Зін-зі баылауа арналан сратар.
1."3а", "задылы", "принцип" деген ымдарыны мазмнын анытаыз. Бл ымдарды "трбие", "педагогикалы процесс" деген ымдарымен не байланыстырады?
2.Неге малім педагогикалы процесті йымдастыруды задарын, задылытарын жне принциптерін білуі керек?
3.Натылы ситуациялар негізінде педагогикалы процесті задылытарыны ролін крсетііз.
4.стаздар мен оушыларды іс-рекетін педагогикалы процесті ай бліктері крсетеді?
5.леуметтік тжирбені мазмны неден трады?
6.Адамзатты леуметтік нормативтік мдениеті алай мегеріледі?
7.Педагогикалы процесті трбиелеуші тетіктеріне сипаттама берііз.
Дебиеттер.
1.Вопросы обучения и воспитания / сост. Э.Г. Костеликин. М., 1972.
2.Ленин В.И. Философские тетради ПСС, т. 29.
3.Макаренко А.С. Проблемы школьного советского воспитания. Собр. Соч. В 7 т. Т.5 М., 1958г.
4.Проблемы методологии педагогики, методологического исследования / Под ред. М.А. Данилова и Н.И Болдырева М., 1971.
5.Хмель Н.Д. Теоретические основы профессиональной подготовки учителя. — Алматы; алым, 1998.
З бетімен жмыс істеуге арналан тапсырмалар.
1.Таырыпты негізгі ымдарыны дамуыны мазмнды хронологиялы кестесін жасаыз.
2.Бірттас педагогикалы процесті зандылытарына ситуацияларды талдап алыыз.
3.зін талдау схемасын малімні педагогикалы процесті йымдастыру принциптерін басшылыа алып жасаыз.
4.Оушыларды сыныптары мен зіне атынасын баалау шін керекті тапсырмаларды растырыыз.
5.Класта социометриялы зерттеу жргізу шін анкета, талдау дайындаыз.
6.Социограмма негізінде сыныптаы трбиелеуші тетіктерді серіні педагогикалы міндеттерін йлестірііз.
Рефераттарды таырыптары.
1.Педагогикалы процестегі малім мен окушыларды зара рекеттеріні мні.
2.3адылытар жне оларды педагогикалы процестегі
3.Педагогикалы процестегі задар мен зандылытарды зара байланыстылыы.
4.Іс-рекеттер тсілдерін мегеруді оушыларды медагогикалы процестегі белсенділігін дамытуа сері.
5.Малімні педагогикалы процесті трбиеленушіні іс-рекетін реттеуші ролі.
Трбие масатыны леуметтік негіздері.
Масаты: Трбиені діснамалы негізін айындау.
Міндеттері:
а)Трбие масатыны мнін ашу. -
б)Педагогика теориясы мен тарихындаы ой-пікірлердегі трбие масаты.
в)Жан-жаты йлесімді трбиені масат, міндет, мазмныны зара байланысын ашу.
Жоспар
1.Педагогика тарихындаы ой-тжырымдардаы трбие масатыны мселесі.
2.Трбие жне жеке тланы леуметтендіру.
3.оамды мдениетті трбие кеістігі ретінде алыптасуы.
Негізгі ымдар: трбие масаты, оамды мдениет, жеке тланы леуметтендіру жне дербестендіру, жан-
жаты йлесімді дамыан жеке тла, жеке тланы шыармашылы ммкіншілігі.
Пнаралы байланыс: философия, леуметтану, леуметтік психология, мдениеттану, педагогика тарихы.
Педагогика тарихындаы ой-тжырымдардаы трбие масатыны мселесі. Трбие масаты тірегіндегі пікір-талас ежелгі дуірді зінде-а басталан. Ежелгі ойшылдар трбиені масаты ізгі, раымшыл азаматтарды трбиелеу деп тсінді. Ал, "раым" туралы пікірде оларды ойлары бір жерден шыпады. Сократты тсінігінше, трбиені масаты- заттарды табиатын зерттеу емес, з-зіді тану, аса лытылыты жетілдіру. Сократты шкірті Платон аыл-ой, ерік жне сезімді трбиелеуге кп ыылас білдірді. Ол трбиені кіметті зі йымдастыру керек, стемдік етуші топтар — философтар мен жауынгерлерді талап-тілегіне сай жмыс істеу деп тсінді. Платонны шкірті Аристотель, трбиені масаты жан раымы - аыл-ес пен ерік-жігерді дамыту деп білді.
