Педагогты субъективтілік асиеттерін рылымды крсету

асырды басында, педагогикалы психология дамуыны екінші кезеінде, педагогты, малімні тиімді іс-рекетін амтамасыз ететін асиеттеріні, сапаларыны дербес проблемасы алыптаса бастайды. Жоарыда келтірілген осы асиеттерді сипаттамасын, П.Ф. Каптерев бойынша, рылымды крсетудегі алашы рекет жасауларыны бірі деп санауа болады. Шынымен де, П.Ф. Каптерев объективті жне субъективті асиеттерді, факторларды бліп, оларды жоарыдан тмен дамуын йарады.

азіргі кезде отанды педагогикалы психологиядаы Н.В. Кузьмина жне оны мектебіні, А.К. Маркованы, С.В.Кондратьеваны, В.А.Кан-Каликті, Л.М.Митина жне т.б. зерттеулерінде, педагогикалы іс-рекет тиімділігін (німділігін) анытаушы педагогты субъекттілік асиеттері проблемасы арнайы теоретикалы жне эксперименталды зерттеу пніне айналды. Бл педагогты субьекттілік асиеттеріні жалпы рылымын елестетуге ммкіндік береді.

Н.В. Кузьмина бойынша субъекттілік факторлар рылымы: табиаттылы типін, абілеттер дегейі мен зырлылыты амтиды, олара арнайы-педагогикалы, дістемелік, леуметтік-психологиялы, дифференциалды-психологиялы, аутопсихологиялы зырлылы жатады. Осы факторлы рылымны ш негізгі растырушысы айын: тлалы, даралы (немесе даралы-педагогикалы) жне ксіби-педагогикалы. рылымны соы компоненті ксіби білімдер мен іскерліктерді амтиды. Бл ксіби зырлылы, оны алыптасуына жне зіндік даму дегейіне осан лесі жетекші (педагогика, дістеме, леуметтік жне дифференциалды психология) болып табылатын пндік негіздері бойынша аныталады. Мнда автор сынан зырлылы былысыны зіні жіктелінуі жне оны аутопсихологиялы зырлылы сияты маызды дегейін блу мнді болып табылады. Ол леуметтік интеллектті «ойлау процестеріні згешелігін, тиімді елеу мен леуметтік тжірибе жинауа негізделген, зін, жне баса адамдарды, оларды зара атынастарын тсінуге жне тла аралы оиаларды болжауа траты абілеттелік ретінде» тсінуге негізделеді.

Н.В. Кузьмина сынан, осы рылымды педагогты субъективтік асиеттер рылымымен салыстырудан крініп отырандай, онда абілеттер блогы арнайы блінбеген жне зырлылы тсінігіні зі біршама блек тсіндіріледі. Мысала, егер Н.В. Кузьмина тжырымдамасында зырлылы педагогикалы ксіби іс-рекетті баса факторларымен атар ойылан фактор болса, онда А.К. Маркованы тжырымдамасында ксіби зырлылы тектік тсінік болып табылдаы. Ол іс-рекетте крінетін жне оны тиімділігін амтамасыз ететін барлы факторларды амтиды. А.К. Маркова бойынша, «педагогикалы іс-рекет, педагогикалы арым-атынас жеткілікті жоары дегейде іске асырылатын, малім тласы жзеге асырылатын, мнда мектеп оушыларыны оылуы мен трбиеленуіні жасы нтижелеріне жететін, педагог ебегі (осы жатар ксіби зырлылыты бес блогын райды)» ксіби зырлы.

Осы келісті лкен жетістігі, ксіби зырлылыты барлы сипаттамалары малім ебегіні ш жатарымен ара атынаста болуы: оны технологиясымен – зіндік педагогикалы іс-рекетпен, педагогикалы арым-атынас жне малім тласымен. Бл А.К. Маркова бойынша, біріншіден, педагогикалы ебек субъекті – малімні зін крнекі елестетуге ммкіндік береді:

 

МАЛІМ ПЕДАГОГИКАЛЫ ЕБЕК СУБЪЕКТІСІ РЕТІНДЕ

Малім тласы

 

Малім педагогикалы іс-рекет субъектісі ретінде Малім педагогикалы арым-атынас субъектісі ретінде

 

Екіншіден, сынылан тсініктеме іс-рекет пен арым-атынасты кейбір шектеулермен педагогикалы субъекттілік асиеттерді, оларды модулды крсету кмегімен арастыруды операционалдандыруа ммкіндік береді .

