Зара рекет сипаттамасы

Белсенділік тірі материяны кез-келген зара рекет процесіні зара рекеттесуші жатарыны негізгі сипаттамасы. Оны йымдасуы нерлым крделі болса, сорлым осы белсенділік формасы кптрлі. Жер жадайында тірі материя дамуыны жоары формасы болып табылатын адамда белсенділік оны йымдасуыны барлы дегейлерінде крінеді. Бл, біріншіден, интеллектуалды белсенділік (болжам сыну, стратегия алыптастыру, тура жне кері байланыс арналарыны барлыынан келіп тскен апараттарды абылдау, деу жне баалау т.б., мны зі арым-атынаста ерекше крсетілген). Екіншіден, оан сер етуші объект (процесс, былыс) моделін растырудаы абылдау процесінде крінетін адамны моторлы-эффекторлы белсенділігі. сасу теориясы бойынша (А.Н. Леонтьев), тіпті жекеленген мше дегейіні зінде (соны ішінде нерлым аз праксикалы мше – есту) белсенділік сер етуші серге састыратын бейне жасау трінде іске асатыны крсетілген (О.В. Овчинникова, Ю.Б. Гиппенрейтер). Объектті абылдауда станушы модельді жасау (В.П. Зинченко) реактивті позицияда орналасан зара рекеттесуші жатарды белсенділік формасы болып келеді. шіншіден, бл жалпы мінез-лыты белсенділік, яни оны мінез-лыты жне іс-рекеттік формаларыны барлы саналуандыынан (вербалды, вербалды емес) крінетін белсенділік. Белсенділік зара рекеттесуді екі жаында сипаттауына орай оларды екеуі де субъекттілік сапаа ие.

зара рекеттесу объектілер арасында, себеп-салдарлы, каузалды байланыстармен оса, саналуан байланыстар орнатуды негізі жне шарты болып табылады. Ол, брын белгілі боландай, ашанда оны элементтеріні, компоненттеріні байланысын (зара рекеттесу формасында) йаратын кез-келген жйені негізі болып табылады. Осыан сйкес, жйелілік объктілерді барлы байланыстары мен атынастарыны зара рекеттесуіні крінісі ретінде де оны сипаттамасы бола алады.

Адамдарды зара рекеттесуі барысында оларды саналы аарушылыы мен масатты йарушылыы сияты маызды сипаттамалары айындалады. Олар осы зара рекетті ебектестік жне арым-атынас (ойында, оуда, ебекте жне ебекті е жоары формасы ретінде шыармашылыта) сияты формаларын да анытайды. Осы екі форманы екеуі де білім беру процесінде крініс таба отырып, бір-бірімен байланысты. Ебектестік формасындаы зара рекет (тайталас, арсылы, атыыс та зара рекет формалары) арым-атынасты да оны идеалды формасы ретінде йарады. Біріншісі екіншісінсіз бола алмайды, ал екіншісі біріншісіз бола алады, мны зі оларды автономдылыыны салыстырмалы, шартты екенін крсетеді.

Білім беру жйесіндегізара рекет

Бір-бірімен арым атынас жасаушы йретуші (педагог) мен йренушіні (оушылар, студенттер) оудаы зара рекеті, білім беру жйесіні ішінде жзеге асатын білім беру процесіндегі нерлым крделі зара рекеттесу жйесіне енеді. Бл жйеде басару (министрлік, комитет, білім беру блімдері), кімшілік (ректорат, директорат), педагогикалы кеес, кафедралар, оытушылар жымы, сыныптар, топтар сияты ішкі жйелер тыыз зара рекетте болады. Оларды райсысы зара рекет рылымымен, яни оны ситуациясын, стилін жне тиімділігін анытаушы рылыммен сипатталады. Оудаы зара рекеттесу біріккен, жалпы нтижеге жетуге баытталан іс-рекет пен арым-атынас формасы ретінде ебектестікте крінеді.

Білім беру жйесі, мысалы мектепте, сіресе мектепке дейінгі білім беруде, «отбасы» (ата-аналар, оларды ата-анасы) жйесімен жне «жртшылы» жйесімен зара рекеттесетінін атап ту маызды. Осы байланыстарды барлыы азды-кпті млшерде тікелей сыныптаы (аудиториядаы) оу-трбиелеу процесінде з крінісін табады. Ол оушыларды оуа, малімге, мектепке атынасынан байалады, з кезегінде, бл оларды ндылы жйесіні оу іс-рекеті сипатына кескінделуі болады.

 

10.2.Білім беру процесі субъекттеріні зара рекеттесуі.

Білім беру процесі кп жоспарлы жне полиморфты зара рекет болып табылады. Бл оушы мен малімні (студент пен оытушыны) оу немесе, длірек айтса, оу-педагогикалы зара рекеттесу; бл сонымен атар, оушыларды (студенттерді) арасындаы зара рекеттесуі; бл сонымен атар, тла аралы зара рекеттесу, ол оу–педагогикалы зара рекетке трліше сер ете алады. Осы зара рекетті бірінші жоспарын «оушы–малім» схемасы бойынша арастырайы. Ол ілім тарихында трлі формаларда жзеге асырылды: Шебер жне стазбен даралы жмыс; сынып-сабаты жмыс (Я.А. Коменский кезінен бері); оушымен дара жмыс кезінде кеес беру; Ресейде 30-шы жылдардаы оытуды бригадалы-зертханалы діспен йымдастыру формасында жне т.б., алайда кез-келген нсада зара рекеттесуші жатарды райсысы зіні субъективті белсенділігін жзеге асырды. Е кп млшерде ол йренушіде сократты гімелесу дісі бойынша, жеке дара жмыста, кеес беруде кріне алды.

азіргі кезде оу-педагогикалы зара рекет ебектестікті іскерлік, рлдік ойын, бірігіп-таратылан іс-рекет, триадалардаы, топтардаы, тренинг-сабатардаы жмыс сияты йымдастырушылы формаларына ие болды. Бл жерде ебектестік, е алдымен, оушыларды (студенттерді) зіні зара рекеттесуін йарады. Білім беру процесінде оу зара рекетіні жоспары мен формаларыны кп болу жадайы жасалып, оны жалпы схемасы да крделенеді.