Я.А. Коменский трбиені кшіне сенді, оны ойынша трбие ш масата жетуге баытталуы ажет: зіді жне оршаан ортаны тану (аыл-ой трбиесі) жне дайа сиыну (діни трбие). Дж. Локты ойынша, трбиені негізгі масаты (азаматты алыптастыру).
-"з істерін аылмен жне байыппен жргізетін адам". Ж.Ж. Руссо оамды ндылытарды алыптастыруа трбие масаттарыны баыт-станымынан айныан емес.
Пестолоцциды трбие масаты, адамны табии кш-уаты мен абілеттілігін дамытуа негізделуді, сонымен атар, бл даму жан-жаты жне йлесімді болуыны биігінен крінуі ажеттілігіне тоталса, ал И. Гербартты ойынша, трбие масаты, раымды адамды алыптастыруа, алыптасан арым-атынастара бейімделе алатын, оамдаы белгіленген тртіпті сыйлайтын, оан бой сынатын адамдар деген тйінге келеді. Трбиені е жоары масатын А.Дистерверг "аиат, слулы жне мейірімділікке з ынтасымен ызмет" ету деп анытаан.
Ерте заманнан бері трбие масаты жайлы пікір жаласып келеді. К.Д. Ушинский жазандай: "Егер сізге айтса, трбие масатымен адамды баытты етуге болады деп, онда сізді дауласуа бден аыыз бар, ал трбиеші "баыт" дегенде нені тсінеді; йткені, брімізге белгілі, лемде баыта
мтылмайтын пенде жо: біреуге баыт болып крінетін жадай, ал ол баса адама жай бір оиа сияты крінеді, кейбіреуі тіпті баытсызды" .- деп те тсінеді.
Осыан орай сра туады, балаа рашан баытты болу пайдалы ма, бл леуметтік мселелерді шешуде дрменсіздікке, айратсыздыа келмей ме? Сз тек осы кнгі трбие мселесі жнінде емес: педагогтар жастарды бгіні мен болашаын ескере отырып, мірді крделі де иын мселесін шешуге дайындауа ынталану деп ан жн.
Кп уаыта дейін трбие масаты идеалды адам мратына, жан-жагы йлесімді дамыан, рухани байлыы мол, моральды ылытары таза жне дене кші дамыан тла ретінде тсінді. рине, бл позиция-трбиені негізгі масаты. Біра, трбиені масаты біржаты арастырылып, кнделікті тжірибеде трбие жмыстарыны нтижелері ала ойан масаттан біршама ерекшеленуіне кеп соады.
Ресейде, социал-демократтар трбие масаттары туралы ой кзарастарын лемге сынды. XIX . 40-жылдарында Н.Г. Белинский крепостнойлы право мен патшалы саясата арсы крескерді трбиелеу деп жазды. А.И. Герцен трбие масаты - оамдаы ділетсіздікпен кресетін еркін ойлы, адамгершілігі мол, айраткер, жан-жагы дамыан тланы дайындау деп санады. "Біз аыл-ойды дамуына таныммен атар адамгершілік трбиені міндеті анарлым маызды"- деп, К.Д. Ушинский жазды.
Сол себепті, бгінгі трбиені масатын леуметтендіру мселелерімен бірлікте арастыру зекті мселелерді бірі екеніне ерекше мн берген орынды.
Трбие масаты - ол педагогикалы процссс пен оамны ажеттілігіне арай згеріп отырады. Трбие масаты оамны леуметтік сранысына арай жне оны табысты орындалуы стаздьт ксіби дайындыына байланысты келеді. стазды ызметі масаттылыынан басталса, ал оушылар оу іс-рекетіні масатын наты ына отырып, тапсырманы орындайды.
