І-блім. Педагогикалы психологияны алыптасуы мен азіргі кездегі ахуалы.
А.ЯСАУИ АТЫНДАЫ ХАЛЫАРАЛЫ АЗА – ТРІК УНИВЕРСИТЕТ
ТАРИХ – ПЕДАГОГИКА ФАКУЛЬТЕТІ
ЖАЛПЫ ПСИХОЛОГИЯ КАФЕДРАСЫ
ПЕДАГОГИКАЛЫ ПСИХОЛОГИЯ» пнінен
ЛЕКЦИЯЛАР ЖИНАЫ
5В010300 – Педагогика жне психология
Тркістан 2013
Лекциялар жинаы Р БМ «_____» ________201___ж. № ___ бйрыымен бекітілген Мемелекеттік Жалпыа міндетті білім беру стандарты, мамандыты типтік оу жоспары жне Р БМ «____» _____20___ ж. №____ б±йрыымен бекітілген пнні типтік оу бадарламасы негізінде дайындалан.
Лекциялар жинаы «Жалпы психология» кафедрасыны №___. «___»______201__ ж. мжілісінде талыланды.
Кафедра мегерушісі, п..д., профессор __________ Ж.З.Торыбаева
растыран, п..к., доцент м.а __________ П.К.Искакова
КІРІСПЕ
Пн туралы ысаша сипаттама
азіргі тада елімізде ылыми-техникалы прогресті арынды дамуына орай мектепті оам мірінде алатын орны мен атаратын ызметіне айрыша мн беріліп отыр. Осындай крделі масатты жзеге асыру жолында болаша малімдер мен трбиешілерді ксіптік білімін ктеріп, мамандыын шыдауда психология саласындаы білімні маызы ерекше рл атарады. Мндай масаттара жету жолында студенттерді оыту мен трбиелеу процесінде адамны жан дниесіні сырын тере ынып, оны жеке басыны алыптасуы мен психикалы даму ерекшеліктерін де жете білетін мамандар етіп даярлау керек.
Педагогикалы психология курсын оу барысында оны зерттейтін пнін, дістерін, психикалы дамуын, жеке адамны мір тіршілігінде алыптасу задылытарын танып біледі. Сонымен атар студенттер жалпы жне ксіптік білім беретін мектеп оушыларыны жасыны суіне сйкес психикалы даму ерекшеліктерін біліп, оларды азаматты асиеттеріні кемелдену жолындаы психикалы жадайларымен танысады. Студенттер ересек мектеп жасындаы оушылар мен бала жасты кезеде оларды маманды тадауа баурып, зіндік ерекшеліктеріндегі психологиялы задылытарды білетін болады.
Бл курсты оып йрену нтижесінде студенттер оушы жастарды оып білім алуы мен трбиесіні нерлым тиімді болу жолындаы психологиялы сипаттарымен танысады. Малімні маманды білімін ктеру жне оны стазды ызметіндегі оу-трбие жмыстарын йымдастыруды психологиялы мселелері сз болады. Сонымен бірге студенттерді болаша стазды мамандыыны зіндік сыр-сипаты, творчестволы іс-рекеті жне жастарды трбиелеуді оам алдында жауапкершілігі мен адамгершілік асиеттерін алыптастырып отыруды психологиялы мселелерін амтиды.
Пнні масаты: болаша педагог-психологтарды адамны жеке басыны дамуы мен алыптасу задылытары жайындаы біліммен аруландыру.
Пнні міндеттері:
- оушыны интеллектуалды жне тлалы дамуына оытушылы жне трбие берушілік серді механизмдері мен задылытарын ашу; оушыларды оу ызметін йымдастыру мен басару ерекшеліктерін жне осы процестерді интеллектуалды, тлалы даму мен оу-танымды белсенділікке серін анытау;
- педагог ызметіні психологиялы негіздерін, оны жеке-психологиялы жне ксіби сапасын зерттеу; білімді мегеру задылытары, шарттары мен лшемдерін анытау, оларды негізінде ртрлі міндеттерді шешу процесінде ызметті операциялы рамын алыптастыру; білім беру жйесіні барлы дегейлерінде білім беру процесін ары арай жетілдіруді психологиялы негіздерін жасау.
Пререквизиттер:Пнді оыту шін студенттер келесі курстарды мегеруі ажет: психология мамандыына кіріспе, жалпыпсихология, жас ерекшелігі физиологиясы.
Постреквизиттер:Пнді мегеру нтижесінде алан білім “Басару психологиясы”, “Жас ерекшелік психологиясы”, “леуметтік психология”, “Практикалы психология” курстарын игеру шін ажет.
