Сабаты психологиялы талдауыны объекттері

Сабаа психологиялы талдау жргізу процесінде педагогикалы рефлексия объекті ретінде е алдымен, педагогикалы іс-рекетті зіндік трткілері болып табылады. Зерттеушілерді крсетуінше, позитивті леуметтік-мнді трткілермен атар (жастармен, балалармен, жмыс істеу тілегі, з ебегіні оамды мнділігін тсіну жне т.б.) малімдер педагогикалы іс-рекетпен емес, керісінше сырты жадайларды серімен (сйікті пнмен айналысу ммкіндігі, мысалы математика, шет тілі, аыл-ой ебегімен байланысты ксіпке деген ызыушылы жне т.б.) байланысты трткілерді жетекшілікке алады. Осыан байланысты, «мен осы іс-рекетті не шін атарамын» деген з-зіне ойылан сраа жауап оны орындалу сипатына, оны тиімділігіні артуына жаымды сер етуі ммкін. Сонымен бірге, малімні педагогикалы процесті зіні сипатын, яни пн маліміні профессиограммасында бейнеленген функцияларды саналы ааруы де маызды. Олара, брын крсетілгендей, е алдымен, операционалды-рылымды функциялар тобы жатады (конструктивті-жоспарлаушы, йымдастырушылы, коммуникативті-оытушы, зерттеушілік).

Малімні психологиялы талдау объекті болып табылатын процесс пен сыныптаы з іс-рекетіні нтижесіне эмоционалды реакциясыны маыздылыы да аз емес. Басаша айтанда, малім бл процесте зі басаратын оушыларды іс-рекетіне жауап ретінде пайда болатын эмоционалды кйді саналы аара алады. Жаымды эмоционалды реакцияларды бл іс-рекетті ныайтатыны, ал теріс реакциялар деструкциялап , ркеттесу абілетінен айыратыны белгілі.

Психологиялы талдау барысында рефлексия объекті ретінде педагогикалы іс-рекеті болса, онда е алдымен, малімні з іс-рекетіні кшті жне лсіз жатарын саналы тсінуі туралы айтылады. Бл жерде, крсетілгендей, «100 жадайды 98-де малімдер здеріні стсіз сабатарын жиі жне мият талдайды. Тек екі малім ана здеріні стсіздіктерін белгілеп отырады, оны зіне де тек 15 жылды тжірибеден кейін, алдарына стті саба задылытарын табу масатын ойаннан кейін ана жетеді». Малімні зіндік іс-рекетіні талдауы туралы айта отырып, педагогикалы шеберлікті жетілдіру трысынан малімге сабаты трлі уаытты жоспардан, оан дайынды пен оны ткізуді трлі дегейлерінде талдау жргізу керектігін атап ту ажет.

 

9.2.Сабаты психологиялы талдау дегейлері (кезедері).

Шамалаушы психологиялы талдау. Талдауды жоспарлары мен объекттері малім іс-рекетіні трлі формаларымен, яни сабаа дайындыпен, сабаты ткізумен, оны аналитикалы талдауымен, малімні ткізілген сабаты зіні баалауымен теестірілуі ммкін Осыан орай сабаты психологиялы талдауды ш дегейі блінеді: шамалаушы, аымды жне ретроспективті.

Сабаты шамалаушы психологиялы талдауы малімні сабаа дайындалу кезеінде жзеге асырылады. Осы кезеде малімде е алдымен, болаша сабаты лі ойдаы, уаытты жне кеістіктік шектеулерсіз «бейне - тпкі ойы» пайда болады (В.А. Артемовты терминдері). Содан со малім іс-рекетінде болаша сабаа маызды байланыстыларды барлыына мият жне жан-жаты талдау кезеі басталады: бадарламамен ескерілген оу материалын, ойылан масаттар мен міндеттерді, оытуды тадалан дістерін, амал-тсілдерін жне дрісті ткізу жоспарланан жадайларды (шкірттерді белгілі бір тобы, уаыт пен орны жне т.б.). Осындай талдау процесінде малім бден наты сабаты, жзеге асырылуы тиіс «орындау-бейнесіні» жоспарын немесе ысаша жазбасын дайындайды.