Трбие масаты-бл оамны бетбрысына, андай мраттарына олжеткізуіне баытталан. Трбие масаты — педагогиканы е маызды мселесі. Масат-трбиені жалпы масаттылыынан, трбие жйесіні сипатын айындаушы ретінде крінеді. Масат пен міндет бтін жне
блшек ретінде ара атынаста болады, жйесі мен оны" компоненттеріне туелді. орыта айтанда, трбиені масаты наты трбие міндеттеріні жйесі (И.П. . Подласый).
Трбие масаты жалпы жне жекеленіп келеді. Трбиені -масаты жалпы болып келгенде, яни барлы азаматтарда сапалы ндылытарды, ал жекеленіп келуі, яни жеке тланы алыптасуын кздейді. азіргі заманда трбие жйесіне арай трбие масаты р алуан болып келеді. Трбие масатыны р алуандыы трбиені те крделілігін крсетеді. Масаттылыа объективтік себептер сер етеді. Олар, денені физиологиялы жетілу задылыы, адамны психикалы дамуы, философия мен педагогикалы ойды жетістігі, ортаны немі оамны мддесіне орай згеріп отыруы.
Мдениет дегейі, трбие масатыны жалпы баытын айындап отырады. Трбиені масаты наты-тарихи сипатына арай былмалы келеді. оамны трбие масатын з бетінше ойдан шыаруына болмайды.
Трбие масатын тжырымдауда, міндетті трде табиат, оам, адамны объективті даму задылыына сйену ажет.
Трбие масатын анытауда маызды себептерді атарына жататындар, масатты крастыру, оны белгілі задылыа негіздеуді есепке алу. Ол саясат, мемлекет идеологиясы сияты факторлармен бірге, трбие масатын айындауда оам зіні ажетті талабы мен мддесіні маыздылыын дайы есепке алу жмысты дрыс жруіне кепілдік береді. Трбие масаты оамда жастарды белгілі бір функцияларын жзеге асыру процесінде оларды уждік ажеттілігінен туады. оам ажеттілігі ндіріс тсілі мен ндіріс кші жне ндіріс трі атынасыны даму дегейімен аныталады. Сондытан трбие масатыны нтижесі рашан оам дамуыны жетістік дегейін бейнелейді, ал ндіріс тсілін згертумен аныталып отырады. Ойымызды натылау шін, трбие масатыны оамды-экономикалы атынас тріне байланысты екенін атап теміз.
Негізгі масата мтылу, стаза айын масаттар белгілеп, ксіптік іс-рекеттеріні нтижелерін окушыларды трбиеге бой сынуынан, клшынысынан байауа болады. Наты масаттар туралы сз озаанда,
оларды анытамасыны негізгілерін бліп алу ажет. Е алашы леуметтік негізі рбір индивидті дамуы табиатты адама генетикалы трыдан берген леует ммкіншілігін дамытумен атар, оны даралыын алыптастырумен байланысты. Баланы дараланып дамуында белсенділік, кш-уат артуымен атар, еркі мен аыл-сезіміні алыптасуы, оны болаша ксібіні бейімін, абілетін интегралдап, іс-рекетке олдануды амалы кні-брын арастырылады. Жеке басты дамуы белгілі бір леуметтік жадайа байланысты (Э. Фромм).
Екінші негізі, адам мен оамны арым-атынасына туелді. за уаыт бойы педагогикалы масаттарды талдау мен негіздеу оам мен кімет ажеттілігіне сай келетін масаттар жоары дрежеде болып есептеледі. Мндай жадайда баланы ызыушылыы екінші орына шегеріліп отырды.
Бірата, гуманистік педагогика баланы ызыушылыын ояту мселесін е басты деп есептеді. Бгінгі кнде трбиеленушіні з кшімен жетістікке жету ммкіндігіне басшылы жасау трбие беруді басымды рлін арттыруда.
