Педагогикалы процесті компоненттеріні бліктері.

Педагогикалы процесті жеке дара бліктері (компонентері) туралы оны теориясын жасаудан біраз брын практикада жеткілікті дрежеде жасы белгілі болан. Оларды бір бліктері (масат, міндеттері, мазмны) згеру барысындаы оамды мірге мектепті леуметтік тапсырма ерекшеліктеріне байланысты айта - айта жаадан аралып жетілдіре тседі. Крсетілген проблеманы В.Е.Гмурман, В.С. Ильин, Б.ТЛихачев жне т. б. зерттеген. Г.К. Костюк стаздар мен оушыларды педагогикалы процесті бліктеріне жатызады. М.А. Даниловты крсетуінше педагогикалы процесті ішкі серпілісі оны негізгі, басты зегі трбиені масаты болады.

Жорамалдау бойынша , андайда болмасын масата белгілі бір мазмнын іс - рекеттер міндеттерін шешу арылы жетуге болады. Сондытан педагогикалы процесті (леуметтік) бліктеріне стаздарды жне оушыларды жатьізан жн. Бл педагогикалы процесті адамгершілік факторы болады. Оларды іс - рекеттеріні бліктерін (масат, міндеттер, мазмны, рал, форма, дістер мен тсілдер, натылы тапсырманы трі, маыздылыы оларды оушыларды оытуды мніні рамына кіруінде. Сондыганда процесті бліктері "стаздар мен окушылар"

 

 

жйесіні рамы жне оларды іс - рекетіні бліктері болатын.

Педагогикалы процесті мнін тередеу жне жан — жаты тсіну шін тек ана бліктер рамын ана емес, сонымен бірге оларды рбіріні ерекшеліктерін білу керек. Педагогикалы процес бліктеріні ерекшеліктерін тсіну натылы оу орнындаы педагогикалы процесіндегі соларды арасындаы объективті мір сретін ішкі байланыстарын анытауа ммкіндік береді. Бліктерді ерекшеліктерін арастырайы. .

Отанды педагогикада трбиені масаты жан- жаты тла дамуындаы, гуманды бір ізділік идеясы трысынан аныталады. Бл масатты сз жо зіні ндылыы бар, оны трбие масатыны оамды талабынан сіп тсінуде (Р.Г. Гурова) философтар масатты идеал (идеалды - масат) ретінде арастырады.

Алайда масат-идеал немесе іс - рекетті нтижесіні те онды тамаша моделі аралы масаттара жету арылы ол жетеді, оларды масат-міндеттер деп анытауа болады. Басаша айтанда, педагогикалы процеске сай масат идеала жету осы натылы блікке шешуге кздейтін кейбір шартты сатылара блумен байланысты.

Егер идеалды-масата жету аыл-ой, адамгершілік, ебек, эстетикалы жне дене трбиесін (бірттас педагогикалы процесс) міндеттерін бірден жне комплексті трде шешумен байланысты болса, онда педагогикалы процесті жеке алынан бліктеріні масат - міндеттері рине аумаы жаынан кп кіші жне мазмны жаынан натылы (мысалы саба шін) болады.

Кейбір масат-идеал мен масат-міндеттер арасындаы айырмашылытарына арамастан міндеттер ойылан масат баытында жасалан ерекше адам болады жне белгіленген нтиже алу шін не істеу керек деген сратара жауап береді. стаз шін оушылармен бірге тек ана андай нтижелерге жетудегі озалыс айтып йымдастыру ана емес, сонымен бірге алда істелінетін жмысты (не істеу керек) міндеттерін мият йілестіру арылы ойылан масата саналы озалысын амтамасыз ету те маызды. Таыда оны субъект—субъектілік атынастар педагогикалы процесті екі жатылы боландытан окушылармен бірге жасау керек.

Педагогикалы процесті масаты мен міндеттерін тадап алынатын іс-рекетті мазмнын анытайды. азіргі кезедегі жалпы мдениетті теориясы (Кизимов В.В., Маркарян Э.С. жне т.б.) іс-рекетті мазмны леуметтік тжірибені мегеруге адамзатты жинаталан барлы мдениеттер айтылан оуа (В.И. Ленин) баытталуы керектігіне сендіреді. А.С. Макаренкодан те айын трде оамды мдениет (адамзат жинатаан мдениет) адамзат коллективтеріні йымшылдыына келетін адамдар рекетін біріктіру мен йымдастыру шін аса маызы бар болатындыын длелдеді. рбір адам материалды, рухани жне леуметтік реттелуші немесе адамгершілік мдениеттері мегерілуі керек.

