Ретроспективті психологиялы талдау

Ретроспективті психологиялы талдау малімні сабаты йымдастыру мен ткізуіндегі соы, ортындылаушы кезеімен байланыстырылады. Оны рлін асыра баалау иын. Саба жобасын, жоспарын оны жзеге асырумен теестіру малімге сабаты негіздеу шін зі тадаан теоретикалы алышарттарды дрыстыын баалауа, оны жетістіктері мен кемшіліктерін айындауа, мыты жатарын сатау мен жасартуда, оны лсіз жатарын жою жолын йару, жоспардан ауытуларды табуа ммкіндік береді. Басаша айтанда, мндай талдау малімге саба барысыны згеру себептерін (позитивті немесе негативті), яни малім бе, шкірттер ме, лде алыптасан жадай кінлі екенін тсінуге ммкіндік береді

Шамалаушы жне аымды талдау нтижелерін біріктіре отырып жне наты берілген сабаты йымдастыру мен ткізуді аятай отырып, рестроспективті талдау сонымен бірге, келесі сабаа ту сатысы сияты болады, яни оны бірінші кезеін даярлай отырып, оны байланыстырушы буыны болып табылады, мны зі малім растыран сабатар «тізбегін» ынуа ыпал етеді. Малім сттіліктеріні немесе стсіздіктеріні себептерін белгілей отырып, зіні сабаын нерлым саналы жне объективті талдаса, сорлым ол келесі сабатарын млтіксіз жоспарлап ткізеді деп санауа болады. Ретроспективті талдау уаытпен шектелмеген, ол малімге лкен клемді апаратты ескеруге, оны тексеріп жне тзетулер енгізуге, дрыс шешім абылдауа ммкіндік береді.

Сабаа психологиялы талдау жасауды р дегейіні малімні педагогикалы шеберлігіні алыптасуындаы маыздылыы мен мнділігін крсете отырып, ретроспективті талдау малімде біраз иындытар туызанмен де, талдауды жеткілікті крделі трі болып келетінін атап тейік, ол барлы байланыстарды ашуды, сабаты себеп-салдарлы атынастарын орнатуды, талдамалы рефлексивтік абілеттер мен іскерліктерді жоары дегейін йарады, оларды дамытуды ралы болып табылады. Талдауды бл дегейі малімні зіні іс-рекеті жайлы жйелік елестету трысынан тиімді, себебі оан шамалаушы жне аымды талдаулар нтижелерін теестіруге ммкіндік береді.

Сабаты ретроспективтік талдауды мазмнын толыыра арастырайы. Ен алдымен атап тетін жадай, ретроспективтік талдау талдау жргізілетін материалды белгілі бір исынды (логикалы) йымдасуын талап етеді, ол малім шін зіндік бадар ретінде ызмет етеді, яни оны ойларыны «фактілерді стімен сыруа жне трлі баыттарда жайылып кетуге» жол бермейді.

 

9.3.Сабаты психологиялы талдауыны схемасы.

Талдау объекттері жне оларды арастыру схемасы. Педагогикалы психология теориясы мен практикасында сабаты психологиялы талдауды саналуан схемалары растырылан (Н.Ф. Добрынин, В.А. Сластенин, Н.В. Кузьмина, Л.Т. Охитина, С.В. Иванов, И.А. Зимняя, Е.С. Ильинская жне т.б.), олар авторлар тарапынан трлі негізде рылан. Л.Т. Охитина дамыта оытуды бастапы принциптері мен аидаларыны негізінде сынан сабаты психологиялы талдауына атысты тсілді арастырайы, бл тсіл бойынша ол сабаты психологиялы талдау объекттеріні тарматалан рылымын анытайды (малім, оушы, сабаты йымдастыру жне т.б.). Мысал ретінде талдауды екі объектін арастырайы: сабаты йымдастыру мен оушыларды йымшылдыы.

