. Болатты рамында ккірт сульфид (еS) болып кездеседі. Температура жоарлаан кезде е ожда ериді, демек ккірт металдан ожа теді.
еS + СаО = СаS +еО (7)
Бл реакция металл мен шлак шекарасында да теді.
шінші кезе – балу кезінде оспаларды тотытандыру шін оттегіні кп боланы жасы, ал болат дайын боланда ол зиянды оспа болып болатты механикалы асиетін тмендетеді.
Болатты тндыру жне диффузиялы дістерімен ышылсыздандырады. Тндыру дісінде сйы болата кміртегілес, ерігіш ышылсыздандырыштар осады (еMn, еSi, Аl). Нтижеде Mn, Si, Аl тотытанып MnО, SiО2, Аl2О3 тзіледі, оларды салмаы темірден тмен боландытан ожа осылады.
Диффузиялы діспен ожды ышылсыздандырады. Ферромарганец, ферросилиций саталып бетіне себіледі. Темірді шала тотыы болатта еріп ожа ауысады.
ышылсыздандыру дрежесіне арай болаттарды тыныш, айнау жне жартылай тыныш етіп яды. айнау болатыны ышылдануы металдаы еО мен кмсіртегіні рекеттесуі нтижесінде атаю кезінде де жаласа береді. еО + С = е + СО реакциясы кезінде кміртегі тотыы ажырап, болаттан азот пен сутегіні блінуіне серін тигізеді жне болатты айнатады. айнау болатыны рамында металл емес бгде блшектер болмайтындытан, оны созылышты асиеті жоары болады.
ышылсыздануы тыныш жне айнау болаттарыны аралыындаы болаттарды жартылай тыныш болат деп атайды.
Болат ндіруді негізгі дістеріне оттегілі конвертерлерде, доалы электрпештерінде ндірулер жатады.
азіргі жадайда болатты орыту шін негізгі материалдара саналатындар: айта балытылатын шойын, скрап (прокатты, соуды, штамптауды, болатты механикалы деуді алдытары, жарамсыз болат бйымдар мен блшектер) жне ферроорытпалар;
флюстер (СаСО3) мен тотытырыш оспалар (темір рудасы); отын (кокс немесе колошникті газ, табии газ, мазут).
Болатты электр пештерінде балыту шін электр энергиясы олданылады.
Болатты аланда, р трлі элементтерді (кміртекті, марганецті, ккіртті, фосфорды ж.б.) арты млшерін балымадан кетіру дістеріне байланысты металлургиялы процестер ышылды жне негізді болып блінеді.
ы ш ы л д ы процестер темірді, кремнийді, марганецті тотытандырып жне кп млшерде SіO2 бар ышыл шлак пайда болуын амтамасыз етеді. Бл, з кезегінде пешті бзылуына жол бермеу шін оны астарыны ышыл материалдан болуын алайды. ышылды процестерде зиянды оспаларды арты млшерін кетіру ммкін емес. Негізді процестер балымадан зиянды оспаларды флюстер (известняк СаСО3) кіргізу арылы кетіруге ммкіндік береді, нтижесінде олар кальций фосфаты Р2О5(4СаО жне ккіртті кальций СаS трінде шлака ауысады.
азіргі металлургияда болатты негізгі клемі конвертерлерде, электр пештерінде алынады.
Оттекті-конвертер тсілі - сйык шойынды болата айта балытуды трлеріні бірі, бл отын шыындамай-а, техникалы таза оттегімен шойынды рлеу арылы іске асырылады.
Оттегімен рлеу пештегі температураны 18000С дейін жеткізеді, нтижесінде негізді ожды тзілуі жылдамдап, оан ккірт пен фосфорды кетуіне, сондай-а кміртекті, марганецті, кремнийді тотыуына ммкіндік туады.
Кптен-кп тарааны шойынды саылаусыз тпті конвертерлерде жоарыдан оттегімен рлеу тсілі болып саналады (2-сурет).
О т т е к т і - к о н в е р т е р тсілі конвертерді лкен сиымдылыымен (300-350т), жоары німділігімен (бір конвертерден жылына 3 млн.т. дейін болат), жасы реттелуімен жне болаттаы фосфорды, ккіртті жне азотты тмен млшерімен, р трлі химиялы рамдары шойын мен скрапты пайдалану ммкіндігімен сипатталады.
Э л е к т р л і б о л а т б а л ы т у п р о ц е с і - болатты доалы электрлі немесе индукциялы пештерде алу процесі. Ол мартен мен конвертер тсілдерімен салыстыранда жептеуір жетілдірілген болып саналады, йткені электр тоыны лшемдерін згерту жылулы тртібін жеіл реттеуге ммкіндік береді. Балытуды жоары температурасы (20000С дейінгі) металдан фосфор мен ккіртті е толы кетіру шін жоары негізді ождарды олдануды амтамасыз етеді. Тотытандыратын ортаны жотыы жасы ышылсыздандырылан жоары сапалы кміртекті жне легірленген, тоттанбайтын, ызуа берік конструкциялы болаттар мен орытпаларды алуа ммкіндік туызады.
Электр доасымен балыту тоттанбайтын жоары сапалы конструкциялы болаттарды ндірісі шін кптен-кп ке таралан. Бл тсілге жататындар: негізді жне ышылды доа пештері, вакуумды доалы, электрлі-шлакты доалы жне плазмалы доалы.
а-металл сынытары (скрап) мен флюсты тиеу;
б-шойынды ю; в-рлеу; г-болатты аызу; д- ожды аызу;
1-конвертер; 2-шатыр; 3-рлеуге арналан сопло;
4-болат тартыш шміш; 3- ож шміші
2-сурет-Болатты оттекті конвертер тсілімен ндіру
Болатты аызу алыпа (алы абыралы шойын алыптар) немесе здіксіз мысты кристаллизаторларда іске асырылуы ммкін.