Осыан орай, барлы педагогикалы масаттарды шартты трде зара байланысты екі топа блуге болады: лгілі (идеал) жне зекті (актуальді) соысы тланы дамуымен даралыын алыптастыру жне оны здіксіз дамыту міндеттерімен натыланады.
Трбиені нысанасы тла болса, біра з бойларында ажетті сапаны дамуы оушыларды здеріні белсенді іс-рекеті мен олара трбие субъектісі ретінде арап иедагогикалы басшылы жасау. Аыл-ой, адамгершілік, ебек, эстетикалы жне дене трбиесі ттас педагогикалы жйе шеберінде арастырылады (К.Д. Хмель).
Жеке тланы леуметтік тжірибені игеруі саналы-тымды іс-рекетіне, онда шешуші рл білім жйесі мен эмпирикалы дстрлі алыптаы оамды психологияа байланысты. Бл жерде кзарастар мен позициялара, нды баыттара, дниетаныма оамды психология басым ыпал етеді. Трбие масатыны негізгі бліктерін философиялы категорияларды тізбегімен сипаттауа болады: мотив-ажеттілік-ызыушылы-масат.
арым-атынасты масаты оамдаы іргелі леуметтік-экономикалы згерістер жадайында оушыларды
санасыны белсенді станымын алыптастыру болып табылады (Б.Ы. Манова).
Масат- іс-рекет нтижесін кні брын идеалды ой-тжырым арылы болжау.
Трбие-леуметтік институт ретінде алыптасуын леуметтендіру, мдениет жне леуметгік ереже, леуметтік трбие масатында жргізу, сол арылы оам мшелеріні леуметтік ажеттілігін теуге жадай жасау. Трбие жне жеке тланы леуметтендіру. леуметтік ым, психология, философия жне педагогикалы ебектерде кеінен олданылады.
"леуметтендіру" ымы адамды леуметтік арым-атынастар жйесінде р трлі леуметтік бірліктерді (топтар, институт, йымдар) трлеріне интеграциялау, одаты ауымдастыру.
леуметтендіру — мдени элементтерді тсіндіру, леуметтік мраттар мен ндылыты игеру негізінде жеке тла асиеттерін алыптастыру.
Сз жо, леуметтендіру жйесіні мазмны оам талабымен айындалады, яни оны мшелері оамны маызды салаларын білу, ндірістік ызметке атысу, берік йелмен, зады басшылыа алатын азамат болуы ажет. Адамдарды мінез-лы леуметтендіруді объектісі ретінде алады. Біра, адам бл процесті объектісі ана емес, субъектісі болан жадайда ана леуметтенеді.
леуметтендіру оам талаптарын жеке тланы алыптасу кезеінде бірте-бірте игеруі, сана мен тртіпті маызды леуметтік мінездері, оны оаммен арым-атынасын реттейді.
ылыма адамды "леуметтендіру" термині саяси экономикадан келді, оны е алашы маынасы жерді, ндіріс ралдарын "оамдастырудан" басталды. "леуметтендіруді" адама туелдендірген автор американды леуметтанушы Ф.Г. Гиддин, (1887 ж.) зіні "леуметтендіру теориясы" кітабында, бл ымды азіргі ыма жаындастыра арап: адамны леуметтік табии мінезін дамыту немесе индивидті мінезін, жалпы адамды леуметтік мірге дайындау.
Тланы леуметтік даму барысында оамда адам зін тла ретінде сезінеді. Бл трбие, білім жне зін-зі трбиелеу жадайында, адам здігінен алдына масаттар
белгілеп, оан жетуде зіні бедел-сезімін тсінеді, оамдаы з орнына сенімді.
леуметтендіру - тланы белгілі бір бейнесін дріптейді, оны негізгі белгілері: адамны леуметтік арым-атынасы, досты, сйіспеншілік, отбасы, ндірістік, саяси т.б. крінеді. "Адамны адам болып алыптасуы жалыздыта мір срмейді, бірліктерді арасында адам болып алыптасады, зін оршаан баса субъектілермен пірдей жадайда трмайды, біра ркім-райсысыны жан-жаты ыпалынан осы жерлерге здіксіз жауап айтаруынан" (Наторп П.).
