Иындытарды зара баалау

«Малім–оушы» жне «оушы–оушы» атынастарында пайда болатын арым-атынас иындытары арым-атынаса атысушылар тарапынан жне баса адамдармен трліше бааланады (Е.В. Цуканова). Мысалы, арым-атынас иындытарын малімні баалауы мен оушыларды баалауы сйкес келмейді (номенклатура жне рангілік орны бойынша). Егер малімдер «малім–оушы» схемасы бойынша нерлым кп иындытарды арым-атынас серіктеріні даралы ерекшеліктері тудырады деп есептесе, онда оушылар осындай арым-атынастаы иындытар себептеріні ішінен бірінші орынды малімні іс-рекеттегі ерекшеліктеріне береді. Бл жерде, жалпы бірлескен оу іс-рекетіні шарттарын сипаттай отырып, зерттеушілер негізгі иындытарды е алдымен тла аралы атынастармен, кейін араласушыларды жеке-психологиялы ерекшеліктерімен байланысты екенін жне тек содан кейін оларды іс-рекетке атысу сипатымен байланысты екенін белгілейді.

Оушылар мен малімдерді оларды контакттілігі бойынша баалауларыны 90% кбі сйкес келмейді. Оушылар педагогтарды контактке иын тсетіндер ретінде ш есе жиі баалайды (педагогтара араанда), оларды атал, «барьерлі» деп есептейді (З.А. Нолиу, Л.Б. Филонов).

Студенттерді педагогикалы арым-атынастарына жргізілген зерттеулер тек ана педагогикалы жоары оу орындары студенттеріні иындытарыны згешелігін ана емес, сондай-а осы иындытарды біріншіден, бесінші курса дейінгі згеру динамикасын да айындауа ммкіндік берді. леуметтік бадарланан оу-педагогикалы арым-атынас жадайында студенттер жртшылы алдына шыып сйлеуге йренбегендіктен (49%), болып жатан жадайларды алайша болуы керектігі жніндегі ішкі тйсігінде алыптасан елеске сйкес келмеуінен, брын табии болан имылдарыны, озалыстарыны, жалпы мінез-лыыны ысылша-дыыны салдарынан иындытарды сезінеді (71%).

Л.А. Поварницына тарапынан студенттер арым-атынасындаы иындытарды алты тобы блінген. Біріншісіне студенттерді зін алай стауды, не айту керектігін білмеулерімен байланысты иындытар жатады. Екінші топтаы иындытар арым-атынас серігіні тсінбеушілігінен туындайды, яни арым-атынасты зіндік перцептивті жаыны жеткіліксіз алыптасуынан. шінші топ, сйлеушіні арым-атынас серігіні тсінбеуі жне абылдамауынан туындаан иындытар райды. Тртінші топтаы арым-атынас иындытары сйлеуші басынан кешіретін ысылу, ыайсыздану, сенімсіздік сезімдерімен шартталан. Бесінші топ иындытары серігіне атысты риза болмау, тіпті ашулануды бастан кешірумен байланысты. Алтыншы топ адамны жалпы арым-атынаса риза болмауымен байланысты иындытарды амтиды. Осы негізде автор студенттерді трлі леуметтік салалардаы, курса (біріншіден шіншіге дейін) жне таы баса факторлара байланысты арым-атынас жасау ерекшеліктерін талдайды. лкендермен араласанда студенттер арым-атынас серігін тсінбеу иындыына сирек кездесетіні (14,2%) жне де зін алай стауды, арым-атынас пнін білмеумен байланысты иындытармен жиірек (29,6%) кездесетіні крсетілген. Студенттерді былыстармен арым-атынасында екінші жне шінші топ иындытары жеілірек тіледі. Бірінші курстан шінші курса ту шамасына арай ата-аналарымен, туыстарымен арым-атынас жасау иындытары саталады, ал танымайтын адамдармен араласуда иындытарды крт тмендеуі байалады.

арым-атынастаы, іс-рекеттегі иындытарды негізгі айматарын талдау, оларды арым-атынас жадайыны зін згертетінін крсетеді. Іс-рекетті арама-арсы масаттары, ызыушылытары, позициялары, ралдары, тсілдері тйісе отырып атыысты тудырады, оны тек психологияны арнайы салалары ана емес, сондай-а атыыстану сияты ттас ылымды зерттейді жне де ызыушылы танытан оырмандарды соан сілтейміз. Осы жерде атап туді ажет ететін жадай - топты зара рекеттесуде атыыс арама-айшы шешімдерді, стратегияларды, ралдар мен тсілдерді тйісуі, проблемалы ситуацияны жасай отырып, біріккен (топты) субъекттерді интеллектуалды белсенділігін жоарлатады. Мндай атыыс субъекттерді здеріні баалау дегейіне тіп кетпеуі жне сзді тар маынасында жаымсыз тла аралы болып кетпеуі маызды.