Тлалы-іс-рекеттік келісті тлалы компоненті

Тлалы-іс-рекеттік келісті оны тлалы жне рекеттік компоненттеріні бірлігі ретінде анытай келе, оны біріншісіні тлалыпен немесе соы уаыттарда ол тлалы баытталан келіспен байланысты екенін атап тейік (И.С. Якиманская, Е.В. Бондаревская, М.Н. Берулава, В.В. Сериков жне т.б.). Сзді ке маынасында тлалы тсіл барлы психикалы процестер, асиеттер мен жадайлар наты бір адама тн, оларды «туынды екені, адамны жеке жне оамды трмысына туелді жне оны задылытарымен аныталатынын» арастырады. С.Л. Рубинштейн атап ткендей, «тланы психикалы бейнесінде тланы р трлі жатарын сипаттайтын ртрлі салалар немесе асиеттер крініп отыр; біра осындай згешеліктер мен арама-айшылытарды осындай саналуандылыы жадайында негізгі асиеттері бір-бірімен адамны наты ызметінде рекеттесе жне біріне бірі зара еніп тла бірлігін райды». Тлалы тсіл К.К.Платонов бойынша адамны барлы психикалы асиеттері, оны рекеті, оны жеке-психологиялы ерекшеліктері наты бір тланы зіне, тла негізінде алыптасады.

Тлалы – іс-рекеттік келіс зіні тлалы компонентінде оытуды ортасында оытылатын адамны зі – оны мотивтері, масаттары, оны айталанбас психологиялы алыптасуы яни, тла ретіндегі оушы, студент деп санайды. Оушыны ызыушы-лытарынан, оны білімі мен іскерлігін есепке ала отырып, малім (оытушы) сабаты оу масатын анытайды жне барлы білім беру процесін оушы тласын алыптастыруа баыттап, тзетіп отырады. Оан сйкес, тлалы-іс-рекеттік келісті жзеге асыру барысындаы рбір сабаты масаты рбір наты оушыны жне барлы топты позициясынан алыптасады. Мысалы, сабаты масаты былай ойылуы ммкін: «бгін сендерді рбіреулері есепті белгілі бір трін шыарып йренесідер». Мндай тжырым бойынша оытушы з біліміні бастапы,сол кезедегі дегейін баалап,содан со ол жеткізген жетістігін, зіні тлалы суін баалауы ажет. Баса сзбен айтанда, оушы сабаты аяында бгін нені йренгенін, нені білмегенін немесе кешегі кні не істей алмайтыны туралы срауы керек. Оытуа байланысты мселені осылайша ою барлы дістемелік шешімдер (оу материалын йымдастыру, пайдаланылан дістер, ралдар, жаттыулар жне т.б.) оушы тласыны жеке ерекше-ліктері, оны ажеттілігі, мотивтері, абілеттілігі, интеллекті мен баса да жеке-психологиялы ерекшеліктері арылы туі ажет.

Тлалы-іс-рекеттік келісті тлалы компоненті кез-келген оу пнін оыту процесінде оушыларды лтты, жынысты, жас ерекшеліктік, жеке-психологиялы, мртебелік ерекшеліктері максималды дегейде ескеріледі. Бл ескеру оу сабатарыны зіні мазмны мен формасы арылы, оушымен, студентпен арым-атынас сипаты арылы жзеге асырылады. Оушыа, студентке арналан сратар, ескертулер, тапсырамалар тлалы-іс-рекеттік келіс жадайында оларды тлалы, интеллектуалды белсенділігін ала тартып, оларды оу ызметіндегі ателерді, шалыс басулар мен стсіз рекеттерді ажетсіз тіркеп отырмай, олпаштап жне баыттап отырады. Осындай рекеттерді олдану арылы А.К. Маркова атап ткендей, оушыларды тек жеке-психологиялы ерекшеліктері ана есепке алынбайды, сонымен атар оушыны психикасыны ары арай дамуы, оны танымды процестері, тлалы асиеттері, рекетшілдік сипаты жне т.б. алыптасуы жзеге асырылады. Бл – тлалы-іс-рекеттік келісті тлалы компонентіні негізгі кріністері.

Бл жерде зіні тлалы компонентінде бл тсіл student - centred approach – оушыда шоырландырылан К. Роджерсі тсілі мен А.Маслоуды гуманистикалы психологиясыны негізінде алыптасан келіспен салыстырылуы ммкін. азіргі уаыттаы отанды ебектерде (И.С. Якиманская, Е.В. Бондаревская, В.В. Сериков) тлалы баытталан оытуды бірттас тжырымдамасы сынылып отыр. Бл тжырымдамаа сйкес, оыту оушыны оу ызметін арнайы йымдастыруды болжап, «е басынан таным субъекті болып табылатын» оушыны тласын дамытуа баытталады. Сол себепті тлалы-баытталан келісті оан араанда жалпыра тлалы –іс-рекеттік келіске жатызуа болады, себебі оушыны оу ызметін йымдастыру, онымен зара рекеттесу - дербес, жеке проблема. С.Л. Рубинштейн атап ткендей, «тлалы жаты жалыз аспект ылу - психикалы ызметті задылытарын зерттеу шін жолды жабу деген сз» оны стіне адамны жалпы рекеті мен мінез-лыын осайы. Осыан сйкес, арастырылып отыран тсілді екінші аспекті ретінде оны рекеттік компоненті бола алады. Алайда, оларды осылай ажырату рине шартты ажырату жне ол теоретикалы трде жргізілуі ммкін. Оытудаы тлалы-рекеттік тсілде рекеттік компонентті анытай келе, оны екі компоненті (тлалы жне рекеттік) бір-бірімен тланы рекетті субъектісі боландыынан тыыз байланысты, ол з кезегінде баса факторларды серімен (мысалы, арым-атынас) оны тлалы дамуын анытайды.