ІІІ-тарау. азастан тарихындаы трбие, мектеп жне

Педагогикалы ой-пікірлер

Ерте заманнан аза хандыыны рылуына (YI-ХY).. дейінгі азастандаы педагогикалы ой-пікірлер.

Тарихтан белгілі кне тркілер рпаы – азатарды этногенезі туралы сз озаса, олар жоарыда айтылан Енисей жазба ескерткіштеріндегі мліметтерге араанда жне кне ытай, йыр, Моол жазбалары бойынша ары тегі Моол тектес ндар мен нді-Иран тектес ыпшатар мен Сатарды, тркі тектес йсін, алыларды осындысынан пайда болан Еуразия даласыны кшпенділері екені байалады. азаты этногенезінде Керейттер мен Наймандарды, Арындар мен оыраттарды, Алшын, Жаппас, Шектілерді де боланын тарих длелдеп отыр. Ол жнінде ататы тарихшы В.В.Бартольд, Л.Н.Гумилев, Х.Арынбаев, .Марлан т.б. ебектерінде дйекті длелдер келтірілген. аза хандыы Х . орнаанымен аза лтыны аты одан лдеайда ерте І . зінде-а тіректі трт брышына белгілі болан. Ол жнінде М.Шоайды, трік профессоры З..Тоанны, фольклорист-алымдар: .Диваев, .оыратбаевты, тарихшы-алымдар М.Х.Дулатиді, Ш.Улихановты, А.Н.Бернштамны, М.Аынжановтарды зерттеу ебектерінде айтылан. Ал аза халыны рпа трбиелеу дстрі – халы педагогикасынан, оны ауыз дебиеті лгілері мен трмыс-тіршілігімен байланысты туындаан салт-дстрінен, лтты музыкасы мен ле-жырларынан, олнер трлері мен лтты ойындарынан бастау алан.лтты мдениетті рпа трбиелеудегі ерекшелігін зерттеу ісімен ылыми педагогиканы бір саласы этнопедагогика айналысады. Этнопедагогиканы масаты – жастара халыты салт-дстрлер мен лтты мдениет трлерінен білім, білік, дадыларды мегерте отырып, оларды лтты сана-сезімі мен дниетану кзарасыны алыптасуына ыпал ету.

Аза халыны педагогикалы мдениетіні даму тарихы. оамды процесті (ежелгі тркілерді жазба ескерткіштері, л-Фараби мрасы, Алтын Орданы лау дуіріндегі ойшыл аындарды туындылары) пайда болуыны бастапы кезедері мен айнар кзі.

Алашы педагогикалы ілімні пайда болып, алыптасу кезі. ІІ-Х . (орхон-енесей жазба ескерткіштері, л-Фараби мрасы, Алтын Орда лау дуіріндегі аындар –ойшылдарды ілімі азаты халы педагогикасын райды) Е алашы жазба трлеріне орхон-енесей немесе ертедегі трік жазбасын жатызамыз. Таса ойып жазылан бл деректер бізге ертедегі кшпенділерді трмысы, мірі, мдениеті туралы мліметтерді жеткізді. ІХ ауызша ежелгі трік дстрлері аты аыза айналан орыт ата есімімен байланысты болса, ІХ-Х педагогикалы ілім аза даласыны лы бу-Насыр л Фараби есімімен жаласады. ХІІІ басында Орта Азия мен азастан жеріне Шыысхан скерлері кірді. Кп замай-а бл ауматар Алтын Орда ол астына тті. Фараби Отаны Отрар –орта асырдаы мдени орталы болып глденген ала ( мнда обсерватория, кітапхана, медресе, керуен-сарай болды) арсылы крсеткенімен 6-айдан кейін ол да лады. Сйтіп Отрардаы Александрия кітапханасынан кейінгі бай кітапхана ртеніп кетті.

Аза халы педагогикасы. Ислам. Мсылманды мектептер мен медреселер. Мсылманды мектептер мен медреселердегі білім беру масаты, мазмны. Оыту дістері. Орта асырлардаы исламды педагогикалы ойлар.

аза халыны тарихында ерекше жадай болды. Х асырда (азіргі Тараз облысыны терр) Шу зеніні алабында ертефеодалды типтегі - бірінші аза хандыы рылды. Астанасы Тркістан аласы болды. аза хандыы рылып, аза халы ислам дінін абылдааннан кейін Тркістан сияты алаларда мешіттер жанынан медреселер ашылды. «Медресе» –араб сзі, орта жне жоары оу орны деген ымды білдіреді. Медресе тек мсылманды оу йрететін орталы ана емес, сонымен атар мдени орталы та болды. Мнда ататы аындар, аартушы-демократтар білім алан. Медресе жанында ірі кітапханалар жмыс істеген. Медресені бітірушілерге арнайы жат берілген. Медресеге саба беруге молдалар Орта Азиядан, Бухарадан, Хивадан шаырылан..Медреседе діни сабатан баса за тарихы, шешендік нер, этика, философия, медицина сияты ылымдар оытылан. Медреседен дріс алан шкірттер ауылды жерлерге барып балаларды оытан. Оушылар кзде жне ыста оыан. Оыту мерзімі -4жыл болан. Оыту рдісі- ран кітабынан «Иманшарт» пен 28 ріптен тратын араб ліппесін жаттаудан тран. Сонымен атар 1789жылы Орынбор аласындаы мешіт жанынан «Хсайния» медресесі, 1825жылы Орынбордаы татар мектебі негізінде Неплюев кадеттер корпусы ашылан. Кадет корпусыны алашы трбиеленушілері Ішкі Орда азатарыны балалары болды. 1851жылы Орынбордаы кадет корпусын 8 аза жігіті бітіріп шыады.