Проблемалы ситуациялар жне мотивация

Мотивациялы рылымны згеруіне сер ететін кшті фактор проблемалы ситуация болып табылады, ол тадау жасау мжбрлігі арылы, уаытты шектеу мен баалауды алып тастау арылы шыармашылы белсенділікке итермелейді (Е.И. Савонько, Н.М. Симонова). Авторлар тмендегілерді анытады: а) стем доминантты мотивация іс-рекет німінде айындалады; б) трткіні нім ерекшелігіне серін жанамалаушы фактор оны тлалы мнділігі болып табылады, в) тлалы мнділікті психологиялы мазмны мотивациялы рылым тріне байланысты. Зерттеулерде мотивациялы рылым трі, іс-рекет німіні ерекшелігі жне оны субъектіні мінездемесі арасындаы байланыстарды сапалы зіндік згешелігі айындалды. Мысалы, эксперименталды деректерді негізінде субъекттік сипаттамалар, эксперименталды іс-рекетті ту ерекшеліктері, мотивация рылымыны, німіні ерекшеліктері ретіндегі осындай сипаттамаларыны сапалы зіндік тіркесімдеріні критериі бойынша студенттерді бірнеше топтары блінді. Сыналушыларды мотивациялы сипаттамаларыны санды-сапалы талдауы нерлым шыармашыл, абілетті, ізденіске дайын, экспрессивті жне арым-атынаса бейім студенттер тобын анытауа ммкіндік берді. Оларды мотивация рылымындарында процеске бадарлануы траты стемдік крсетеді; рылымішілік згерістер уаыт факторы мен іс-рекет шартыны серінен рылым компоненттеріні тртіптілікке жне сараланып жіктелінуге деген айын крінетін беталыспен сипатталады. Осы топтаы сыналушыларды іс-рекет німі (мтіндер) зіндік згешелігімен, айындыпен, жоары эмоционалдыпен, логикалы бірізділікпен, аргументтілігімен, тлалы атыстылыпен, шыармашыл сипатпен ажыратылады.

Осы проблеманы зерттеулерде ашылан факторлар арылы мотивациялы рылымдарды рылымішілік динамикасына сер етуге болады, олай болса, оларды айта рылуын басаруа болады. Мндай факторлара жататындар: уаытты шектеу мен баалауды алып тастау; арым-атынасты демократиялы стилі; тадау жадайы; тлалы мнділік, жмысты шыармалы жне німді трі. Проблемалы ситуацияны шыармалы сипаты рылым компонент-теріні сараланып жіктелінуі мен тртіптелуге деген, яни оны тратылыы беталысына ынталандырады. арастырыландарды барлыы оу мотивациясыны психологиялы феномен ретінде крделі екеніне куландырады, оны оу рдісінде басару, оны рылымды йымдасуын, динамикалылыын, жас кезедерімен себептілігін есепке алуды талап етеді.

 

5.3.Мегеру – йренуші іс-рекетіні орталы буыны.

Мегеру оытуды (оу, оу іс-рекеті) барлы теорияларыны, тіпті ол жеке процесс ретінде ажыратыланына немесе оумен теестірілгеніне арамастан, негізгі тсінігі болып табылады. Мегеру з тарапынан крделі, кп мнді тсінік бола отырып, трлі позициялар, трлі баыттар кзарасы тарапынан тсіндірілуі ммкін.

Біріншіден, мегеру – «зіне телу» арылы адамны даралы тжірибені тауып алуы, А.Н. Леонтьев терминдерінде леуметтік-мдени оамды-тарихи тжірибені білімдерді, маыналарды, рекетті (сондай-а іскерліктер мен дадыларды) жалпыланан тсілдеріні, адамгершілік нормаларды, мінез-лыты этикалы ережелеріні жиынтыы ретінде алыптастыру жолдары, механизмі. Осындай мегеру адамны бкіл мір сру барысында баылауы, жалпылауы, шешім абылдауы жне з рекеттері нтижесінде жзеге асады. Бл жерде з рекеттері алай жргені – здігінен бе, лде білім беру жйелеріні арнайы жадайларында ма, ол маызды емес.

Екіншіден, мегеру – адамны крделі интеллектуалды іс-рекеті, оан материалды абылдауды, маыналы деуді, сатау мен айта деуді амтамасыз ететін барлы таным процестері (сенсорлы-перцептивтік, мнемологиялы) жатады.

шіншіден, мегеру – бл оуды, оу іс-рекетіні нтижесі. Оу материалыны мегерілуіні беріктігі, жйелігі, сапалыы туралы айтан кезде зерттеушілер кбінесе дл нтижелік жаты есепке алады. Оу іс-рекетіне атысты С.Л. Рубинштейн бойынша, мегеру, оны мазмны, «оыту процесіні орталы блігі» ретінде болады. Онымен оса, В.В. Давыдов бойынша, «ылыми білімдерді жне оан сйкес іскерліктерді мегеру іс-рекетті негізгі масаты жне басты нтижесі ретінде болады».

Е жалпы трде мегеру алынан білімдерді абылдау, маыналы деу, сатау жне оларды практикалы жне теоретикалы міндеттерді орындауды жаа жадайларында пайдалану, яни осы білімдерді, оларды негізінде жаа міндеттерді орындай алу іскерлігі формасында пайдалану ретінде аныталады. С.Л. Рубинштейн анытамасы бойынша, «білімдерді берік мегеру процесі – оыту процесіні орталы блігі. Бл психологиялы те крделі процесс. Оны еске жне есте сатау беріктігіне ешандай атысы жо. Оан материалды абылдау, оны мнділігі, оны есте сатау жне игеру осылады, яни мнда оны кез-келген жадайда еркін пайдалануа, трліше олдануа ммкіндік беретін игеру болып табылады».

Мегеруді осы анытамасына Дж. Брунерді тсіндірмесі жаыныра. Ол игеруді бір ш мезгілде жретін процестер ретінде арастырады: жаа апаратты алу; айта растыру; апаратты міндетті орындауа бейімдеу жне тексеру, баылау. Дж. Брунер елеулі млшерде мегеру мен оу іс-рекетін теестірсе де, осы процесті крделігі мен фазалыын атап крсеткені айын.