Ебектестікті рекетке ыпалыны жалпы сипаттамасы

Оу процесін йымдастыруды трлі формаларыны (фронтал-ды, даралы, бсекелестік, ріптестік) тиімділігін салыстырмалы зерртеулерді басым кпшілігі ебектестік формасындаы арнайы йымдастырылан оу процесіні оан атысушаларды іс-рекетіне жаымды серін растайды. Бл, ебектестік жадайында крделі аыл-ой тапсырмасы табыстыра орындалатынынан, жаа материалды жасы мегеруден крінеді. Х.И. Лийметс жмыстарында, мысалы, оушыларды топты жмыстарыны оларды коммуникативтік іскерліктері дегейлеріні жоарылауына белсендіруші жне мотивтендіруші ыпалы крсетілген.

«Малім-оушы» схемасы бойынша даралы жмыспен салыстыранда топішілік ебектестік тура сол міндеттерді орындау тиімділігін кем дегенде 10%-а жоарлататыны длелденген. Зерттеулер, ебектестікке тсуші топтар рамыны біртектілігі (гомогендік) немесе р тектілігі (гетерогендік) мселесіні бір маыналы еместігін жне топ ішілік ебектестікті диадалы, триадалы немесе жалпы топты принцип бойынша йымдастыруды артышылыын крсетеді. Алайда, кптеген зерттеулер мліметтері бойынша, триада диададан жне жалпы топты (7-12 адам) зара рекетке араанда німдірек екені, біра топты жым раушы артышылыын асыра баалау иын (Л.А. Карпенко) екені аныталды. Біра ебектестікті йымдастыруды кез-келген нсасында ол даралы жмыстан тиімдірек.

Триаданы артышылыын сипаттай отырып, Л.В. Путляева жне Р.Т. Сверчкова топты нерлым лкен алалылыын, лкен длелділігін (диадаа араанда пайда болатын ойлар саныны кптілігіні есебінен), нерлым лкен контакттылыы мен лабильділігін белгілейді. Маыздысы, арым-атынас жйесінде шінші жаты пайда болуы оан жаа сапа – рефлексивтілікті береді. Атап тілген триаданы артышылытарын білім беру процесін йымдастыруда есепке алу маызды, йткені оыту практикасында даралы жне диадалы (жппен жмыс істеу) жмыс формалары, фонды, кбінесе сыныпты наты басарылмайтын, фронталды жмысында лі де болса ке тараан.

Жалпы топты ебектестікті йымдастыру, рине, лі кп иындытарды крсетеді (триадалы йымдастырумен салыстыранда), біра тек сол ана топты, жымды іс-рекет алыптасатын, маліммен тесеріктес ебектестік шін жымды субъект жиынтыы ретінде алыптасуын дайындай алады. Бл жерде жымды іс-рекет принципі ш трыдан жзеге асады: йренушілерді жымды шыармашылыа деген станымымен, р шкіртті ойылан міндетті орындауа белсенді атынасуымен жне р шкіртті іс-рекет тлалы-мнді пнін тадауымен, яни осы пнді белгілеу ралдарын, оны кріну жне оны арты кру тсілдерін білу маынасында, мны зі оу процесіні дараландырылуын амтамасыз етеді.

 

11.2.Ебектестікті оу іс-рекетіне ыпалы.

Балаларды жігерін міндеттерді орындауа жне дадыларды жаттытыруа біріктіруді артышылыы андай деген сраа жауап бере отырып, осы проблеманы жетілдіруші Г.А.Цукерман лемде жргізілген зерттеулерді жалпылау негізінде, біріккен оу іс-рекетіндегі келесі ережелерді крсетеді:

- мегеріліп отыран материалды клемі жне тсіну тередігі лаяды;

- балаларды танымды белсенділігі мен шыармашылы дегейі седі;

- білім мен іскерлікті алыптастыруа аз уаыт жмсалады;

- оу мотивациясыны аауларымен шартталан тртіп сатаушы иындытар бседейді;

- оушылар білімнен кбірек анаат алады, здерін мектепте еркін сезінеді;

- оушылар арасындаы зара атынас сипаты згереді;

- сыныпты бірлігі крт седі, бл жерде сыншылдыпен атар зін-зі жне зара сыйласу зіні жне згелерді ммкіндіктерін сйкес баалай алу абілетімен атар седі;

- оушылар маызды леуметтік дадылара ие болады: деп, жауапкершілік, , басаларды позициясын есепке ала отырып з мінез-лын алыптастыру іскерлігі, арым-атынасты гуманистік трткілері ;

- малім, топа блуде балаларды зара бейімділіктерін, оларды дайынды дегейлерін, жмыс арындарын есепке ала отырып, оытуда дараландыру ммкіндігін алады;

Малімні трбиелік жмысы топты оыту шін ажетті шарт бола бастайды, себебі барлы топтар здеріні алыптасуында атыысты атынастар сатысынан теді....