ысартылан сздер:СЖ – студенттерді орындайтын зіндік жмысы
ОБСЖ – оытушы басшылыымен орындалатын СЖ.
ЖМЫС ОЌУ ЖОСПАРЫНАН К¤ШІРМЕ
| № | Семестр | Аудиториялыќ сабаќтар | Аудиториядан тыс сабаќтар | ||||
| лекция | прак | сем | лабор | ОБС¤Ж | С¤Ж | ||
| 3 семестр | |||||||
| Барлыѓы |
ДРІС ТЕЗИСТЕРІ
І-блім. Педагогикалы психологияны алыптасуы мен азіргі кездегі ахуалы.
Жоспары:
1.1.Педагогикалы психологияны жалпы ылыми сипаттамасы.
1.2.Педагогикалы психологияны алыптасу тарихы.
1.3.Педагогикалы психологияны зерттеу пні, міндеттері, рылымы.
1.4.Педагогикалы психологиядаы зерттеу дістері.
Лекция мтіні.
1.1. Педагогикалы психологияны жалпы ылыми сипаттамасы. азіргі заман ылымыны дамуында оны ылыми салалар, пндер мен проблемалы салаларды (жйелендіру, иерархияландыру, куммулятивтік сияты беталыстармен атар) ыпалдасуы мен саралап жіктелінуі сияты негізгі екі беталысыны зара рекеттесуі нерлым айын крініп келеді. ылымны ыпалдастыын талдай келе, Ж. Пиаже, Б.Г. Ананьев пен Б.М. Кедров ылыми білімні ортасында адам туралы ылым - психология тр деп крсеткен. ылыми білім шбрышыны Б.М. Кедров сынан тсіндірмесі (оны шыы – жаратылыстану ылымдары, оны таандарыны брыштары – философия жне оамды ылымдар, ал оны ортасында осы ылымдармен психология тйісіп тр) Ж. Пиажені келесі пайымдауымен сйкестендіріледі «...психология барлы баса ылымдарды німі ретінде ана маызды орын алып тран жо, ол сондай-а оларды алыптасуы мен дамуына тсініктеме бере алушы бастау ретінде де орталы орын алады».
Адам проблемасыны ылым дамуындаы рлін аныыра Б.Г. Ананьев анытайды, оны ойынша адамды тереірек зерттеу, саралап жіктеу, сонымен бірге осы саладаы барлы зерттеулерді ыпалдасуы адам проблемасыны жалпы ылымды сипата ие болуына ыпалын тигізді. Осы адам мселесін жаандандыру беталыстарыны педагогикалы психология саласындаы крінісін кезінде К.Д. Ушинский да байаан, яни 1868-1869 жылдардаы «Адам трбие пні ретінде. Педагогикалы антропология тжірибесі» атты ебектерінде, адам трбиесіне з лесін осан ылымдарды баыныстылыын анытау негізінде психологияны жетекші рлі атап крсетілген.
з кезегінде, психология да крделі ыпалдасан білім болып табылады, оны рылымды крінісіні негізінде, А.В. Петровскийге сйкес, келесі психологиялы жатары алынан: «1) наты іс-рекетті, 2) даму, 3) адамны (дамуы мен іс-рекетті субъекті ретінде) оама атынасы (зіні іс-рекеті мен іске асатын дамуы)». Педагогикалы психология кбінесе «наты іс-рекет» негіздемесі бойынша ажыратылатын жалпы психологиялы білімдерді дербес саласы ретінде арастырылады, оны негізінде оны баса таы екі жаы з кріністерін табады. Бл тжырым, педагогикалы психологияны негізін білім беру іс-рекетіні зі, немесе, педагогикалы психологияны негізін салушыларды бірі П.Ф. Каптеревті анытауындай, білім беру процесіні механизмдері мен задылытары алайтынын білдіреді.
Педагогикалы психология р трлі себептерге байланысты кптеген баса ылымдармен байланысты. Біріншіден, ол ылыми білім шбрышыны ортасында орналасан жалпы психологиялы білімні наты саласы болып табылады. Екіншіден, оны баса ылымдармен байланыста болуыны себебі, білім беру процесі з масаты мен мазмнына сйкес леуметтік мдени тжірибені беруші болып табылатынында жне осындай мдениетте бкіл ркениеттік білімдерді табалы, тілдік формада шоырландырыланына байланысты. шіншіден, оны зерттеу пні зі танып білуші жне танып білуге йретілуші, баса да кптеген адамтанушы ылымдармен зерттелінетін адам болып табылады. Педагогикалы психология, мысала педагогика, физиология, философия, лингвистика, леуметтану жне т.б. ылымдармен здіксіз байланыста екені аны. Соны зінде, педагогикалы психология – жалпы психологиялы білімні саласы деген тжырымдама оны осы білімдерді негізінде, яни психикалы даму, оны озаушы кштері, адамны даралы жне жынысты-жас ерекшеліктері, оны тла ретінде жетілуі мен дамуы жайлы білімдерді негізінде алыптасатынын білдіреді. Сондытан педагогикалы психология психологиялы білімдерді (леуметтік, дифференциалды психологиямен жне т.б.) баса салаларымен, е алдымен жас ерекшелік психологиямен байланысты.
