Педагогикалы абілеттерді рылымы

азіргі кезде, Н.В. Кузьмина жне оны мектебі дамытып отыран, педагогикалы абілеттер тжырымдамасы толы жйелік тсініктеме болып табылады. Біріншіден, бл тжырымдамада барлы педагогикалы абілеттер педагогикалы жйені негізгі жатарымен байланыстырылан. Екіншіден, алдыы анытамалара араанда, олар «педагогикалы іс-рекетті объектіне, процесіне жне нтижесіне деген ерекше сезімталды» ретінде аныталан. шіншіден, осы сезімталдыты андай да бір рылымды йымдасуымен крсетілген, тек оларды жинаымен, жиынтыымен шектелмеген. Тртіншіден, педагогикалы абілеттерді дегейлігі блінген. Бесіншіден, осы тсініктемеде, бір жаынан жалпы жне арнайы педагогикалы абілеттер байланысы, келесі жаынан, арнайы педагогикалы пен баса арнайы абілеттер байланысы аныталан .

Осы тсілде, басаларындаы сияты, педагогикалы іс-рекет субъектісіні абілеттері, педагогикалы іс-рекетте алыптаса жне дами отырып (біра олар педагогкиалы іс-рекетпен басылып тасталынуы да ммкін), елеулі млшерде оны табыстылыын анытайтыны атап крсетілген. Бл оларды болаша педагог шін арнайы талдануыны маыздылыын анытайды.

Н.В. Кузьминаны длелдемесінде педагогикалы жйе бес рылымды элементтерді (масаттар, оу апараты, коммуникация ралдары, шкірттер мен педагогтар), жне бес функционалды элементтерді (зерттеушілік, жобалаушы, конструктивті, коммуникатив-ті, йымдастырушылы) амтиды. Осы элементтер даралы педагоги-калы іс-рекетті де функционалды элементтері болып табылады (зерттеушілік, жобалаушы, конструктивті, коммуникативтік, йымдастырушылы), мны зі оларды негізінде жатан абілеттерді бес лкен тобы жайлы айтуа ммкіндік береді.

Педагогикалы абілеттерді, іс-рекет субъекті болып табылатын педагогты біріншіден, з педагогикалы іс-рекетіні объектісіне, процесіне жне нтижелеріне ..., екіншіден, шкірттерге арым-атынас, таным, ебек субъектілері ретіндегі сезімталдыыны зегеше формасы ретінде арастыра отырып, Н.В.Кузьмина педагогикалы абілеттерді екі дегейін бледі: перцептивті-рефлек-сивті жне проективтік. Бірінші дегей сезімталдыты ш трін амтиды: эмпатиямен байланысты обьект сезімі, млшер немесе деп сезімі, жне атыстылы сезімі. Сезімталдыты осы крінулері педагогикалы ішкі тйсік негізінде жатыр.

Педагогикалы абілеттерді екінші дегейі Н.В. Кузьмина бойынша, – оытуды жаа, німді тсілдерін жасауа сезімталдыпен ара атынастаы проективті абілеттер. Бл дегей гностикалы, жобалаушы, конструктивтік, коммуникативтік, йымдастырушылы абілеттерді амтиды. Бл жерде осы абілеттерді райсысыны жотыы абілетсіздікті наты формасы екені крсетіледі. Гностикалы абілеттер шкірттерді оыту дісін жылдам жне шыармашылы трде игеруінен, оыту тсілдеріні тадамалылы-ынан крінеді. Гностикалы абілеттер малімде зіні оушылары, зі жайлы апаратты жинаталуын амтамасыз етеді. Жобалаушы абілеттер трбиелей оытуды бкіл оу кезеінде орналасан тапсырмалар-міндеттердегі соы нтижені елестете алу абілетінде крінеді, бл йренушілерді тапсырмаларды з бетінше орындауа дайындайды. Конструктивті абілеттер бірлескен ынтыматастыты, іс-рекетті шыармашылы жмыс атмосферасын алыптастырудан, сабаты, йренушіні дамуы мен зіндік дамуыны ойылан масатына нерлым сай йымдастыруа деген сезімталдытан крінеді. Коммуникативті абілеттер педагогикалы масата сйкес контакттарды, атынастарды орнатудан крінеді. Бл абілеттер Н.В. Кузьмина бойынша, трт факторлармен амтамасыз етіледі: сйкестендіруге абілеттілік, шкірттерді даралы ерекшеліктеріне деген сезімталды, жасы дамыан ішкі тйсік, суггестивті асиеттер. Олара таы тіл мдениеті (мазмндылы, ндеулік, сер етушілік) факторын осамыз. йымдастырушылы абілеттер шкірттерді топта йымдастыру тсілдеріне тадамалы сезімталдытан, оларды оу материалын игеруінен, йренушілерді з-здерін йымдастырулары-нан, педагогты з іс-рекетін зі йымдастыруынан крінеді.

