Т. Тжібаевты педагогикалы кзарасы мен идеялары. Ауыл балаларыны трбиесі туралы.

Тжібаев Тлеген - азаты тыш психолог алымы, академик (1910-1964).1910 жылы Отстік азастан облысы, Арыс ауданы, 9-ауылда туан. 1928 жылы Шымкенттегі Педагогикалы техникумды, 1935 жылы Москвадаы Н. К. Крупская атындаы Коммунистік трбие академиясын бітірді. Ебек жылын 1938 жылы Абай атындаы педагогикалы инсти-тутыны педагогика жне кафедра мегерушісі ызметпен бастаан 1957-1961 жылдары ндістандаы СССР елшілігіні кеесті-кілі болды. Ал, 1961 жылдан л-Фараби атындаы лтты университетіні педагогика жне психология кафедрасыны профессоры жне мегерушісі ызметін атарады.938 жылы педагогика ылымыны кандидаты, 1962 жылы педагогика ылымыны докторы дрежесіне ие болды. 1954 жылдан аза ССР ылым академиясыны академигі Т.Тжібаев аза ССР педагогика оамыны президенті, жоары жне арнаулы орта білім Министрлігіні педагогика жне психология саласындаы ылыми-дістемелік кеесіні траасы т.б. оамды жмыстар атарды.Т. Тжібаев жауапты оамды, мемлекеттік ызметтер атарумен бірге, зор ылыми-зерттеу жмыстарын жргізді. Оны К. Д. Ушинскийді психологиялы кзарасы туралы зерттеулеріні зор ылыми маызы болды. Ол жас алым-психологтарды даярлауда кп ебек сіірді. Тжібаев азастандаы педагогикалы ой-пікірді, оу-аарту ісіні дамуы жне мектептер тарихын, Абай нанбаевты философиялы, психологиялы жне педагогикалы кзарастарын жан-жаты зерттеген алым.«ХІХ асырды екінші жартысындаы азастандаы оу-аарту ісімен педагогикалы ой-пікір дамуы», «азастанда ХІХ асырды екінші жартысындаы аарту ісі мен мектеп», «азастанда ХІХ асырды екінші жартысындаы педагогикалы ой пікірлерді дамуы» атты зерттеулері клемді, рі маызды зерттеулер атарынан саналады. Оны маалаларында амтылан мселелерле ана тілімізде психология ылымыны алыптасуы мен дамуына, психологиялы терминдерді бір ретке келуіне елеулі лес осты.Е алаш азастандаы психологиялы терминологиясыны ылыми жйесіні негізін алады.

Халыты педагогика негіздерін олдану. Баланы отбасында ебекке трбиелеуді психологиялы трыдан арау. Дене трбиесіні негіздері. Саналы тртіпті трбиелеу, оушыларды зін-зі басару мселесі. Трбие дістері мен ралдары. Ттас педагогикалы процесс жайлы идеялар. Оытуды тиімділігін арттыру, оушыларды білімін есепке алу жне баалау, дидактикалы принциптер мселелері. Педагогика тарихы мселелерін оу.

Халы педагогикасымен айналысушылар оам дамуыны алашы сатыларында–а трбиеге зіндік кзарас боландыын, масата сай трбиелеуді жолдары ойластырыландыын млімдейді. аза этнопедагогиксыны айнар-блаы бізді заманымыза дейінгі дуірден бастау алады. лтты мдениетті тегі сол лтты лт болып алыптаспай тран кезінен бастап–а жеке лыстарды рпаын трбиелеуден туындааны белгілі. Балаларды жан-жаты дамуы шін, сіресе слулы пен сымбаттылыа аны болулары шін оу-трбие рдісінде халыты педагогиканы олдану те маызды. Біз р адамны адамгершілікті тлалы мнін жан-жаты дамытуа мтыламыз, сондытан р баланы сезімін нзіктігін, кркемдікті, сем нрсені сйенетіндей етіп дамытуымыз керек. Адамны семдікті жне жексрындыты, сулеттілік жне ождансыздыты, уаныш пен айыны т.б. тсінуіне байланысты, оны саналы тртібі мен мінез – лы айындалады. Осыдан келіп адамны семділікке шынайы кзарасы мен мраттары болуы керек екендігі шыады. Оушыларды жалпы мдениеті, яни эстетикалы трбиені маызды жатары ізеттілік, ыптылы, жылы шырайлылы, айырымдылы, тазалыты сатау т.б. Жалпы эстетикалы мдениет – бл атынас эстетикасы, киім-кешек эстетикасы, й-жадай эстетикасы, манера, дене имылы, т.б. А.С. Макаренко ебектерінде бл проблемаа зор мн берілген. Жеке адамны сырты мдениеті мен ішкі дниесіні штасып жатуы эстетикалы слулыты белгісі. А.П. Чеховты сзімен айтанда адамда: бет, киім, жан, ой – брі слу болу керек«Педагогика тарихы» ылым ретінде. Педагогика тарихы трбиені, мектеп жне педагогикалы теорияны р трлі тарихи кезедерде, ерте заманнан бгінгі кнге дейінгі, дамуын зерттейтін ылым ретінде.Педагогика тарихыны негізгі ымдары: трбие, білім беру, оыту, аарту, білім беру жйесі, мектеп, педагогикалы ой, педагогикалы идеялар, педагогикалы кзарастар, педагогикалы теория, этнопедагогика, халыты трбие.