"леуметтендіру жйесіні алдына ойан міндеттеріні екі тобы шешімін табады: тланы леуметтік бейімделуі мен леуметтік кемелденуі. Бл міндеттерді шешімі ішкі жне сырты факторлара байланысты. Соны ішінде, сырты ортаны айшылытары баланы бойында дамып келе жатан ішкі арсыласты кшіне сай келуге тиіс. Адамны орталыа мтылыс кші, сырты мдениетті жерінен лдеайда басым болуы ажет, сонымен атар, оы жаа аымын здіксіз сезінуі керек".
леуметтік бейімделу (адаптация) индивидті оршаан орта жадайларына ыайлануы болса, ал леуметтік кемелдену зіні іс-рекетін жзеге асыру, тртіпті арым-атынаста тратылыы, тланы зі туралы пікірі, з-зіне баа беруі. леуметтік бейімделу мен леуметтік кемелдену міндеттеріні шешімі: егер, ізгілікті орта болса, "барлыымен бірге болу" жне "зімен зі болу" мотивтерімен, уждік ажетсінумен реттеледі.
Сз жо, адамды леуметтендіру нтижелері леуметтік белсенділік, адамны леуметтік арым-атынасы байланысында крініс беретін рекетшілдігі. леуметтендіруді крсеткіштері: леуметтік ортаа бейімделу, леуметтік дербестік жне леуметтік белсенділік.
леуметтендіруді кптеген тжырымдамаларын талдау, оларды барлыын осы аталан позицияларды, станымны біріне жаындайды, оларды зі адамны леуметтендіру жйесіндегі орнын тсінуі. Біріншісі, адамны леуметтендіру жйесінде мараулы позициясын станады, ал леуметендіруді зін адамны оама бейімделу кезеі ретінде арастырады, рбір мшені зіне тн мдениетіне арай алыптастырады. Мндай кзарасты
субъект - объект деп арауа болады (оам объективтік сер, ал адам —оны объектісі). Бл ым — пікірді басында Э. Дюркгейм жне Т. Парсонс трды.
Екінші жаынан, адам леуметтендіру кезінде белсенді трде атысып оймай, оама да бейімделеді, зі зіне, мірдегі жадайлара да серін тигізе алады. Бл кзарасты "субъект-субъект" деп атауа болады. Бл екінші позицияны Ч.Кули жне Д.Г. Мид станды.
Балалар, жасспірімдер, жастар зара арым-атынаста, леуметтену кезінде оларды дамуларына азды-кпті сер ететін трлі жадайлардан теді. Адама сер ететін трлі жадайларды озаушы кш деп атайды. Біршама зерттелген ылыми ебектерде леуметтендіруді жадайлары мен озаушы кштерін трт топа біріктіреді.
Бірінші - мегафакторлар (мега-те лкен) — космос, неосфера, планета, лем блар баса озаушы кштер арылы барлы жер бетіні трындарын леуметтендіруге сер етеді.
Екінші — макрофакторлар (макро-лкен): -ел, мемлекет, этнос, оам блар белгілі бір елді мекеде мір сретін трындарды леуметтендіру. шінші - мезофакторлар (мезо-орташа): -трылыты жерде халыты болмыс трі, ртрлі субмдениетке атысы бойынша сараланатын адамдарды лкен тобын леуметтендіру жадайы.
Микрофакторлар - белгілі бір наты адамдара сер ететін озаушы кштер жатады - йелмен мен отбасы, крші, рдастар тобы, трбие орындары, ртрлі оамды, діни, мемлекеттік, жеке йымдар, микросоциум. Трбиелік кеістіктегі оамды мдениет. оамды мдениет (адамзат жинатаан мдениет мрасы) адамдарды рекетін йлестіру мен интеграциялау шін лкен маызды шара, іс-рекет, сонымен атар, трбие масатын айындаушы. Э.С.Маркарянны ойынша, бл тста философияда длелденген мдениетті ш трін, яни р адамны мегеруі ажет — материалды, рухани жне социо-нормативті немесе адамгершілік мдениеті. "Мдениет" латын тілінен аударанда деу, баптау деген ымды білдіреді. Оны екінші маынасы-рухты дріптеп ктеру. Рим ораторы М.Р. Цицерон зіні "Тускуланские диспуты" ебегінде е алаш рет "мдениет" сзін
теориялы трыдан термин ретінде олданан (45 жыл ж.д.д.). Э. Тайлер мдениетке барлы білімні жиынтыы ретінде, яни адамны табиатпен кресінде адамны тарихи дамуындаы за, дстр, кркем нер, дет-рып, діншілдік дегейінде зерделеген.