рбір крсетілген абаттар з ерекшеліктерімен кзге тседі. Материалды мдениет адамзат жасаан заттар шындыы материалды ндылытар машиналар, саймандар, техника ртрлі міндеттері бар объектілер ретінде тсіріледі. Бл мдениет тередігімен мра болатын біліктер адамны бар материалды ндылытар жаа тжірибеге енгізу ммкіншілігіне себеп болады. Рухани мдениетті, кейде оны интеллектуалды дейді, адамдарды айналада оршаан табиат пен леуметтік ортада, ылымда, нерде белгіленеген белгілі бір абылдау мен бейнелеп крсету дегейін айтады. леуметтік нормативті мдениет адамдарды оамды мірлерін йымдастыру мен байланысы (экономикалы, ыты, саяси этикалы жне т.б.) байланысты жне ол детте мра болмайтын жріс-трыстарыны ртрлі формаларында материаланады. Мдениетті рбір кезедері адамзат белгілі бір іс- рекетте орындаан.

Жалпы адамзат мдениетіні рбір кезе ерекшелігі е алдымен тланы жан - жаты дамуында дл адамзат мдениетіні барлы мдениетін мегеруді жадайын жобалау кзделінеді. Екіншіден мдениет мрасы рбір, адамды дайындауды жолын крсетеді. шіншіден рбір мдени мраны мазмныны ерекшеліктерін, тланы жан - жаты дамуы шін олдануа болады, яни сол іс-рекеттерді индивидті мдениетін дамытуа келеді.

Тланы алыптасуы адам тегіні (тек ана адама тн) ралдарын, іс-рекеттерін мегермейінше ммкіи емес. леуметтік тжірибені затты зіні жеке дара элементін

 

 

адамзат іс-рекетіне ауысуы, яни адам ндірісте алыптасан іс-рекетгі айындау (распедмечивание). стаз бл тжірибе андай іс-рекет тсілдері арылы жасалынанын анытайды. Ал индивидті іс-рекет тсілдерін мегеру сол индивид тланы згеруіне келеді (опредмечивание). Іс-рекет педагогикалы міндеттері шешу кзарасы жаынан ыпал ету ралы болады. Туан кезінен бастап даму стіндегі индивидті міріне мынадай іс-рекеттерді трлері жйелі кіреді: арым-атынас, ойын, ебек, (трмысты, аыл-ой, дене ндірістік, нер жне табиатты орау).

Сонымен, педагогикалы процестегі оушыларды іс-рекеттерін арастыра отырып, педагогикалы масатты йымдастырылан іс-рекет оларды творчестволы белсенділігін алыптастыру жадайы болатындыына кзіміз жетті. деттегі іс-рекеттер трлері (арым- атынас; ойын, ебек) ортаны белгілі бір жатарына баытталан. Сондытан педагогикалы ыпал дегейіні алыптасу барысындаы тланы ортамен (тек ана леуметтік ана емес, сонымен атар табиатты, материалды, рухани) алдын-ала ойылан масата байланысты зара рекетін реттеу. Бізге тланы алыптасуы іс - рекет барысында алыптасуындаы, іс-рекет андай болса тла да сондай. ртрлі жас ерекшелік кезедерінде бірана іс-рекет маызды болып алмайды, іс - рекетті маызын барлы адамны саналы мір кезедерінде байайды.

Жоары, айтыланлардан мынадай орытыды жасауа болады:

-андайда болмасын аяталан салыстырмалы мектеп жмысыны формасы болатын уаыт жаынан шектелген педагогикалы процесте (саба, экскурсия, мектеп кештері жне т.б.) жмыс міндеттерінен туатын педагогикалы ыпал етуді ртрлі ралдарыны карым - атынас, ебек, ойын тсілдері жне т.б. объективтік алы шарттарын круге болады;

-комплексті трде педагогикалы ыпал ету. ралы олдану, масатпен міндеттерді мият йлестіруді жмысты барлы ауыртпалыыны ортасын негіздеуді, демек жетекші, негізгі, зекті іс - рекетті анытауды талап етеді;

 

 

Біра малім барлы оушыларды іс - рекеттерге осуды барлы ммкіншіліктерін олдануа ызыпауы ммкін емес сонымен бірге ол окушыларды натылы зара рекеттерін амтамасыз етуі керек. Демек, барлы брын педагогикалы ыпал ету ралдары туралы айтыландар педагогикалы процестегі натылы жмысты формасы оан атысушыларды зара рекеттерін йымдастыруды ерекшеліктерін крсетеді деген орытынды жасауа негіз болады. Біра алай болса солай еркін, формалды немрайды тадау жайды егер брыны блшектермен байланысты болмаса (масат, міндеттер, мазмны жне іс -рекеттер трлері) детте аныталмайды.