шіншіден, А.К. Маркованы ксіби зырлылыты оны зіндік іс-рекеттік компоненті – іскерліктерде тсіндіруге келісі автора іскерліктерді он бір тобын бліп ана оймай, сондай-а оларды малім ебегіні барлы жатары шін «жарып ткіш» ылуа ммкіндік берді.

Л.М. Митина деп, дамытып отыран, «іс-рекет–арым-атынас –тла» схемасыны контексіндегі малім тласыны моделі. бес ксіби маызды сапалара блінеді, олар педагогикалы абілеттерді екі тобын айындайды.

зіне назар аудартатын жадай, біріншіден, абілеттерді здері де тікелей іс-рекет тиімділігін анытаушы субъекттілік факторлар ретінде бола алмайды, екіншіден, баыттылы баса да тлалы сапалармен атар ойылан.

Педагогикалы іс-рекетті таы да бір субъекттілік асиеті эмоционалды жану немесе психофизиологиялы ждеулік синдромына арсылы крсету болып табылады. Е. Малера сілтеме жасай отырып, Н.А. Аминов осы синдромны негізгі жне факультативтік белгілеріні тізімін келтіреді: 1) ждеу, шаршау; 2) психологиялы крделену (асыну); йысызды; 4) клиентке атысты негативтік станымдар; 5) з жмысына атысты негативті станымдар; 6) з міндеттерін орындауды елемеу; 7) психостимуляторларды пайдалануды кбейту (темекі, кофе, ішімдік, дрі-дрмек); 8) тбетті азаюы немесе арты жеп ою; 9) негативті зін-зі баалау; 10)агрессивтілікті кшейуі (ашушады, ызаорлы, ысымдылы); 11) пассивтілікті кшейуі (цинизм, пессимизм, мітсіздікті сезіну, селосты); 12) кнлілік сезімі. Н.А. Аминов, соы синдром баса адамдармен, ксіби, интенсивті зара рекеттесуші адамдара тн екенін атап теді. Бл жерде ол, эмоционалды жану синдромы, ксіби жарамсыздытары айындалан малімдерде кштірек крінетінін крсетеді. Осы шынымен де субъекттілік синдромны дамуына арсылы крсету сапасы (себебі ол іс-рекет процесі мен нтижесінде дамиды) даралы психофизиологиялы жне психологиялы ерекшеліктермен алы шарттанады, олар елеулі млшерде жану синдромыны зін де шарттайды.

Жалпы субъекттілікті асиеттерді (сапалар, сипаттамалар, факторлар) сапалы рылымы жайлы крсетулер келесі трт топты блуге негіз береді: 1) субъектті психологиялы (даралы) асиеттері, нышандар ретінде болатын, оны субъекттік рлін іске асыру алы шарты ретінде; 2) абілеттер; 3) баыттылыты амтитын тлалы асиеттер; 4) ксіби-педагогикалы жне пндік білімдер мен іскерліктер тар маынадаы ксіби зырлылы ретінде. Субъекттілік асиеттерді осы топтарын біз ары арай педагогикалы іс-рекет субъектісі рылымыны компоненті ретінде арастырамыз.

 

3.3.Педагог іс-рекетіні психофизиологиялы (индивидтік) алышарттары (нышандары).

Педагогикалы іс-рекет субъектісі рылымыны психофизио-логиялы компонентін арастыру барысында бірден екі иынды кездеседі. Біріншісі, В.Д. Небылицын крсеткендей, «жйке жйесі асиеттері мен абілеттерді немесе тіпті оларды элементтері арасындаы байланыса атысты аншама-бір блшектенген гипотезаны ру, сір, лі де болса ертерек; ол шін жйке жйесіні асиеттері жнінде, жне абілеттерді зі жайлы кбірек білу керек». Екінші иынды, сондай-а, индивидті белгілі бір психофизиологиялы крсеткіштер мен мінез-лыы, оны іс-рекетіні сипаты арасындаы эмпирикалы айындалатын туелділікті байамау ммкін еместігінде. Сір, осы иындытардан ту, адамны жоары жйке іс-рекеті типіні андайда бір комплекстік психофизиологиялы крсеткіші мен оны іс-рекетте, мінез-лыта нерлым ытимал крінуі арасындаы жалпы байланысты зін орнатуда болып табылады. Бл жерде, В.Д.Небылицыннан кейін аталан функционалды-мінез-лыты проблема жедел сенімділік трысынан ауысады. Бл В.Д. Небылицын бойынша, «оптималды жмыс лшемдеріні траты саталуын» яни, белгілі бір уаытты кезедерде, жне де крделенуші, згеруші жадайда саталуын йарады. Педагогикалы іс-рекетті на осы крсеткіштермен сипатталатыны аны.