Ебектестікті осы артышылытарын талдау, оны малімні іс-рекетіне де, яни зі шін мнді жаымды жрдем алатын малім іс-рекетіне жанама трде жаымды ыпал ететінін крсетеді.

Оудаы ебектестік проблемасыны зінде екі жа йарылады: а) біріккен іс-рекетті баланы дамуына, оны ои алу ептілігіне, топты, жымны алыптасуына ыпалы жне б) біріккен рекетті зін жне оны балаларда жаа іс-рекет трлеріні пайда болуындаы рлін зерттеу.

Проблеманы екінші жаы азыра зерттелген, алайда ол топ мшелеріні рекеттеріні объекттерімен жне осы объекттерді рылымды асиеттерімен, рекет тсілдеріні атысушыларды арасында таратылуы мен алмастырылуы кезіндегі байланыс арылы, оу-танымды іс-рекет дамуыны негізі болып келеді (В.В. Рубцов). Басаша айтанда, жаа іс-рекет пайда болуыны алышарты ретіндегі бірлескен рекетті зін зерттеу де ыпалды зерттеу болады, біра ол субъектке ана емес, іс-рекетті зіне ыпалын зерттеуді йарады. В.В. Рубцовты зерттеуі, белгілер арылы беруді рекетті жалпы принципін алыптастырудаы рлін экперименталды трыдан длелдеуге, бірлесіп бліскен іс-рекетті йымдастыру тсілдері мен механизмдерін айындауа ммкіндік берді. П.Ф. Каптерев бойынша, оытуды бірлесіп бліскен, шынайы генетикалы, эвристикалы формасы оу іс-рекеті шін маызды келесі іскерліктерді тжырымдауа ммкіндік береді:

- «міндеттен айта ру жйесін кру;

- айта руларды аымдаы зерттеліп отыран былыс ерекшеліктерімен байланыстыру;

- бірлескен іс-рекетті жалпыланан модельдерін ру;

- зерттелініп отыран былыса з рекеттеріне сйкес тсініктеме беру, мны зі рефлексияны жеткілікті жоары дегейіні алыптасуын растайды».

Біріккен оу рекетіні згеше оу ситуациясы ретінде баалай отырып, В.В. Рубцов жне В.В. Агеев оны келесі талаптара жауап беруі керектігін атап теді: масатты ортатыы, р атысушыны зіні даралы рекетін орындауы, барлыыны барлыымен йлестірілуі, аддитивтіксіз, яни іс-рекеттерді жай ана осу емес, орта нтижен алу.

Осы талаптарды тілдік топтаы шкірттерді жымды коммуникативтік іс-рекетін йымдастыруда жзеге асырылуына мысал келтірейік. Е алдымен, шкірттер тобыны алдына ойлау тапсырмалары ойылады, оны тек жыммен ана орындауа болады. Сонымен бірге, тапсырманы орындау бойынша жалпы топты іс-рекет жалпы топты нтижеге ие, мысалы топты барлыыны ой, пікірлері жымды монолог немесе полилогиялы пікірлер. Бл жерде шкірттерді жеке пікірлері бкіл топ шін орта маынасы бар. Мысалы, кіші сынып шкірттері шет тілі сабаында здеріне белгілі анытауларды олдана отырып жне оларды осы тілді белгіленген нормалары мен узусына сйкес бірізділікпен орналастыра отырып, андай да бір затты сипаттайды. Мысала, егерде бірінші оушы затты млшерін атаса, онда екіншісі оны ажеттілігін емес, клемін, содан со салмаын, формасын, тсін жне т.б.атайды. Мндай бірізді жауап беру барысында затты ажеттілігі белгіленбейді. Алдыы жауаптарды барлыы шкірттерді естерінде саталынып алады да, айталанады жне жаа жауаптармен толытырылады. Нтижесінде оушыларды жекеленген жауаптарынан затты толы жымды суреттеуі алыптасады.

