Оу мотивациясыны жалпы сипаттамасы. Оны жйелік йымдасуы

Оу мотивациясы оу іс-рекетіне, оудаы іс-рекетке енетін мотивацияларды жеке трі ретінде аныталады. Кез-келген баса тр сияты оу мотивациясы да осы іс-рекетке тн згеше факторлар атарымен аныталады. Біріншіден, ол білім беру жйесімен, оу іс-рекеті жзеге асатын білім беру мекемесімен аныталады; екіншіден, – білім беру процесін йымдастырумен; шіншіден, – оушыны субъектілік ерекшеліктерімен (жасы, жынысы, интеллектуалды дамуы, абілеттері, жеке адам талабыны дрежесі, зін-зі баалауы, баса оушылармен зара рекеттесуі); тртіншіден, – педагогты субъектілік ерекшелгімен, е алдымен, оны оушыа, ісіне деген атынастар жйесімен; бесіншіден, – оу пніні згешелігімен.

Оу мотивациясы, оны баса трлері сияты жйелі болып табылады. Ол баыттылыымен, тратылыымен жне згермелігімен сипатталады. Мысалы Л.И. Божович жне оны ріптестеріні жмыстарында мектеп оушыларыны оу іс-рекетін зерттеу материалдары негізінде келесі жайт атап крсетілген: оу мотивациясы трткілер баыныстылыымен аныталынады жне де оларды ішінде осы іс-рекет мазмнымен жне оны орындалуымен байланысты ішкі трткілер немесе баланы оамды атынастар жйесінде белгілі бір орына ие болуа мтылуымен байланысты ке леуметтік трткілер стем болуы ммкін. Бл жерде жас лаюымен бірге зара рекеттесуші ажеттіліктер мен трткілерді дамуы, жетекші стем ажеттіліктер мен оларды иерархиялануыны згеруі жреді. «... Оу мотивациясы немі згеріп отыратын жне бір-бірімен жаа атынастара тсуші трткілер атарынан алыптасады (мектеп оушысы шін оу ажеттілігі мен маызы, оны трткілері, масаттары, эмоциялары, ызыулары). Сондытан мотивацияны жетілуі бл жай ана оуа деген жаымды атынасты суі немесе теріс атынасты тередеуі емес, ал оны артында тран мотивациялы аясы рылымыны, оан енетін трткілерді крделенуі, оларды арасында жаа, нерлым кемелденген, кейде арама-айшы атынастарды пайда болуы». Осыан сйкес оу іс-рекетіні мотивациясын талдауда тек стем трткіні анытап ана оймай, сонымен атар адамны мотивациялы аясыны бкіл рылымын есепке алу да ажетті. Осы оуа атысты аясын арастыра отырып, А.К. Маркова оны рылысыны баыныстылыын атап теді. Сонымен, оан: оуа деген ажеттілік, оу маызы, оу трткісі, масат, эмоциялар, атынас пен ызыу енеді.

 

Мотивациялы аясындаы ызыушылы

Жалпы психологиялы анытауда ызыушылы – бл танымды ажеттіліктерді эмоционалды бастан кешіру. Оны оу мотивациясы-ны компоненттеріні бірі ретінде сипаттай отырып, кнделікті, трмысты, тіпті кейде ксіби педагогикалы арым-атынаста «ызыушылы» термині жиі оу мотивациясыны синонимі ретінде пайдаланылатынына назар аудару ажет. Бл туралы «оны оуа деген ызыушылыы жо», «танымды ызыушылыты дамыту ажет» деген сияты айтулар ку болады. Тсініктерді мндай ыысуы біріншіден, оу теориясында дл ызыушылы мотивация аясында бірінші зерттеу объекті болуымен байланысты (И. Гербарт). Екіншіден, ол ызыушылы з бетінше – крделі бір текті емес былыс болуымен тсіндіріледі. ызыушылы «салдар ретінде, мотивациялы саланы крделі рдістеріні интегралды крінісі ретінде аныталады» жне де бл жерде ызыушылы жне оуа атынас трлеріні сараптап жіктелінуі маызды. А.К. Маркова бойынша оуа ызыушылы ке, жоспарланан, нтижелі, процессуалды-танымды жне оны трлендіруші болуы ммкін.

Малімге, оуа ызыушылыты пайда болуы шін (танымды ажеттілікті анааттануын эмоционалды бастан кешіру ретінде) жадай жасауды жне ызыушылыты зіні алыптасуыны маыздылыын кптеген зерттеушілер атап крсеткен. С.М. Бондаренко жйелік талдау негізінде оушы шін ызыты болуын ыпал ететін негізгі факторларды атады. Осы талдауа сай, оуа ызыушылыты тудыруды маызды алышарты ретінде іс-рекетті ке леуметтік трткілерін трбилеу, оны маынасын ыну, з іс-рекеті шін зерттеп отыран рдістеріні маыздылыын тсіну болады.

Оушыларда оыту мазмнына жне оу іс-рекетіні зіне ызыушылыты тудыру шін маызды шарт – оуда аыл-ойды дербестігін жне бастамашылдыты крсете алу ммкіндігі. Оыту дістері нерлым белсенді болса, сорлым оушыларды ызытыру жеіл. Оуа деген траты ызыушылыты алыптастыруды негізгі ралы – шешілуі оушылардан белсенді ізденістік іс-рекетті талап ететін сратарды мен тапсырмаларды пайдалану.

Оуа ызыушылыты алыптастыруда проблемалы ситуацияны жасау, ол оушыларды здерінде бар білім орымен орындай алмайтын иындытармен атыыстыру лкен рл ойнайды; иындыпен кездесе отырып оларды жаа білімдерді алуды немесе брыны білімдерді жаа жадайда олдануды ажеттілігіне кздері жетеді. немі ауырттылыты талап ететін жмыс ана ызыты. Аыл-ойды ысылуын ажет етпейтін жеіл материал ызыушылы тудырмайды. Оу іс-рекетіндегі иындытардан ту – оан деген ызыушылытарды пайда болуыны маызды шарты. Оу материалыны жне оу міндетіні иындыы ай кезде ызыушылыты суіне келеді десек, онда тек иынды шама жетерлік, жее алатындай, болан кезде ана, кері жадайда ызыу тез тмендейді.

Оу материалы жне оу жмысыны тсілдері жеткілікті трде саналуан болуы керек. ртрлілік оушыларды оу барысында трлі объектілермен атыысуымен ана емес, сондай-а бір объектіде жаа жатар ашылу ммкін болуымен амтамасыз етіледі. Оушыларда танымды ызыушылыты оздыруды амалдарын бірі – шеттеу, яни оушылара йреншікті жне кнделіктіден жааны, ктпегенді, маыздыны крсету. Материалды жаалылыы – оан ызыушылыты пайда болуыны аса маызды алышарты. Алайда, жааны танып білу оушыда осы уаыта дейін жинаталан білімге сйенуі тиіс. Брын мегерілген білімді пайдалану – ызыушылыты пайда болуыны маызды шарттарыны бірі. Оу материалына деген ызыушылыты пайда болуыны мнді факторы – бл эмоционалды бояу, малімні жанды сзі.

Осы жадайлар арнайы ызыушылыты алыптастыруа баытталан оу процесін йымдастыруды белгілі бадарламасы ретінде ызмет ете алады.