Оу міндеті жне проблемалы ситуация

Оу іс-рекеті процесінде оу міндеті белгілі бір оу ситуациясында беріледі. (Бізді тсіндіруімізде оу ситуациясы ттас білім беру процесіні бірлігі ретінде крсетіледі). Оу ситуациясы ріптестік немесе атыысты болуы ммкін. Егер де пндік атыыс, яни оу пніне атысты трлі позицияларды, атынастарды, кзарастарды тартысы тлааралы игеруге ыпал етсе, ал тларалы атыыс, яни адамдар, тлалар ретінде оушыларды арасындаы атыыс оан кедергі келтіреді.

Мазмны бойынша оу ситуациясы бейтарап немесе проблемалы болуы ммкін. Ситуацияларды осы екі трі де оытуда крсетілген, біра екіншісіні йымдасуы малімнен (оытушыдан) лкен кш жігерді талап етеді, сондытан да олар оыту мселендендіруді бкіл маыздылыын саналы тсінген кезде, проблемалы ситуациялар бейтараптара араанда оу процесінде нерлым сирек кездеседі. Проблемалы ситуацияны тудыру проблеманы (міндетті), яни жаа мен белгіліні (берілген) ара атынасыны, оушыны оу-танымды ажеттілігіні жне оны осы міндетті орындауа абілетіні болуын йарады. Малімні алдында (оытушыны) оушыны ммкіндіктеріне сай арама-айшылытара толы, біртіндеп субъективтіге айналатын объективті проблемалы ситуацияны йымдастырып, кейбір шешілуі керек проблема трінде беру міндеті трады.

Проблемалы ситуацияны алыптастыру едуір педагогикалы иындыты крсетеді. Осы иынды себептерін толыыра арастырайы. Е алдымен, М.И. Махмутов берген проблемалы оытуды жалпы дидактикалы анытамасын еске салайы: «...бл дамыта оыту трі, мнда оушыны дербес жйелік ізденуші іс-рекеті мен оларды дайын ылыми орытындыларды игеруімен йлеседі, ал дістер жйесі болса масатты йару мен проблемалы принципін есепке ала отырып рылан; оыту мен оуды зара рекеттесу процесі шкірттерді ылыми ... дниетанымын, оларды танымды дербестігін, оуа деген траты мотивтеріні алыптасуына жне де оларда проблемалы ситуациялар жйесімен детерминациаланан іс-ркет тсілдері мен ылыми тсініктерді игеру барысындаы аыл-ой абілеттеріні (шыармашылы абілеттерді оса) алыптасуына баытталан». Психологиялы проблемалы ситуация адамны алдында шешілуі ажет проблемаларды, міндеттерді пайда болуын білдіреді. П.П. Блонскиий мен С.Л. Рубинштейн бойынша, белгілі бір проблемалы ситуацияларда адамны ойлауы пайда болады. «Проблеманы оюды зі кбінесе лкен жне крделі аыл-ой жмысын талап ететін ойлау рекеті болып табылады».

А.М. Матюшкин крсеткендей, проблемалы ситуация, субъект пен іс-рекет шарттары арасындаы атынасты анытайды, йткені онда белгісіздік жне іздестіру ашылады. Таы да атап тейік, проблемалы ситуацияны алыптастыру мен шешу шін ш шарт ажет: 1) субъектті танымды ажеттілігі; 2) берілген деректер мен іздестіру араатынасы; 3) орындауды белгілі бір физикалы, интеллектуалды, операциялы ммкіндіктері. Басаша айтанда, субъект интеллектуалды иындытар жйесіне ойылуы тиіс жне де одан шыуды зі табу керек. детте, проблемалы ситуация оушыа «неге?», «алай?» деген сратар формасында беріледі. Біра адам шін жаа міндетті орындауда интеллектуалды жмысты талап ететін сра ана проблемалы бола алатынын есепке алу керек. «анша?», «айда?» трізді сратар адам білетін, оны есінде саталан нрселерді айта жаыртуа ана бадарланан жне де оан жауап беру арнайы пайымдауды, шешімді талап етпейді.

Проблемалы ситуация проблемалы дрежесі бойынша ажыратылады (ертеде крсетілген проблемалы оыту теориясыныны сипаттамасын араыз). Проблемалыты е жоары дрежесі адам проблеманы зі алыптастыратын, оны шешімін зі табатын, осы шешімні дрыстыын зі адаалайтын ситуация – оу ситуациясына ана тн. Оушы осы процесті тек шінші компонентін, яни шешімді ана жзеге асыран жадайда проблема нерлым тмен дрежеде крінген. аланыны барлыын педагог дайындайды, жасайды. Проблемалылы дегейін анытауа баса позициядан да арайды, мысалы міндетті орындау німділігіні лшемі, ріптестік жне т.б. Оу процесін йымдастыруда педагог міндеттерді орындауда йарылан иындытарды кезектілігін жасау керек екені айын.

Проблемалы міндетті басаларынан айырмашылыын белгілей отырып, А.М. Матюшкин былай деп крсетеді «жй ана андай да бір ситуацияны, яни міндет шарттарын райтын берілгендерді сипаттамасын амтитын жадайды суреттемесі жне осы шарттар негізінде ашылуы тиіс белгісіздерді крсету беріліп оймайды. Проблемалы міндетте субъектті зі міндет ситуациясына араласады». Бл жерде «проблемалы ситуацияны пайда болуыны негізгі шарты- адамны жаа атынасты, рекетті асиеті мен тсілін ашуа деген ажеттілігі болып табылады».

Оуды проблемалы ситуациясын жасау оушыа оу міндетін беруді алышарты мен формасы. Бар оу іс-рекеті малімні проблемалы ситуацияны жне кезектеп беруінде жне оны оушыны оу рекеті арылы тапсырманы орындау жолымен «шешуінде» жатыр. Іс жзінде орын алатын оу іс-рекеті белгілі бір оу ситуацияларында берілген жне белгілі бір оу рекеттерін йаратын оу міндеттеріні жйесі ретінде болуы тиіс. Атап тетін жайт, «міндеттер» тсінігі «проблемалы ситуация» тсінігімен атар засыз олданып отыр. Осы екі тсінікті наты ажырата білу керек: проблемалы ситуация дегеніміз іс-рекет барысында адам андай да бір белгісіз, тсініксіз нрсеге жолыады, яни пайда болан проблема белгілі бір адамнан алдымен аыл-ойлы, ал соынан ммкін практикалы кш жмсауды талап ететін объективті жадайдан туындайды. Адамны іс-рекетіне ойлау «осылан» кезде проблемалы ситуация міндетке айналады – «міндет кез-келген трдегі проблемалы ситуациядан туындайды, жне де онымен тыыз байланысты, біра одан біршама ажыратылады». Міндет талдау нтижесінде проблемалы ситуацияны салдары ретінде пайда болады (белгілі бір себептерге байланысты субъект проблемалы ситуацияны абылдамаан кезде, ол міндетке айналмайды). Басаша айтанда, міндет оны орындаушы субъект абылдаан «проблемалы ситуация моделі» ретінде арастырылады.