Оушылар мазмндау барысында белгілі бір логиканы станса, онда осылайша оу мтінін де растыруа болады. Бл жерде р шкіртті жауабы малімні ынталандыруымен, жаымды олпаштауымен уатталынып отырады. Малім сипатталып отыран пнні, жадайды толы сипаттамасын жасау шін р шкіртті жауабыны маыздылыын есепке алу ажет. жымды оу іс-рекетіне бкіл тіл тобыны атысуы йренушілерді райсысында анааттану сезімін, оларда з іс-рекеттеріні пайдалылыы, ажеттілігі, дрыстыыны серін туызады. Ол оытуды бастапы сатысыны зінде шет тілдік іс-рекетті жзеге асыру ммкіндігіне сенімділік береді. Мны брі оушы орындаан тілдік рекетті, тілдік іс-рекетті жаымды эмоционалды уаттау болып келеді жне нтижесінде оыту процесіні, жалпы тілдік арым-атынасты табыстылыына келеді. Т.А. Матисті, оудаы ебектестікті жеткіншектерді тек жеке сйлемдерді ана емес, сондай-а ттас мтінді растыруына тигізетін серін зерттеуі, оны сапасыны жасаруын, зін-зі баылауды кшеюін жне жеке жаса рекеттерді азаюын айындады.

Барлы зерттеушілер тла аралы зара рекеттесуді де реттеуші крделі психологиялы механизмдерді серіні нтижесіндетопты ебектестікті іс-рекет нтижесіне, оушы тласы мен оу тобыны жым ретінде алыптасуына жаымды сері туралы айта келе рефлексияны дамытуды маыздылыын атап теді «ол (рефлексия) арылы атысушыны з іс-рекетіне атынасы алыптасады жне бірлескен іс-рекетті мазмны мен формасына сйкес осы іс-рекетті айта рылуы амтамасыз етіледі». Оушыларды рефлексивтілігіні, рефлексивті ойлауыны дамуы лкен трбиелік, жалпы дамытушы мнге ие, йткені оушысымен бірлескен жмыста іс-рекетті зіндік рефлексивтік сттері жне де баылау (зін-зі баылау) мен баалау (зін-зі баалау) рекеттері ажетті трде пайда болады жне дамиды. Осылайша оудаы ебектестік, даралы оу рекеттеріні оны компоненттеріні бірлігінде толыанды алыптасуына ана емес, сондай-а оушы тласыны дамуына да ыпал етеді. Ебектестікті трбиелік сері рбылыстарымен бірлескен іс-рекет жадайындаы «шартты-динамикалы позицияны» алыптасуымен шартталан. Ол адамны зін баса адамны кзарасы жаынан ана емес, бірлескен іс-рекеттегі оны орны мен міндетіне байланысты трлі кзарастар жаынан баалау іскерлігінен айындалады.

Оушыларды здері бірлескен іс-рекетке трліше арайтынын атап ту маызды. Зерттеушілер осындай атынастарды алты дегейін блген. Мысала, е тменгі бірінші дегей оушыларды оудаы тапсырмаларды бірлесе орындауа деген теріс атынасымен сипатталады. «Жеткіншектер бірлескен жмысты артышылытарын крмейді жне тсінбейді, олар сабаты мндай формасы ойылан міндеттерді орындауды бірталай иындатады, ал ебектестік тек кедергі жасайды деп крсетеді». Оуа деген алыптасан атынасты тек алтыншы, жоары дегейінде мектеп оушылары ебектестікке осылады жне оны артышылыын баалайды.

Даралы-психологиялы факторлар оу міндеттерін бірлесе орындауа трліше сер етеді. Мысалы, оушыларды даралы-психологиялы мінез-лыты ерекшеліктері пндік талылау мен бірлескен жмыс тиімділігіні мазмнына, сипатына елеулі позитивті сер ете алмайды. Міндетті бірлесе орындауды табыстылыына зін-зі йымдастыру, іскерлік арым-атынас дадылары сияты факторлар (серіктерді іс-рекет стилін сипаттаушы), жне де атысушыларды іс-рекетке дайынды дрежесі сер етеді.