Н.В. Кузьмина мектебін зерттеушілерді орытындысы аса маызды: педагогикалы абілеттер жалпы абілеттерді дамуыны жоары дегейін йарады (баылампазды, ойлау, иял) жне баса арнайы абілеттер, мысалы, поэтикалы, жазушылы, ртістік, педагогикалы іс-рекет саласына педагогикалы баыттылы пен педагогикалы абілеттер болан кезде ана, оны стіне тек оларды ары арй дамуы жадайында ана осылады. Педагогикалы жне баса арнайы абілеттер ара атынасыны ш трі блінеді: арнайы абілеттер педагогикалы іс-рекетке: а) кмектеседі, ) бейтарап жне б) кедергі жасайды.

абілеттілік тсініктемесінде жалпы абілеттіліктер, атап айтанда, педагогикалы абілеттерге атысты Н.А. Аминовты кзарасы ызыты болып отыр. Егер Н.В. Кузьмина теориясында абілеттер жіктеуіні негізі сезімталды болып табылса, Н.А. Аминова шін мндай негіз ретінде табыстылы болады. Табыстылыты екі трі блінеді: даралы (адамны з-зіне атысты уаыттаы жетістіктері) жне леуметтік (басаларды жетістіктеріне атысты бір адамны жетістігі). Бірінші трі – бл даралы табыстылы, екіншісі – бкелестікке ттеп бере алушылы абілеттілігі. Даралы, ресурсты табыстылы – бл табыса жету тсілдері, оан жалпы (перцептивті) жне арнайы абілеттер жатады. Соысы Н.А. Аминов бойынша, эмоционалды, еріктік, мнемикалы, атенционды, имаженативтік абілеттерді амтиды. зіндік абілеттерді автор терминалды деп атайды. Олар адамны бкелестікке ттеп бере алушылы абілеттілігін амтамасыз етеді жне жоарылатады. Педагогикалы іс-рекетке деген терминалды абілеттер з рылымында эмоционалды жану синдромыны (эмоционалды ресурстарды ждеуі) дамуына арсылыты йарады.

Осылайша, педагогикалы абілеттерді психологиялы талдау дегейінде оларды жіктеуді келесі негіздері аныталды: педагогикалы іс-рекетті тиімділік шарттары (Н.Д. Левитов, Ф.Н. Гоноболин, В.А. Крутецкий), педагогикалы іс-рекетті трлі компоненттеріне сезімталды (Н.В. Кузьмина, А.А. Реан), психикалы функциялар мен кйлерді психофизиологиялы ерекшеліктеріне байланыстыратын рекеттер нтижелеріні валенттілігі (Н.А. Аминов). Баса да негіздер блінуі ммкін: Х. Гарднерді морфологиялыы, Дж. Холландты леуметтігі жне т.б.

Педагогикалы абілеттерді арастырудаы маызды проблема-ларды бірі оларды алыптасуы мен диагностикалануы болып табылады. Б.М. Теплов крсеткендей, диагностикалау абілеттерді санды анытауын оса отырып, міндетті трде сапалы талдаумен жзеге асырылып жне аныталуы тиіс. Н.А. Аминов тестік дістемелерді амтитын педагогикалы абілеттерді тестеріні батареясын зірлеген: педагогикалы абілеттерді алашы компоненттеріні крінуін анытау шін (жеті тест); педагогикалы потенциалды анытау шін (алты тест); педагогикалы шеберлікті аншалыты дегейде екенін анытау шін (жеті тест).