Біршама консервативтік боланмен яни уаыт ткен сайын аз згеретін тадап алынан жмыс формасы ойылан міндеттерді шешуге белгілі бір діс, тсілдерді олдануды талап етеді. Натылы педагогикалы процесте бл рашанда натылы тапсырмаларды (жктелген, міндет, іс) орындаумен байланысты. стаз шін "ебек затын" ол шін оу ебекті мазмны болады оылатын материалды мегеру шін оушыларды танымды іс - рекет тсілдерін жне йымдастыру ерекшеліктерін білу. Окушылар шін таным іс - рекетіні, (ебек ралдары) дістер мен тсілдер оларды ои алуы шін, енді йренуге керекті заттар. Сонда ана оларды педагогикалы процесті оу жне оудан тыс айматарына белсенді атысу ммкіншілігін шындыа айналдырады. Сондытан, егер формада (зара рекеті йымдастыру) ынтыматастыты объективті алы шарты ішінде болса, онда олар балаларды іс - рекетіні дістері мен тсілдерін мегеру арылы белгілі бір жеке алынан рбір оушыа немесе топа арналан малім тарапынан немесе коллектив атынан берілген тапсырмаларды орындауда жзеге асырылады. (Котов В.В., Лиймете Х.И., Дежникова Н.С., Первин И.Б., Хан Н.Н.)

Педагогикалы процесс компонентеріні ерекшеліктерін талдау оларды арасында ішкі бірліктері мен зара байланыстылыыны бар екендігі крсетіледі, оны ескерілмейінше педагогикалы процесті жйе ретіндегі рылымы туралы мселені шешу ммкін емес. Бл рине бліктер арасындаы байланыстар анытаумен бірге, белгілі бір нтижеге келетін, яни процеске тн зандылытарды аылы білім жадайларды да анытауды шамалайды.

 

Педагогикалы процесті задылытары андайда болмасын малімні жмысындаы сас жадайларда байалатын себеп - салдар детерминалды жалпылыпен сипатталады задылытар объективті осы процеске атысушылардан-оларды намды кіл- кйіні тілектерінен туелсіз.

Педагогикалы процесті бір блігі эмпирикалы жолмен басалары теориялы жолмен аныталса, згелері теориялы экспериментальды жмыстарды орындау барысында аныталды. Егер зандылытарды мні жеткілікгі дрежеде тере зерттелген онда ол ш себептен тымды болды. Аныгалан.задылытар негізінде процесті зіні белгілі бір рылымын бліктерді зара рекетін зара серін анытауа болады. Осыны негізінде жасалан педагогикалы процесті идеалды, теориялы моделі ылыми зерттеуде сол процесті зіні жне сонымен бірге мектеп ісіні практикасын жетілдіре тсуді ммкіншілігін кеейте тседі. Е аырында андайда болмасын процесті задылытарын тану оны басару мен малім іс -рекетіні нтижесін болжауа келетін ылыми талдауды" ммкіншілігін кеейтеді.

Педагогикалы ылымда XX асырды 20 — шы жылдарында трбиені зандылытары, зерттеле бастады (Гончаров Н.К., Колашников А.Г., Грехтенберг С.В.) Біршама кейін педагогикалы процесті оудан тыс уаыттарды (задылытарды зерттеуді), (Болдырев Н.И., Щукина Г.И.; Петухов Н.Н.) жне оу процесіні
(Загвязинский В.И.). XX асырды соы он жылдыында
пайда болан жмыстарда толы шолу жасалынанмен
бірттас педагогикалы процесті задылытарына шолу
жасалан (И.А. Данилов, Ю.К. Бабанский, Б. Т. Лихачев ,
В:А. Сластеншф).

Педагогикалы процесті зандылытары дегеніміз "стаздар - оушылар" жйе байланысын крсету болады: жйені зіні ішіндегі кейбір жеке осымша жйелерді жне сырты баса одан жоары сатыдаы жйелер (мектепті оршаан леуметтік орта, оам). Крсетілген себеп бойынша педагогикалы процесті ызмет істеуіні ерекшелігін жадай, байланыс, атынас крсететін процесті асиеті мен оны сапасын, задылытары аныталады.