Сабаты алдын ала талдай отырып, малім жалпы, жас ерекшелік, педагогикалы, леуметтік психология, оу пніне оыту (математикаа, дебиетке т.б.) психологиясы салаларынан саналы жне масатты трде теоретикалы білімдерді пайдаланады. Осы кезеде малім алдында оу процесін йымдастыруды негізгі психологиялы проблемалары трады. Оларды шешу «оу білімді табу, шыармашылы мегеру ретінде ш фактора туелді – нені оытады, кім жне алай оытады, кімді оытумен» байланысты. Осы факторлар талдауы мен оларды есепке алу сабаты німділігі мен табыстылыын амтамасыз етуші тиімді рал болып табылады.

Бірінші фактор, оыту процесіне сер етуші – бл оу пні, оны згешелігі. Мысалы, оу пні ретінде шет тіліні згешілігі сонымен бірге, оытуды масаты мен ралы ретінде де болады. Егер шкірттер баса пндерді игергенде ана тілін рал ретінде пайдаланса, шет тілін игеруде ралдар мен тсілдерді мегеру біртіндеп, сырттан басарылатын тсілдер арылы баса, нерлым крделіні игеру проблемасы туындайды.

Екінші фактор, білімдерді мегеруге сер етуші малімні даралы-психологиялы жне ксіби ерекшеліктері. Педагогикалы жмыс малім тласына, оны педагогикалы абілеттеріне (дидактикалы, академиялы, перцептивті, сздік, йымдастырушылы, ктемшілдік, коммуникативтік жне т.б.) жоары талаптар ояды. Бл жерде оу пніні згешелігіні зі андайда бір педагогикалы сапаларды оларды ндылыын арттыра отырып, бірінші орына жылжыта отырып, оны мнділігіне сер етеді. Мысалы, студенттерді пікірінше, шет тіліні оытушысы шін коммуникативтік сапалар, топпен жасы байланыс жне жымдардаы жаымды эмоционалды климат нерлым нды болып табылса, физика, математика оытушылары шін табыстылы, ерекше ойлау маызды.

Аыры, шінші фактор – шкірт тласы, оны жасты жне даралы-психологиялы ерекшеліктері, оны аыл-ойыны дамуы, эмоционалды-еріктік реттелінуі, оны бейімділігі мен ызыушылытары, оны оуа атынасы, оу материалын мегеру ерекшеліктері. Айта кетейік, осы факторды сер етуі мегеруді барлы психологиялы компоненттерінде байалады, олар Н.Д. Левитов бойынша: 1) шкірттерді оуа деген жаымды атынастары; 2) материалмен тікелей сезімдік танысу; 3) ойлау - алынан материалды белсенді айта деу ретінде; 4) алынан жне делген материалды есте сатау.

Шет тілі оу пні ретінде, мысалы шкірттерді психикалы танымды процестеріні мнділігіне згеше із алдырады. Мысала, тйсік пен абылдау процестерінде жеке трыдан есту жне моторлы сезімталды ерекше маызды. Шет тілі шкірттерді ыса жне за мерзімді есте сатауларына жне т.б. жоары талап ояды. Оны оу барысында пайда болатын жаымды эмоцияларды да маызы лкен. Осы оу пнін игеру шкірттерді зейіні мен ерік-жігерін йымдастыруа лкен талаптар ояды.

Жоспарланан сабаа алдын ала талдау жасай отырып, оны ерекшелігі малімге брыннан белгілі, наты топпен байланыстыру маызды. Малім жргізілетінса сабаты негіздеу шін ксіби білімдерін нерлым саналы аарып, масата сай олданса, саба барысында жзеге асыруды жоспарлаан сттерге нерлым тере жне толыыра талдау жргізіп, болаша сабаты кезедеріне нерлым дл болжам жасаса, сонда ол ктпеген жадайлара сорлым аз тап болып, зіне сенімді бола тседі. Осыны барлыы сабаты ткізу табыстылыыны кепілдігі болып табылады. Шамалаушы талдау жобалаушы абілеттерге сйенеді, осы іскерліктерді жзеге асырады жне оларды дамытады.