Педагогикалы іс-рекетті пндік мазмны
Педагогикалы іс-рекет, іс-рекетті баса трлері сияты, психологиялы (пндік) мазмнмен аныталады, оан мотивация, масат, пн, ралдар, тсілдер, нім мен нтиже жатады. зіні рылымды йымдасуында педагогикалы іс-рекет рекеттерді (іскерліктер) жиынтыымен сипатталады, олар ары арай арастырылады.
Педагогикалы іс-рекет пні ретінде дамуды шарты мен негізі ретіндегі оытушыларды пндік леуметтік мдени тжірибені игерулеріне баытталан оу іс-рекетіні йымдастырылуы болып табылады. Педагогикалы іс-рекет ралдары ылыми білімдер болып (теоретикалы жне эмпирикалы), соларды кмегімен жне соларды негізінде оытылушыларды тезаурусы алыптасады. Білімдерді «тасушы» ретінде оулы мтіндері немесе пндік айаты фактілерін, задылытарын, асиеттерін малімні йымдастыран баылауы жадайында (зертханалы, практикалы сабатарда, даладаы практика кезінде) оушыны жаадан жасаан елестетулері жатады. Техникалы, компьютерлік, графикалы жне т.б. ралдар осымша ралдара жатады.
Педагогикалы іс-рекетте леуметтік мдени тжірибені беру тсілдері ретінде тсіндіру, крсету (иллюстрация) оу міндетін шешу бойынша оушымен бірігіп атарылатын жмыс, оушыны тжірибесі (зерханалы, далалы), тренингтер болып келеді. Педагогикалы іс-рекетті нтижесі, оушыны бкіл аксиологиялы, лытылы-этикалы, эмоционалды-маыналы, затты, баалаушы растырушы-ларыны жиынтыымен аландаы оны алыптасатын жеке дара тжірибесі болып табылады. Педагогикалы іс-рекетті нтижесі емтихандарда, сынатарда тапсырмаларды, оу-баылау жмыстарын орындау критерийлері бойынша бааланады. Педагогикалы іс-рекетті нтижесі оны негізгі масатыны орындалуы ретінде оушыны тлалы, интеллектуалды дамуы, оны тла ретінде, іс-рекет субъекті ретінде жетілуі, алыптасуы болып табылады. Нтиже, оушыны оуды басындаы сапасы мен адамны жан-жаты дамуы трысынан оны аяы кезіндегі сапаларын салыстыру арылы диагностикаланады.
6.3.Педагогикалы іс-рекет мотивациясы.
Педагогикалы іс-рекетті маызды компоненттеріні бірі оны мотивациясы болып табылады. Педагогикалы іс-рекетте де оу іс-рекетіндегі сияты мотивациялы бадарланулар ажыратылады. Олар ішкі трткілер, мысалы жетістік трткісі жне ішкі трткілер, мысалы з іс-рекетіні процесі мен нтижесіне бадарлану. Белгілі бір оу орнындаы жмыс істеу беделділігіні сырты трткісі мен ебекаысыны сйкестілік трткісі кбінесе тлалы жне ксіби су, зін-зі жігерлендіру трткілерімен теестіріледі. Сонымен атар, бала мен ересек адамны зара рекеттесуіні ерекше формасы ретінде педагогикалы іс-рекетте стемдік немесе билік трткілері сияты бадарланудар пайда болады. Педагогикалы абілеттерді зерттеушілерді бірі Н.А.Аминов бойынша, билік трткісіні педагогикалы іс-рекетке андай атынасы бар екенін крсету шін алдымен Г.А. Мюррейді кзарасына тоталу ажет, ол сонау 1938 жылы билік трткісіне стемділікке ажеттілік деген анытама берген. Г.А. Мюррей стемділікке ажеттілікті негізгі аидаларын жне оан сйкес рекеттерді блді. стемділікке ажеттілікті белгілері немесе серлері келесі алаулар болып табылады:
- зіні леуметтік оршаан ортасын адаалап отыру;
- баса адамдарды мінез-лына сер ету жне оан аыл-кеес беру, еріксіз ызытыру, сендіру немесе бйыру арылы баыттап отыру;
- басаларды з алаулары мен сезімдеріне сйкес жруге итермелеу;
- оларды ызметтестігіне ол жеткізу;
- зіні дрыстыына басаларды кзін жеткізу.
Н.А. Аминов, сонымен атар, осы алаулара белгілі-бір рекеттерді сйкестілігін атап крсетеді, олар Г.А. Мюррей бойынша келесі трде топтастырылан:
- кндіру, басшылы ету, сендіру, реттеу, йымдастыру, басару, билеу, адаалау;
- баындыру, билеу, ожалы ету, ын шектеу, шарт ою, сгу, за орнату, нормаларды енгізу, мінез-лы ережелерін ру, шешім абылдау;
- тыйым салу, шек ою, арсылы крсету, гіттеу, жазалау, еркінен айыру;
- сйсіндіру, табындыру, зін тыдауа мжбр ету, еліктеушілерді табу, мода ою.