С.Б. Малиновский мдениет теориясы адам табиатыны: биологиялы (адам з тымымен жаластыру шін) жне леуметтендіру жаын да ескеру ажет деп тсіндірген.
Оны ойынша, мдениет ттас ажеттілік дылытары, ытар, конституциядаы леуметтік баптарда бекітілген идея ксіп, нанымдар мен дстрлерден тратын ттасты. "Мдениет" ымыны тарихына арналан арнаулы ебекте, Кребер мен Клакхон мдениет табиатын талдайды, оны рап тран элементтер мен асиеттерді психология, тіл, оаммен арым-атынасын крсете келе, мдениетті ш ырынан арастырады: адамны табиатпен арым-атынасы аясында, ндылытарымен жне баса адамдармен пікірлесу. Кювильге мдениетке бдан крі кеірек аныгама береді. Ол мдениетке материалды лем заттарын жатызады, оны ішінде ндіріс німдерін, сонымен атар, мінез-лы пен психология былыстары: білім, атынас, ндылытар. А.К. Уледов "мдениетті оамны рухани азынасы" деп баалайды. Бл жадайда оам мен мдениет ымыны ара атынасы бтін мен блшекті ара атынасындаы сапасы ретінде тсінеміз. рашанда мдениет шыармашылы ебекпен байланысты. Мдениетті материалды жне рухани кндылыты жиынтыы ретінде араан абзал. Мдениетті биологиялы трыдан тек адама тн іс-рекетті тсілі ретінде тсініп ана оймай, "оны техника-логикалы жне затты-німдік" шектерін, сонымен атар материалды, рухани жне кркем мдениет сияты ш мнін М.С. Каган болжады. Ол материалды мдениетті тжірибеде айта жаартуа жне оны практикалы коммуникативтік мніні адам ызметіне тигізер ыпалына тотайды.
Материалды мдениет адам олымен жасалан материалды ндылы заттарды жиынтыы материал (машина, рал-жабды, техника, ртрлі баыттаы объектілер т.б.). Мдениетті бл саласы адамдарды тума
асиет шеберлігінде еместігі ескеріледі. Рухани мдениетті кейде интеллектуалды деп те атайды, адамдарды табиат пен леуметтік ортаны абылдау мен бейнелеуді белгілі бір ылым мен искусствода айындалан болмысы ретінде абылданады. Социо-нормативті мдениет, оамды мірді йымдастыру (экономика, ы, саясат т.б.) тума асиет мінез-лыа туелді еместігімен ошауланады.
Жалпы адамды мдениетті зіне тн .ерекшелігі, тланы жан-жаты дамуыны басты шарты адамшылы мдениетті барлы мратын игеру болып табылады. Екіншіден, мдениетті масаты рбір адамды трбиелеу. шіншіден, мдениет мазмныны ерекшеліктері диалектиканы материалистік трыдан адамны іс-рекетіні белсенді-жасампаз сапасы жеке тланы йлесімді алыптасуы іс-рекет стінде адамшылы мдениетке йренеді.
Трбиені сері дегеніміз-алыптасып келе жатан тланы ортамен (леуметтік ана емес, сонымен бірге табиат, матриалды, рухани) масаттара сай зара арым-атынасы болып табылады. Мдениет - зіне тн дістер арылы тек эстетикалы емес, сонымен атар саяси, ыты идеалды алыптастыратын трбие кеістігі екенін бгінгі педагогты ауым мойындауда.