Сабаты йымдастыруа Л.Т. Охитина: 1) малімні зін-зі йымдастыруы: а) жмыстаы шыармашылы кіл-кй, б) сыныппен психологиялы контакт; 2) малімні оушыларды танымды іс-рекеттерін йымдастыруы: а) баылау мен абылдауды йымдастыру, б) зейінді йымдастыру, в) есті жаттытыру, г) тсініктерді алыптастыру д) ойлауды дамыту, е) иялдауды трбиелеу, ж) дадылар мен іскерліктерді алыптастыруды жатызады.

Л.Т. Охитина бойынша талдау рылымыны баса объекті – оушыларды зіні йымшылдыы, яни 1) оушыларды аыл-ой дамуыны дегейі; 2) шкірттерді оып білуге деген атынасы; 3) аыл-ой ебегіні зіндік йымдасуы; 4) оытылуа кнімділік жатады. Автор оытуды тек оушыны интеллектуалды аясына ана емес, сондай-а оны тласыны дамуына да згеріс енгізуі керек екенін орынды атап крсетеді. Егер оушы з ниеті бойынша рекеттенсе ана оыту дамытушы болады.

Сабаа талдау жргізуді жалпы жоспарында автор тіректік бес тарма бледі: сабаты психологиялы масаты, саба стилі, длірек айтанда, педагогты іс-рекет стилі, оушыларды танымды іс-рекетін йымдастыру, шкірттерді йымшылдыы, шкірттерді жас ерекшеліктерін есепке алу. Осы тарматар бойынша малім сабаа толы немесе жартылай талдау жргізе алады, яни наты жадайлардаы оны нерлым мнді бліктерін талдау. Осы тсілді саба стилін жне оушыларды танымды іс-рекетін йымдастыруды талдау материалы негізінде толыыра арастырайы.

Саба стилі талдау объекті ретінде, Л.Т. Охитина бойынша, екі сраты жауабын йарады. Бірінші сра: сабаты мазмны мен рылымы андай млшерде дамыта оыту принциптеріне жауап береді, длірек айтанда,

«а) оушыларды есте сатауларына жктеме мен оларды ойлауыны ара атынасы;

б) оушыларды айта жаыртушы жне шыармашылы іс-рекеттеріні араатынасы;

в) білімді дайын трде (малімні сзінен, оулытан, оу ралынан т.б.) жне з бетінше ізденіс процесінде мегеру араатынасы;

г) проблемалы-эвристикалы оытуды ай буыны малім тарапынан орындалуда жне айсысын оушылар орындауында жзеге асырылады (проблеманы кім ояды, кім алыптастырады, тжырымдайды, кім орындайды);

д) малім іске асыратын, оушыларды іс-рекетін баылау, талдау жне баалау мен шкірттерді зара сыни баалауы, зін-зі баылауы жне зіндік талдаумен араатынасы;

е) оушыларды іс-рекетке ниеттеу (орындалан жмыспен байланысты жаымды сезімдер туызатын комментарийлер, иындыты жеуге ынталандырушы станымдар, ерік кші жне т.б.) мен еріксіз кндіру араатынасы (баа туралы еске салу, крт ескертулер, аыл айтулар т.б.)».

Стильді талдау кезінде малімні зін-зі йымдастыруыны ерекшеліктері андай деген сраа жауап:

а) малімні сабаа дайындыы (сабаты мазмнды жне рылымды компоненттерін игеру дрежесі, психологиялы масатты саналы тсіну мен оны іске асыруа ішкі дайынды дрежесі);

б) малімні сабаты басындаы жне оны іске асыру процесіндегі жмысты кіл-кйі (жинаылы, сабаты таырыбы мен психологиялы масатына сай кйге келу, жігерлілік, ойылан масатты іске асырудаы табандылы, болып жатанны барлыына да оптимистік трыдан келу, педагогикалы тапырлы т.б.);

в) малімні педагогикалы такты (педагогикалы деп крсету немесе депсіздік жадайы);

г) сыныптаы психологиялы климат (малім балаларды бір-бірімен жне малімні зімен кілді, шын жректен арым-атынас жасау атмосферасын алай олдап отырады, іскерлік контакт немесе баса атынастар)».

