Педагогикалы психологияны рылымы

ылыми білімні рбір саласыны зерттеу пні оны рылымды йымдастырылуын, яни аталан ылыма кіретін тарауларды анытайды. Педагогикалы психология дстрлі ш тарауды рамында арастырылады: оыту психологиясы, трбие беру психологиясы, малім психологиясы. Мектепке дейінгі бала мен мекетеп оушысыны психологиясын жас ерекшелік психология арастырады. Студенттік жас мірді ерекше кезеі ретінде жеке арастырылады (атап айтанда, Б.Г. Ананьевті психологиялы мектебі)

Педагогикалы психологияны зерттеу пніне біз кеінен тсінік беруімізге байланысты (оан оушыны оу ызметі мен педагогты педагогикалы ызметіні бірлігі ретінде білім беру процесіні зін, сонымен атар оушы тласыны позитивті дамуыны психологиялы задылытарын анытау масатында оларды рбіреуіне жне оларды субъекттеріні сипаттамасын оса) осы ылымны рылымы келесі себептерге байланысты баса позициядан сынылуы ммкін.

Біріншіден, бл позиция ылыми білімні дербес саласы болса да, бастапы белгісі бойынша психологиялы ылым болып табылатын педагогикалы ылымны пнін пнаралы деп тсінумен аныталады. Осыан сйкес бл пнге тла, жым, ебектестік психологиясыны кптеген жатары, жас ерекшелік жне леуметтік психология, психофизиологияны аспектілері кіреді. Ал осы жатар білім беру процесі мен оны нтижесіне атысты арастырландытан, олар педагогикалы психологияны пнін райды. Педагогикалы психологияа осылайша тсінік беру азіргі заманда оны білім беру психологиясы (Psуchologу Education) деп аталатын пніне тн білім салаларыны сан алуандылыымен немесе оытуды зі білім беру жне йрету сияты екіжаты процесс деп тсінілетін оыту теориясымен тсіндіруге болады.

Екіншіден, педагогикалы психология рылымын арастыруды сынылан позициясы оыту мен трбие беруді зара байланысын біраз басаша анытауды арастырады. азіргі заманы ылым мен педагогикалы тжірибеде оыту деп оушылара алдыы рпаты леуметтік мдени тжірибесін табыс етуді (білім, норма, іс-рекеттерді жинатап орытылан тсілдері жне т.б.) белсенді, масатты баытталан процесі жне осы тжірибені игеруді йымдастыру, сонымен атар бл тжірибені ртрлі жадайларда олдануа ммкіндік пен дайындыты тсінеді. Оыту осыан сйкес, з шарты ретінде осы тжірибені игеруде йрету немесе оыту процесін йарады.

Трбие беру (оыту, оытумен атар немесе одан тыс процестер барысында) адамды (оамны адам дамуыны рбір берілген тарихи кезеінде леуметтік маызды, позитивті ндылытар ретінде арастырылатын) белгілі ндылытара баыттау, зін-зі стау принциптерін, баа беру жйесін, зіне, баса адамдара, ебекке, оама, жалпы лемге кзарасын алыптастыру масатында масатты баытталан ыпал деп тсініледі (А.Ф. Лазурский, В.Н. Мясищев). Трбие беру талдамалы жне педагогикалы масаттарда ол адамгершіліктік, эстетикалы, ебектік, физикалы жне т.б. деп жеке трыдан арастырыланына арамастан, жалпы барлы білім беруші ортаны ттас ыпалы ретінде арастырылады [246].

Оыту мен трбие беру процестеріні осылайша тсінілетін зара байланысы, кемінен трт трлі бола алады:

1. Трбие беру оыту процесінде жзеге асырылатын, оытудан ажыратылмайтын процесс (мазмны, нысаны, оыту ралы арылы). Бл дл осы екі процесті арасындаы, былайша айтанда бір-біріне осылатын атынастар. «Оыта отырып, біз трбиелейміз, трбиелей отырып, біз оытамыз», - деп С.Л. Рубинштейн атап ткен. Осындай трде трбие беру оу процесіне кіреді, бл жадайда ол трбиелеуші оыту ретінде аныталады. Осы трыдан ол басымдыра тартып, педагогикалы психологиямен арастырылады.

2. Трбие беру белгілі бір жйе мен мекемені білім беру процесінде жне оытудан тыс, оан атарласа (йірмелер, оамды жмыс, ебекке трбиелеу) жзеге асырылады. Бл жерде оытуды барлы тиімділігі ныайтылуы тиіс, жне оыту з кезегінде трбие беруге ыпал етуі тиіс.

3. Трбие беру білім беру процесінен тыс (біра оны орта масаттары мен ндылытарына сйкес) отбасында, ебек жымы, топта, ауымдастыта жзеге асырылады, бл жерлерде оыту мен йрету з бетінше жруі де ммкін.

4. Трбие беру з бетінше, ал кейбір кезде масатты баытталан оыту мен йретумен ілесіп баса да мекемелер мен (білім беруші емес), ауымдастытарда жзеге асырылады (клубтар, дискотека, компаниялар жне т.б.). лкендер мен рдастарыны трбие беруді осындай мірді ата шындыынан туан сері кбінесе шешуші болып шыады.

рине, трбие беруді оыту процесіне арасты соы ш трі педагогикалы психологиямен ана емес психология мен педагогиканы арнайы блімінде арастырылуы ажет. Педагогикалы психология шін трбие беру оыту процесіне оны мазмны, трі мен дістері арылы йлесімді з орынын алуы ажет. Зерттеу пніні келтірілген анытамасы мен жоарыда арастырылан кзарастар трысынан педагогикалы психологияны рылымына:

1) білім беруші ызметті психологиясы (оу жне педагогикалы ызметті бірлестігі ретінде);

2) оу ызметіні жне оны субъекті – оушыны психологиясы (оушы, студент);

3) педагогикалы ызметті (білім беруші жне трбиелеуші серді бірлестігі) жне оны субъекті (малім, оытушы) психологиясы;

4) оу-педагогикалы ебектестік жне арым-атынас психологиясы кіреді.

Аталан рылым педагогикалы психологияны зерттеу аумаын кеейтіп отыраны аны, соны зінде ол 3 тармата дстрлі болып алып отыр (оыту, трбие беру, малім). азіргі уаытта педагогикалы психология жоары мектеп психологиясы (жоары білімні) (Н.В. Кузьмина, М.И. Дьяченко, Л.А. Кандыбович, А.В. Петровский, С.Д. Смирнов) жне мектепте оытуды педагогикалы психологиясы болып блінуі кп кездеседі, оан дстрлі осы саладаы жмыстар кіреді.