 

 

Сондытанда педагогикалы процесті негізгі мынадай задылытары болады:

-оу орныны педагогикалы процесі оамны леуметтік экономикалы ажеттілігіне сай болады;

-педагогикалы процесті масата баытылыы оамны масатын крсетеді, ол леуметтік тапсырыс ретіндегі, білім беру задары арылы талап етіледі;

-педагогикалы процесс екі жаты процесс, ол стаздармен оушыларды зара трбиешілер мен трбиеленушілерді рекетімен байланысты, міндетті трдегі екі жаты іс - рекет;

-оушыларды творчестволы белсенділігі малімні мият ойластыран жне йымдастырылан іс - рекетіні нтижесі;

-педагогикалы процесті ызметі оны жасалуымен йымдастыруды оушылар коллективі, сонымен атар жеке оушыларды жас ерекшеліктері мен даму дегейлеріне сай келуіне байланысты ;

-педагогикалы процесс бліктеріні маынасы маыздылыы ртрлі, оларды бір - біріне баыныштылыы (иерархия) мен бір - біріне сері бар;

-педагогикалы процесс бір ас каым сттік емес, за мерзімге уаыта баытталан;

-педагогикалы процесті ішіндегі осымша жйелерді ортасы мен зара иылысан баыттарыны сері кптеген факторларды тудырады, соны ыпалы негізінде е аыры нтиже алыптасады.

Задылытар педагогикалы процесті ішкі жне сырты байланыстарын крсетеді,олар з арасында жеткілікті дрежедегі крделі байланыстарын райды. Сондытан, егер стаз натылы педагогикалы процесс негізгі жадайда задар мен задылытарды ескермей йымдастырса, бл е аырында оу- трбие жмысыны сапасынан баалауына келеді.

Барлы педагогикалы процесті задары мен задылытарын айындаландарды ескере отырып, баланы тла ретінде дамуыны тиімді жадайын натылы леуметтік -экономикалы жадайларда зіндік дамыту жне з орнын таба алу абілетін амтамасыз еткізетін

 

 

 

малімні басшылыа алуа тиісті сол анытамаларды принциптері.

Принциптер маімні іс-ркетін йымдастыруа ойан негізгі талаптар болып есептеледі, олар траты нысаналар болып жне педагогикалы процесті ызмет істеуінде творчестволы ыпал крінеді. Негізінен принциптерде педагогикалы процесті задары мен зандылытары жзеге асады. Бл малімні теориядан практикалы рекетке кшу болады:

-педагогикалы процесті ізеттілігі, тлалы нысанды баыттылыы;

-іс-рекетті санамен мінез-лы бірлігін алыптастыруа баыттылыы;

-педагогикалы процестегі іс-рекеттерді оушылар тласын дамытуды ккейкесті ажетгілігін ескере отырып йымдастыру;

-педагогикалы талап оюшылыты оушыны кзарасын оны адамдара, былыстара, процестерге арым-атынасын сыйлаумен йымдастыру;

-оушы мен жымны дамуында жеке даралыты (индивидуалды) психологиялы физиологиялыты. жас ерекшелік пен лтты ерекшеліктерді ескеру;

-педагогикалы басшылыты оушыларды инциативасымен, айраткерлігімен ластыру;

-оушыларды іс-рекеттерде тиімді нтижелерге жетуге кмектеседі;

-стаздарды, оушылар жымыны жне отбасыларыны оушылара оятын талаптарыны йлесімділігі;

-рбір бала шін тиімді психологиялы ахуалды леуметтік ауіпсіздігін кдмтамасыз ету;

-оушы тласы мен жымны дамуындаы жаа рылымды здіксіз баылау.

Задар, зандылытар жне педагогикалы процесті йымдастыру принциптері зара байланыста болуы ммкін. Бл зара байланыстылыты процесті мнінен оан атысушыларды практикалы рекеттерінен крінеді, ал педагогикалы процестегі малімдер мен окушыларды іс-рекеттерін йымдастыру моделі ретінде сынылуы ммкін.

 

 

 

Оу Оудан тыс
Мазмн
Аыл ой	Адамдар ішілік	Ебек	Дене трбиесі	За	Экономикалы	жне т.б.

Оу Оудан тыс
Мазмн
Аыл ой	Адамдар ішілік	Ебек	Дене трбиесі	За	Экономикалы	жне т.б.

 

 

рал
арым атынас	Ойын	Ебек	нер	Табиатты арау

рал
арым атынас	Ойын	Ебек	нер	Табиатты арау

 

 

 

Формалар
Жеке	Жеке ебек	Колектив Тоапты ебек

Формалар
Жеке	Жеке ебек	Колектив Тоапты ебек

 

		дістер мен тсілдер			дістер мен тсілдер