Оушыларды танымды іс-рекетін йымдастыруды талдау схемасы да бірталай ызыушылы тудырады, бл процесте малімге ойлау мен иялды табысты жмысына жадайлар андай млшерде амтамасыз етілді деген сраа жауап беру сынылады, длірек айтса:

а) оушыларды оып біліп отыран материалды абылдауларыны ажетті тадамалылыын, маыналылыына, ттастыына алай ол жеткізді, олара згермейтін, туелсіз белгілерді згерілетіндерден ажыратуа алай кмектесті;

б) андай станымдар олданды жне андай формада (кз жеткізу, сендіру);

в) оушыларды зейініні тратылыына жне жинаталандыына алай ол жеткізді;

г) брын мегерілген, жаа материалды тсіну шін ажетті білімдерді оушыларды есінде зектендіру шін андай жмыс формаларын пайдаланды (жеке дара срастыру, сыныппен гімелесу, айталау бойынша жаттыулар т.б.).

Оушыларды ойлау жне иял іс-рекетін жаа білімдер мен іскерліктерді алыптастыру процесінде йымдастыру келесі сратара жауапты йарады:

а) оушыларды білімі ай дегейде алыптасты (наты-сезімдік елестетулер, тсініктер, жалпыланан бейнелер, «жаалы ашулар», формулалар шыару жне т.б. дегейлерде);

б) малім оушыларды ойлау жне иял іс-рекеттерін йымдастыруда елестетулерді, тсініктерді, тсіну дегейлерін, жаа бейнелерді жасауды алыптастыруды андай психологиялы задылытарына сйенді;

в) малім жмысты андай тсілдері мен формаларыны кмегімен оушыларды ойлауыны белсенділігіне жне з бетінше орындауына ол жеткізді (сратар жйесі, проблемалы жадайларды тудыру, тапсырмаларды проблемалы-эвристикалы шешуді трлі дегейлері, жеткіліксіз немесе арты деректері бар тапсырмаларды пайдалану, саба стінде іздестіруші, зерттеуші жмысты йымдастыру т.б.);

г) малім оушылардан тсінуді андай дегейін (сипаттаушы, салыстырушы, тсіндіруші, жалпылаушы, баалаушы, проблемалы) талап етті жне осыан байланысты нанымдар мен идеалдарды алыптасуын алай басарып отырды;

д) саба стінде шыармашылы жмысты андай трлері пайдаланды жне малім оушыларды шыармашылы иялдарын алай басарып отырды (жмыс масаты мен таырыбын, оны орындау шарттарын тсіндіру, материалды срыптау мен жйелеуге, жне де жмыс нтижесін деу мен ресімдеуге йрету).

Оушыларды йымшылдыын талдау, малім оларды оытыланды дегейі бойынша андай топтарын бледі жне ол сыныптаы жаппай жмысты оу дрістеріні топты жне даралы формаларымен алай йлестіреді деген сратара жауап береді. Малім сабаа жне оны ткізуге дайындыты барлы буындарын есепке алу керек, шкірттерді жасты жне даралы-психологиялы ерекшеліктерін тек сабаты масаты мен стилін анытауда ана емес, сондай-а оушыларды танымды іс-рекетін йымдастыруда, оыту процесінде олара сараланып жіктелінген трыдан шкірттерді тлалы, іс-рекеттік, интеллектуалды ерекшеліктерін алыптастыруды да есепке алу ажет.

Сабаты психологиялы талдауды барлы негізгі объекттерін жан-жаты амту оны р наты жадайында иын шыар, біра, оу пніні ерекшелігін есепке ала отырып, оларды ттас жйе ретінде крсету ажет.