Педагогты субъекттік рылымыны психофизиологиялы компоненті

Педагогты субъекттік іс-рекет сипатына андай психофизиологиялы крсеткіштер сер етуі ммкін деген сраа жауап, темпераментті негізгі асиеттерін В.С. Мерлин мектебіні тсініктемесі бойынша сипаттау негізінде берілуі ммкін. Осындай асиеттер ретінде болатындар: сензитивтілік, реактивтілік, белсенділік, реактивтілік пен белсенділік ара атынасы, реакция арыны, иілгіштік немесе ригидтілік, эмоционалды озушылы, экстраверсия немесе интроверсия. Мндай крсеткіштер ретінде сондай-а эмоционалды стамдылы немесе невротизм бола алады; абылдауды талдаулы немесе синтетикалы типі; когнитивті стилді анытаушы аяа туелсіздік немесе туелділік, жне жалпы, суреттеуші боланмен де, темперамент типі мінез-лытаы жоары жйке іс-рекеті типіні крінісі ретінде болады, яни кш–лсіздік, стамдылы-стамсызды, озу мен тежеу процестеріні теесу жылдамдыы крсеткіштері бойынша. Бл жерде айта кетеін жайт, В.С.Мерлин тсініктемесінде жоары жйке іс-рекетіні асиеттері е алдымен, іс-рекет стиліне, соны ішінде педагогты даралы стиліне де сер етеді. Одан кейінгі ыпалдарды барлыы жанамаланан.

Осындай функционалды – мінез-лыты байланыстарды орнату-ды дрыстыы К.Юнгты жалпы интроверсияны, соны ішінде ойшыл типтегі интроверсия мен малімні, педагогты субъекттілік ерекшеліктеріні тікелей байланысы жайлы пікірімен малданады. «рине, – деп жазады К. Юнг, – иррационалды интроверттелген типтер малім ретінде млтіксіз адамдар емес. Олара парасат пен парасат этикасы жетіспейді...», деп ары арай жаластырады: «Жеке, малім ретінде оны сері аз, себебі оан з оушыларыны аыл рылысы белгісіз. Оу з негізінде, егер ол тек кездейсо теоретикалы проблема болып табылмаса, тіпті оны млдем ызытырмайды. Ол нашар малім, йткені оыту кезінде, ол оытуды мазмндалуына анааттанбай, ол тек оу пнін ана ойлап трады».

Жоарыда айтыландардан келесі орытынды жасауа болады: психофизиологиялы компонент жеткілікті зерттелмеген жне аныталмаанмен де, ол шынайы бар жне болашата ары арай зерттеу шін ызыты ретінде белгіленуі керек. Жргізілген зерттеулер негізінде (Н.В. Кузьмина, А.К. Маркова, А.Я. Никонова, Н.А. Аминов. С.К. Кондратьева, Л.М. Митина жне т.б.) жорамалдауа болатын жайт, педагог іс-рекетіні тиімділігі жне оны субъект ретіндегі жайлы кіл кйі баса те жаымды ыпалдарда келесілерді амтамасыз етеді: рылыма енетін барлы – мнемикалы, логикалы, сенсорлы-перцептивтік жне атенциалды (Б.Г. Ананьев терминдерінде) функциялар бойынша интеллектуалды дамуды оптималды (жасты крсеткіштер бойынша) дегейі; дифференциацияны жоары крсеткішімен синтетикалы, ттасты, аяа туелсіздік, когнитивті стиль (Г.А.Берулава); ойлауды иілгіштігі жне конвергенттілігі; белсенділік, реакцияларды жоары арыны, лабилділік, амбиверттілік; эмоционалды стамдылы, зін-зі реттеуді жоары дегейі.

Осы крсеткіштер нышандар, алы шарттар ретінде болады, біра олар субъект рылымыны дербес компоненті болып табылады, жне де адамны ксіби жарамдылыын анытау шін диагностикалау обьекті бола алады.

 

3.4.Педагогикалы іс-рекетті субъекті рылымындаы абілеттер.

Педагогикалы ызметті субъектісіні жеке психологиялы ерекшеліктері адамны абілеттерімен, яни оны зіне тн асиеттеріні бірімен іштей байланысты. Б.М. Теплов пен В.Д. Небылицынны беделді малдаулары бойынша, «адамны абілеттері жйке жйесіні асиеттеріне байланысты емес, згеше психологиялы задылытар бойынша алыптасса да, дегенмен , рине оыту процестері жйке процестеріні динамикалылыы жоары немесе тмен адамдарда трліше жреді, ал музыкалы абілет жйке жйесіні сезімталдыы жоары немесе тмен адамдарда басаша алыптасады».

Адамдарды даралы-типологиялы айырмашылытары трысынан (Н.Е. Малков) аыл-ой абілеттеріні табиатын зерттеулерде, жйке процестеріні типологиялы асиеттері сзсіз, аыл-ой іс-рекетіні ту динамикасын анытайтыны крсетілген: білімдерді зектендіру жылдамдыын, зейінді шоырландыру кшін, сыртты тітіркендіргіштерге атынастарды стамдылыын, аыл-ой абілетін. Басаша айтанда, адамны оны баса адамдардан ажырататын даралы-психологиялы ерекшеліктері ретінде, абілет-терді психофизиологиялы, нышанды жне зіндік психологиялы зекті дегейлеріні сзсіз байланыстары белгіленді. абілеттер іс-рекетті алдын ала анытайды жне одан крінеді.

Бл жерде абілеттерді зі психологияда трліше арастырылады: абілеттер мен нышандар ажыратылмайды; нышандар абілеттерді психофизиологиялы алышарттарыны мні; абілет асиеттер ансамблі, олар эмоционалды-еріктік ерекшеліктер мен атынастар жйесін амтиды; абілет – бір белгілі бір білімдер жиынтыы; абілет – іс-рекетті, оны табысты орындауды алы шарты, ммкіндігі; абілет жекеленген психикалы функцияларды жзеге асырушы функционалды жйелерді асиеті .