Бержановты педагогикалы мрасы. аза лтты мектептеріні даму тарихы, осы дамудаы аза жне орыс малімдерді ынтыматастыы.

Педагогика ылымдарыны докторы, профессор .Бержанов азастан педагогика ылымыны дамуына елеулі лес осан алым-стаз. Ол 1924 жылы Батыс азастан облысыны Тайпа ауданында дниеге келген. Ата-анадан ерте жетім алан ол балалар йінде трбиеленеді. Бержанов 1943 жылы орал аласында орта мектеппен оса, музыка мектебіні скрипка класын да здік бітірелі..Бержанов 1951жылы ірі алым Р.Г. Лембергті жетекшілігімен «азастан малімдеріні оамды жне мдени аартушылы ызметі тарихыны» деген таырыпта кандидатты диссертация орады. Ол диссертациясында «Совет кіметіні алашы жылдарында азастан малімдеріні леуметтік аартушылы рлі, оларды ызметіні ерекшелігі, малім кадрларын дайындау жолы» туралы мселелерді зерттейді..Биржанов ондаан монографиялы ебектерді авторы. Оларды ішінде «азастан малімдеріні оамды жне мдени аартушылы ызметі», «халы аарту саласындаы орыс-аза ынтымаы». «Педагогика тарихы», «Трбие мен білім беруді бірлігі», «азіргі педагогиканы актуалды мселелері т.б.» ылыми ебектерін ерекше атауа болады. «Оу-аартудаы орыс-аза ынтыматастыы» атты ебегінде автор аза даласыны тыш ашылан аза мектептері мен Орынбор, Омбы алаларында ашылан скери шендегі офицерлерін сз етеді. Ал «Трбие мен білім беруді бірлігі» деген ебегінде трбие, білім беру, оыту ымдарыны бір-бірімен байланысы, мн-маынасы жаынан теориялы трыдан баяндайды. Автор жастара білім беру ісін трбие ісімен тыыз байланыстыра жргізуді уаттап «Жастара біліммен арулана отыра, олар брыны рпатарды тарихи тжірибесін мегеруді, онсыз оамны дамуы болма емес. Білімді мегеру стінде адамны кзарасы мен нанымдары алыптасады. Трбие мен білім бірін-бірі азастанда оу трбие йымдарыны негiзiнен, eкi трлi жйесi алыптасан.Оны бiрi ерте заманнан берi мip срiп келе жатан мсылманны конфессионды дiни мектептерi, ал екiншiсi –патша кіметі аза балаларына арнап йымдастыран орысша оытатын мектептерi болатын. Мектептердi бл eкi жйесi мен трлерiнi алдына ойан масаттары мен мiндеттерi, бадарламалы материалдарыны ылыми-практикалы дегейi, сабатарыны трлерi мен мазмндары, шкiрттердi оыту дicтерi мен олданатын крнекi ралдары, мектеп йлерi мен жабдыталуы, оулытары мен кемекшi кралдары, стаздарыны бiлiм дрежелерi, дние танымдары мен кзарастары бiр-бiрiнен тгелдей згеше болатын. Себебi, орта асырларда алыптасан о дниелiк танымдарды уаыздайтын дiни мектептер мен осы дниелiк мip ажетiн етеуге арналан деректердi оытатын орыс мектептерi, бiр-бiрiнен тым алша, pi бiр-бiрiне барынша жат оу-трбие жйелерi едi. Оны стіне патша кіметі оларды дейi шаыстырып отырды. Сондытан, олар бiрiгiп, бiр баытта оу-трбие жмыстарын жргiзе алмады. Бiрi жастарды Шыыс халытарыны мдени жне рухани мраларыны табыстары мен таныстырса, екiншiсi -батыс халытарыны, оны iшiнде орыс мдениетi мен ылымыны табыстарымен таныстырып, трбиеледi.