Педагогикалы жне жас ерекшелік психология бір-бірімен осы ылымдарды зерттеу объекттеріні ортатыымен байланысты. Яни, оларды зерттеу объекті дамып келе жатан адам болып табылады. Біра, жас ерекшелік психологиясы «адам психикасыны жас ерекшелік динамикасын, дамып келе жатан адамны психикалы процестері мен психологиялы асиеттеріні онтогенезін» зерттесе, ал педагогикалы психология білім беру ыпалымен психикалы жаа рылымдарды алыптасуыны шарттары мен факторларын зерттейді. Осыан байланысты педагогикалы психологияны барлы проблемалары білім беру процесіндегі адамны жас ерекшеліктерін есепке алу негізінен аралады. Сонымен бірге, (бл жадайды таы да ерекше атап крсетейік) педагогикалы та, жас ерекшелік психология да «...жалпы психологиялы задылытарды ашып крсететін, алыптасып ойан адам тласыны психикалы процестерін, психикалы кйлерін жне даралы-психологиялы ерекшеліктерін зерттейтін» жалпы психологияны білімдеріне жгінеді. Педагогикалы психологияны бір жаынан пнаралы ретінде, ал екінші жаынан – ылыми білімні дербес саласы ретіндегі осындай тсіндірмесі, Б.Г. Ананьев позициясымен теестіріледі. Б.Г. Ананьев бойынша, педагогикалы психология – шекаралы, кешендік білімдер саласы, ол «...педагогика мен психологияны ортасынан белгілі орын алып, сіп келе жатан рпаты дамыту, оыту, трбиелеу арасындаы зара байланысты бірлесе зерттеу сферасына айналды».
Алайда, мндай тсіндірме баса авторлар келтірген педагогикалы психологияны мртебесіні анытауларына сйкес келмейді, мны зі осы сраты шешуді біржатылы еместігін крсетеді. Мысалы, «Жалпы, жас ерекшелік, педагогикалы психология курсында» «...егер жас ерекшелік жне педагогикалы психологияны дамуыны бірінші кезеінде оларды жекелену беталыстары байалса, онда бізді кезеде, керісінше – жаындасу, кейбір жадайларда тіпті осылуы байалады» деп крсетілген. Екінші жаынан, «Жоары мектеп педагогикасы мен психологиясыны негіздерінде» бір кешендік ылыми пнді алыптастыран, педагогика мен психологияны бірлігін, кешенділігін атап крсетеді. Іс жзінде педагогикалы психология кешендік болып табылды деп йаруа болады. В.И. Гинецинский бойынша педагогика оны теоретикалы жне тжірибелік жатарында онымен тыыз байланысан дербес ылым болып табылады. Ал жалпы жне жас ерекшелік психология онымен іштей тыыз, здіксіз байланыста болатын жалпы психологиялы білім саласы.
1.2.Педагогикалы психологияны алыптасу тарихы. ылыми білімні кптеген салаларыны алыптасуы гетерогенді жне гетерохронды, тіпті уаыта арай зілген процесс болып табылады. Бл детте, лемде болып жатан ірі оамды-тарихи (революциялар, соыстар, апатты сргіндер) оиалармен тсіндіріледі, олар ылыми дамуды мазмны мен баытына елеулі сер етеді. Алайда, ол бір пайда боланнан кейін адамзат ой-санасыны тоталмас озалыстарына байланысты жаласып отырады.
Алаш рет Ян Амос Коменскийді 1657 ж. «лы дидактика» ебегінде жазылан педагогикалы ойлар, педагогикалы теорияны жне мектептегі оытуды масатты йымдастыруды дамуына жол бастады. Бл ебекті педагогикалы психологияны 250 жыл бойы за арама-айшылыты дамуыны алашы алышарты ретінде де арастыруа болады, йткені тек ХІХ асырды ая кезінен бастап ана ол дербес ылым ретінде алыптаса бастады. Педагогикалы ылымны бкіл алыптасу жне даму жолын лкен ш кезедермен крсетуге болады.