Педагогикалы іскерліктерді жалпы сипаттамасы

Педагогикалы іскерліктер малімні трлі рекеттеріні жиынтыы болып табылады, олар е алдымен педагогикалы іс-рекет функцияларымен теестіріледі, елеулі млшерде малімні (оытушыны) даралы-психологиялы ерекшеліктерін айындап, оны пндік-ксіби зырлыы жнінде куландырады. Малімні іскерлігі туралы жалпы айта отырып, А.И. Щербаков пен А.В. Мудрик, олар дидактикалы трыдан ш негізгі іскерліктерге тееледі деп санайды: «1) малімге белгілі білімдерді, шешу нсаларын, оыту мен трбиелеу амалдарын жаа педагогикалы жадай шарттарына ауыстыру іскерлігіне...; 2) р педагогикалы жадайа жаа шешім табу іскерлігіне; 3) педагогикалы білімдер мен идеяларды жаа элементтерін жасау жне наты педагогикалы жадайды шешуді жаа амалдарын ру іскерлігі».

Алайда, малім іскерліктерін нерлым толы млшерде А.К. Маркова крсеткен. А.К.Маркова сипаттаан педагогикалы іскерліктер рамынан тоыз негізгі топты бліп алайы.

Бірінші топ – педагогикалы жадайдан проблеманы кру жне оны педагогикалы міндеттер трінде деу; педагогикалы міндетті ою кезінде з трткілері мен масаттары бар, оу-трбие беру процесіні белсенді даму стіндегі атысушысы ретіндегі оушыа бадарлану; педагогикалы жадайды зерттеу жне айта трлендіру; педагогикалы міндеттерді сатылы жне жедел трде натылау, белгісіздік жадайда отайлы педагогикалы шешім абылдау, педагогикалы масаттар мен міндеттерді педагогикалы ситуация-ларды згеру шамасына арай икемдеп бейімдеу; иын педагогикалы ситуациялардан абыроймен шыу; педагогикалы міндеттерді орындау-ды жаын жне алыс нтижелерін болжай алу жне т.б. іскерліктер.

Педагогикалы іскерліктерді екінші тобына А.К. Маркова ш шаын топты жатызады:

- «не нрсеге йрету керек» деген сраа жауап беретін іскерліктер: оу материалыны мазмнымен жмыс істеу (оытуды жаа технологиялары мен тжырымдамалары жнінде малмат болу), оу пніні негізгі идеяларын ажырату, оу пнін жаалап отыру (ылымны сйкес айматарында тсініктерді, терминдерді, пікір таластарды пайдалану арылы); газет, журналдардан келіп тскен апараттарды тсіндіріп беру; мектеп оушыларында жалпы білімдік жне арнайы дадылар мен іскерліктерді алыптастыру; пнаралы байланыстарды орнату жне т.б.;

- «кімді оыту керек» деген сраа жауап беретін іскерліктер: оушыларды жекеленген психикалы функцияларыны (ес, ойлау, зейін, сйлеу жне т.б.) кйлерін жне іс-рекет трлеріні (оу, ебек) ттас сипаттамасын, оушыларды білімділігі мен трбиелілігін зерттеу; оушыларды шынайы оуа деген ммкіншілктерін зерттеу, оларды лгерімі мен тлалы сапаларын ажырату; тек оушы дегейін ана емес, сондай-а жаын даму рісін де, оларды бір даму дегейінен келесісіне ту шарттарын анытау, оушыларды ытимал иындытарыны алдын алу жне типтік иындытарын есепке алу; оу-трбиелік процесті жоспарлау мен йымдастыру кезінде оушылар-ды здеріні мотивациясын негізге алу; мектеп оушыларында оларда жо іс-рекет дегейлерін жобалау мен алыптастыру; малімні оушыларды зін-зі йымдастыру рісін кеейте алу іскерлігі; жеке бадарлама ра отырып, дарынды балалармен де, лсіз балалармен де жмыс істеу.

- «алай оыту керек» деген сраа жауап беретін ептіліктер: оыту жне трбиелеу тсілдері мен формаларыны йлесімдерін срыптау мен олдану, малім мен оушыларды уаыт пен кш жмсауын есепке алу; педагогикалы жадайларды салыстырып жне жалпылап, оларды кезектеп олдану, мектеп оушыларына сараланып жіктелінген жне даралы ыпалды олдану, оларды зіндік оу іс-рекетін йымдастыру; бір педагогикалы міндетті орындауды бірнеше тсілдерін табу жне т.б.

шінші топты райтын іскерліктер: психологиялы-педагогика-лы білімдерді пайдалану жне психология мен педагогиканы азіргі жадайы жайлы, озы педагогикалы тжірибе жайлы хабардар болу; з ебегіні процесі мен нтижелерін белгілі бір тртіппен бекітіп, тіркеп отыру; оушыларды иындытарын з жмысындаы кемшіліктерімен байланыстырып отыру; з ебегіні мыты жне лсіз жатарын кре алу, зіні даралы стилін баалау, оны баса малімдерді тжірибесімен салыстыру; з педагогикалы іс-рекетін дамытуа байланысты жоспар ру жне т.б.