Билік феноменін тсіндіру теориясын талдау материалдары бойынша (А. Адлер, Д.Картрайт, Дж. Френч, В. Равен, Д. Мак-Клелланд жне т.б.) Н.А. Аминов А. Адлерді тлалы дамуды жетекші трткілері кешенінде кемеліне жету, артышылы пен леуметтік билікке деген мтылуды ерекше рлі жайлы тезисіні маыздылыын растайды. Н.А. Аминовты пікірі бойынша оу-педагогикалы процестегі билік ресурстарын талдау шін оны пайда болу кздеріні Дж.Френч пен В. Равен сынан жіктелуі аса ызыушылы тудырады. Бл жерде маыздысы, билік трткілеріні кейбір трлері (сый беру, жазалау), брын крсетілгендей, К. Хекхаузен бойынша жетістік мотивациясыны екі жаыны крінуінде. Н.А. Аминов (1990) среттеп крсету шін малімні педагогикалы рекеттерімен байланысты билік трткілеріні келесі трлерін келтіреді.
1. Сый беру билігі. Оны кші мітімен аныталады, яни А (малім) аншалыты Б (оушыны) трткілеріні бірін анааттандыра алады жне А аншалыты осы анааттануды зі шін алаулы Б мінез-лынан туелді ыла алады.
2. Жазалау билігі. Оны кші Б (оушыны) мітімен аныталады, біріншіден, А (малім) аншалыты млшерде оны А шін жаымсыз андай да бір трткіні фрустрация рекеттерімен жазалауа абілетті жне екіншіден, аншалыты А трткіні анааттанбауын Б-ны жаымсыз мінез-лынан туелді ыла алады.
3. Нормативтік билік. Бл жерде Б (оушы) интериоризациялаан нормалар туралы сз болып отыр, оан сйкес А (малім) мінез-лыты ережелеріні орындалуын баылауа жне ажет болан жадайда оларды орындалуына талап ету ыы бар.
4. Эталон билігі. Ол Б (оушыны) сйкестілігі мен Б-ны А-а сас болу тілегіне негізделген.
5. Білгіш билігі. Оны кші А (малімге) оытылатын пн бойынша ерекше білімдерді, ішкі тйсікті немесе сол пн шеберінде оу дадыларын малім мегерген деген Б (оушы) тарапынан туындаан ойды ауымына байланысты.
6. Апаратты билік. Ол А (малім) олында Б (оушыны) мінез-лыны салдарын мектепте немесе йде жааша круге мжбр ете алатын апарат болан жадайларда ана орынды.
Мак-Клелланд бойынша билікпен мотивтендірілуді жасты сатылылыы да ызыты болып крінеді. Билікке деген осы кзарасты талдай отырып, Н.А. Аминов атап крсетуінше, Мак-Клелланд билікпен мотивтендірілуді дамуыны трт сатысын (ассимиляция, автоном-дылы, зіндік бектіту жне продуктивтілік) бліп ана ойан жо, сондай-а оларды райсысына жасты даму контекстінде тсінік берді. Мысалы, бірінші сатыны негізі («Маан бір нрсе кш береді») ана мен бала атынасы болып табылады. Билікке бадарлану трысынан одан кейінгі жылдары ол олдап, орап, дем беріп, жігерлендіре алатын, яни индивидті з кшін тйсінуін лайта алатын адамдармен атынасты білдіреді. Екінші саты («мен зіме зім кш беремін») балалыты орта кезеіне жауап береді, ол анадан туелсіздік алумен жне з мінез-лын адаалауды суімен байланысты. шінші саты («Мен басалара сер етемін») жеткіншекті сипаттайды, ол шін беделдер мір сруден алан, оны немі достары ауысып отырады, оны жарыса атысуы баса адамдардан арты болу ммкіндігімен аныталады. Тртінші саты («Мен з парызымды орындаым келеді») ересек алыпа, яни з мірін андай да бір іске немесе белгілі бір леуметтік топа ызмет етуге арнайтын кемелді адама йлеседі.
рине, педагогикалы іс-рекет мотивациясын талдау шін билік трткісіні дамуыны соы сатысы нерлым ызыты болып келеді. Н.А. Аминов арнайы атап крсеткендей, педагогикалы іс-рекетті тадауды мотивациялы негізінде билік трткісі ашанда басаларды игілігіне бадарланан (білім арылы кмек). Бл педагогикалы іс-рекетті табыстылыын болжау шін де маызды. Кмек крсетуді, аморлыты (просоциалды) мінез-лыты астарында, Н.А. Аминов бойынша, баса адамдарды ырыстылыына масатты баытталан кез-келген рекеттер тсініле алынады. Бл позиция, баса негізде тжырымдалан жне баса терминдермен білдірілсе де, оыту мотивациясыны гуманистік тсініктемесімен ндес.
Таырыбы: Педагогикалы функциялар жне іскерліктер.
Жоспары:
7.1.Педагогикалы іс-рекетті негізгі функциялары.
7.2.Педагогикалы іскерліктер.
Лекция мтіні:
7.1.Педагогикалы іс-рекетті негізгі функциялары.
Функциялар мен рекеттер (іскерліктер)
Педагогикалы іс-рекет белгілі бір педагогикалы жадайларда трлі рекеттерді жиынтыы – перцептивті, мнемикалы, коммуникативтік, затты-айта трлендірші, зерттеушілік, баылаушы (зін-зі баылау), баалаушы (зін-зі баалау) жне т.б. арылы жзеге асады. Бл рекеттер белгілі бір масаттара баынан жне саналы (масатты баытталан) немесе стихиялы трде стазды ішкі тйсікпен алыптастыратын педагогикалы жадайда андай да бір педагогикалы міндеттерді орындауа баытталан. Осындай белгілі бір трлі рекеттерді жиынтыы педагогикалы іс-рекетті рылымды йымдасуын крсете отырып, андай да бір психологиялы-педагогикалы функцияны жзеге асуын анытайды.