Іскерліктерді тртінші тобы – бл ке спектрдаы коммуникативтік міндеттерді ою тсілдері; осы топа енетін іскерліктерді е маыздысы – психологиялы ауіпсіздікке жадай жасау жне арым-атынас серіктесіні ішкі орын жзеге асыру.

Іскерліктерді бесінші тобы – бл, арым-атынасты жоары дегейіне жетуге ыпал ететін тсілдер. Олара баса адамны позициясын тсіну, оны тласына ызыушылы білдіру іскерліктері жатады; мінез-лы реі бойынша оны ішкі кйін «оу» жне тсінік беру, вербалды емес арым-атынас тсілдерін білу (мимика, ол имылы); оушыны кзарасымен арау (малім «децентрациясы»); баса адамны згешелігіне тзімділік, сенімділік жадайын тудыру; сер етуді кшейтетін ралдарды білу (риторика тсілдері); баалаушы жне сіресе тртіптендіруші ыпалдара араанда тек йымдастыру-шы сер етуді пайдалану; басаруды демократиялы стилін пайдалану; арым-атынастаы атыысты алдын алу ралы ретінде трлі рлдерге ие болу (мысалы, оушы позициясына тру); оушыа алыс білдіруге, керек кезде одан кешірім срауа дайын болу; балаларды барлыына бірдей атынаста болу; «малімдікі ашанда дрыс» деген корпоративті таптаурыннан бас тарту; педагогикалы жадайды жекеленген аспекттеріне зілмен арау, кейбір келесіздікті байамау, клімдеуге дайын болу, дауыс екпінін пайдалана білу, оушыны сзін жне оу рекетін блмей тыдау, оны есту; оушыда ажетті сапа пайда болуы шін жадай жасау арылы оушыа тікелей емес, жанама сер ету, оушымен кері байланыса тсуден орыпау; кпшілік алдында сйлеу жадайында театрлыа жаын рекет жасау.

Алтынша топ – бл е алдымен, педагогты табанды ксіби позициясын олдан шыармау іскерлігі, яни з ксібіні мнділігін тсінетін, оны леуметтік жне жалпы адамзатты ндылыы жолында иындытара ттеп бере алуа абілеті; зіні педагогикалы абілеттерін, оларды перцептивтік (баса адамды тсіну жне зерттеу, оан уайымдасу, оны кзарасымен арау) жне басару (оушыны тек мінез-лы мен ылытарына ана емес, сондай-а оны трткілеріне, масаттарына сер ету) компоненттерін амти отырып жзеге асыру жне дамыту; зіні эмоционалды кйін басару, олара иратушы емес, конструктивті сипат беру; зіні жне оушыларды позитивті ммкіндіктерін абылдау, жне осылайша зіні позитивті Мен-тжырымдамасын ныайтуа ыпал ету; ебек эталондарын мегеру (педагогикалы шеберлік); шыармашылы ізденісті іске асыру.

Жетінші топ – зіні ксіби даму болашаын саналы тсіну, табии асиеттеріні ішінен жаымдыларыны барлыын пайдалана отырып, зіні даралы стиліні ерекшеліктерін анытау іскерліктері; зіні кшті жатарын ныайту, лсіз жатарын жою, абілеттерді компенсаторлы буындарын пайдалану, жааны іздеуге дайын болу, шеберлік дегейінен шыармашылы, жаашылды дегейлерге ту.

Сегізініші топ - оушыларды оу жылыны басындаы жне соындаы білімдеріні сипаттамаларын анытау іскерліктерін біріктіреді; оу жылыны басында жне зін-зі адаалау мен зін-зі баалау трлерін, іс-рекеттер, іскерліктер мен дадыларды жадайын анытау; йренуге жарамдылыты жеке крсеткіштерін айындау (белсенділік, бадарлану, наты оушыа ала жылжу шін ажетті млшерленген кмек саны), артта алу себептерін анытап, оан дара жне пен сараланып жіктелінген келісті жзеге асыру; жаттыанды пен йренуге жарамдылыты барлы компоненттерін кеземен ту; зін-зі оыту мен здіксіз білім алуа дайындыты ынталандыру.

Іскерліктерді тоызыншы тобы малімні мектеп оушыларыны трбиелілігі жне трбиеленуге жарамдылыыны кйлерін баалауымен байланыстырылады: оушыларды мінез-лы бойынша оларды адамгершілік нормалары мен нанымдарыны йлесімділігін танып білу; оушыны не айтып траны, ойлааны мен ылытарыныны зара байланысында жалпы оушы тласын кру; жеке оушылар тласыны нашар дамыан ырларын ынталандыру шін жадай жасау (мысалы, бір оушыны белсенділігін ынталандыру, екіншісні мазасыздыыны тмендеуіне ыпал ету, шіншісіні лидерлікке мтылысын олдау).

А.К. Маркова бойынша, педагогикалы іскерліктерді мазмнды дл келтірген топтары малім ебегінде осы авторды бліп крсеткен бес жаымен, яни оны іс-рекетімен, арым-атынасымен, тласы-мен, мектеп оушыларыны оытыландыы жне трбиеленгендігімен байланыстырылады. Мысала, іскерліктерді бірінші ш тобы психологиялык-педагогикалы ретінде аныталады (олара пндік-дістемелік те жатады, біра туынды ырыты ретінде). Олар педагогикалы іс-рекетпен байланыстырылады жне оларды ішінде негізгісі малімні немі згеріп тратын педагогикалы жадайларда оушыларды оу міндеттерін шешу процесінде оларды даралы-психологиялы ерекшеліктерін есепке ала жне дамыта отырып, жмыс істеу іскерлігі болып табылады.

Педагогикалы іскерліктерді тртінші жне бесінші топтарын А.К. Маркова «баса адам шін педагогикалы ауіпсіздік атмосферасын тудыру жне сонымен бірге оны тласыны зіндік жзеге асуы шін жадайды амтамасыз ету іскерліктерімен» байланыстырады. Бл коммуникативтік іскерліктерді р трлі кріністері, оларды іске асыруда арым-атынас серіктесі ретінде малімні позициясы, оны педагогикалы такті маызды рл атарады.

Педагогикалы іскерліктерді алтыншы жне жетінші топтары, А.К. Маркова бойынша, малім тласыны дамуы шін жне зіндік іске асуы, зіндік лпеті шін ажетті рекеттермен шартталан. Осы орайда, білім беру процесіні орталы фигурасы болып табылатын малімге оны немі сіп, жетіліп отыру талабын есімізге тсірейік. Сегізінші жне тоызыншы топтар, А.К. Маркова бойынша, йренушілерді тлалы дамуын баалау, болжау, ынталандыру, оларды жаттыанды дегейін диагностикалау іскерліктерін сипаттайды.

Педагогикалы іскерліктер, А.К. Маркова бойынша, малімні трлі позицияларына сйкестеледі, мнда «ксіби педагогикалы позициялар – малімні мінез-лын анытаушы атынастарыны (зіне, оушыа, ріптестеріне) траты жйесі». Педагогикалы іс-рекетте малімні апарат субьекті, пн жргізуші, діскер, зерттеуші, оушыларды іс-рекетін йымдастырушы сияты трлі позициялары крінеді. арым-атынаста малім осы процесті йымдастырушы, серіктес жне фасилитатор позициясынан шыады.

«Педагогикалы баыттылы», «педагогикалы центрация» жне «педагогикалы позиция» тсініктеріні ішкі байланысы оларды педагогикалы рекеттермен, немесе іскерліктермен жалпы араатынасы жайлы айтуа ммкіндік береді. Осыан байланысты ксіби-педагогикалы рекеттерді жиынтыы рашанда позицияларды (центрацияларды, баыттылыты) айындайды жне керісінше, педагогикалы іскерліктер малім тласыны зін, оны іс-рекеті мен оушылармен зара рекеттесуінде крінеді.

 

Таырыбы: Педагогикалы іс-рекет стилі.

Жоспары: 8.1.Іс-рекет стиліні жалпы сипаттамасы.

8.2.Педагогикалы іс-рекет стилі.

Лекция мтіні: 8.1.Іс-рекет стиліні жалпы сипаттамасы.

Малімні (оытушыны) педагогикалы іс-рекеті, кез-келген баса іс-рекет сияты, белгілі бір стильмен сипатталады. Ке маынада іс-рекет (мысалы, басару, ндірістік, педагогикалы) стилі – оны орындауды трлі жадайларында крінетін тсілдерді, дістерді траты жйесі. Ол іс-рекетті зіні згешелігімен, оны субъектіні даралы-психологиялы ерекшеліктерімен шартталады. Психологиялы тар маынада іс-рекетті даралы стилі – «бл типологиялы ерекшеліктермен шартталан тсілдерді орныты жйесі, ол берілген іс-рекетті нерлым жасы жзеге асыруа мтылан адамда алыптасады, ...зіні (типологиялы шартталан) даралыын іс-рекетті сырты затты шарттарымен нерлым жасы тедестіру масатында адам саналы немесе стихиялы трде рекет жасауа мжбр болатын психологиялы ралдарды даралы-зіндік жйесі». Осы анытамада оны «іс-рекетті нерлым жасы орындалуын амтамасыз етуші амал-тсілдерді жеке зіндік тіркесі» екені ерекше атап крсетіледі. Іс-рекет стилі, объектіні зіні абілеттерін айындай отырып жне оны даралы-психологиялы жне тлалы ерекшеліктерімен анытала отырып, оны операционалды рамын, іскерліктер мен дадыларды амтиды.