Кейбір жаа педагогикалы технологиялар
XX асырды 80-шы жылдары Россияда жаашыл -малімдер топтары алыптасады, оларды райсысы баланы оыту, трбиелеу жне дамытуда зіндік жаалытары болады, олар е жоары нтижелер береді. Сонымен бірге оларды жалпы орта белгілері болды. Мектеп оушысыны оу жмысы тсілдерін жеілдету жне жандандыру, танымды іс-рекеті (сйеніш схемалар, сигналдар) лкен блоктар арылы материалдарды оу жне т.б. аса айырыша крсететін жаашыл педагогтарды малімдер позициясын баытын авторитарлытан демократиялыа гумандыа ауыстыруа деген мтылушылыгы айтуа болады, бл жаа педагогикалы ынтыматасты деген баыта орын берді.
Барлы осы технологияларды крнекті кілдері ішінен Ш.А. Амоношвилиді-бастауыш класс оушыларын эксперименталды оыту жаашалап атау керек. Ш.А. Амонашвили зіні эксперименталды мектебінде ынтыматасты педагогикасын жеке тлалы бабын табу баыты, тіл мен матиматиканы еспеті оытуды бір ретілік дістемесі оны педагогикалы іс-рекетіні зіндік ортындысы, зіні тракты "О начальной ступений образования, построенного на принципах гуманно-личностной педагогики" деген ебегінде баяндалан.
"мір мектебі"
Академик М.П.Иванов-коммунарлы трбие дістемесіні коллективтік істі дістемесіні авторы азіргі жадайда А.С. Макаренконы идеясын дамыта тседі. Жаашыл-педагогты тжірибесіндегі басты дістемелік коллективтік ебек ісіні ерекшелігі-ол тланы субъективтік позициясы.
Санкт-Петербургтаы №84 мектепті дебиет пніні малімі Е.Н. Ильин дебиет сабаын нер жне адамгершілік-этикалы курс ретіндегі беруді жргізуді бірегейлі, соны концепциясын жасады, ол рбір оушыа адам болып алыптасуына кмектеседі. стаз масатты басшылыа ала отырып жас спірімге з кшін тексеруге оны зіндегі е жасы тлалы асиеттерін айтуа, гуманизммен адамзатты биіктеріне келуге кмектеседі. Е.Н. Ильинні дебиет сабатары-ол адамды алыптастыру процесі катынас сабаы, ол жай жмыс емес; ол тек мір, нер оу сабаы, ол оу ана емес кестедегі саат емес.
СССР Халы малімі В.Ф. Шаталов дстрлі класс -саба тсілімен оытуды ліде болса ашылмай жатан орасан зор орын крсетіп, оытуды итенцифтендіруді технологиясын жасап практикаа кіргізеді.
В.Ф.Шаталовты дістемелік жйесі рбір оушыны оу іс-рекетіндегі белсенділікке атыстыруа, дербес ерікті танымдыты трбиелеуге, рбір жеке оушыда зіні адамгершілігін сезімін зіні кштері мен абілеттеріне сенімділік ныайта тсуге ммкіндік береді.
Жаашыл-педагогтар И.П. Волков творчестволы дамытатын оытуды технологиясын жасап жзеге асырды, осыан сай тланы творчестволы абілеттері баланы оудан тыс
іс-рекетін еркін тандап алу негізінде бірізді алыптасады.
.О. Бітібаева (Усть-Каменогорск) практика жзінде ынтыматасты педагогиканы жзеге асырады. Ол шін ынтыматасты педагогикасы ол адамгершілік педагогикасы. Оны кптеген оушылары здеріні стазыны ізін басып отыр. Оны сйсіне олар дебиетсіз оны .О. Бітібаеваны ойлауынша даналы сабаын аттап те алмайды.
азіргі білім беру технологиялары санатындаы дамытатын жетілдіретін оу технологияларын крсеткен жн. (Д.Б. Эльконин-В.В. Давыдов, Л.В. Занков, Г.С. Альтшуллер жне т.б. Дамытатын оыту деп жаа тсіндіріп иллюстративтік тип те орысша келе жатан белсенді іс-рекеттенген оыту типі. Дамытатын оыту дамуды задылытарын ескеріп олданады, индивид дегейі мен ерекшелігіне бейімделеді, тланы мралы нышандарыны дамуына дем береді, баыттайды жне тездетеді, баланы толы кнды іс-рекетті субъектісі ретіндс баалайды.
Жаашыл педагог Н.А. Зайцев сауаттылыа ерте оыту жне интенсивті оыту технологиясыны авторы болады, бл технология те жоары нтижеге жетуді амтамасыз ететін сауаттылыка оытудаы принципиалды жаа баыта негізделген. Н.А. Зайцевті технологиясыны мні сонда, ол оу процесін бала дамуыны табиатты негізіне сйене отырып, атынас жне іс-рекет арылы, болатыны танымды кшін жан-жаты дету арылы жасайды.
"Преемственность" бадарламасыны авторы В.Н. Зайцев бастауыш мектептегі жалпы оу біліктерін дамыту технологиясын негіздеді. Бл технологияны негізінде-диагностика жне зін-зі диагностикалау, сабатасты, білім дамуында жеткен дегейді траты олдау жатыр.
азіргі замандаы білім беру технологияларына компьютерлік оыту (жаа информативтік) технологиясы жатады.
Компьютерлік оыту формаларын олданатын азіргі дегейдегі дамыан телекоммуникациялар, дистанционды технологиялар информациялы технологиялар алдаы жзжылдыта оыту процесіні даму негізін райды.
Дистанционалды білім беру жйесі университеттерді ылыми жне білім беру ммкіншіліктерін наыз лкен оушы аудиториясы шін толы олдануа жинаан тжірибесін информациялы оыту технологияларды жзеге асырумен олдану шін ммкіндік береді.
Дистанционалды білім беру (Д.Б.б.) здіксіз білім беру жйесіні бір формасы болады, ол ртрлі оушылар категорияларына бірдей ммкіншілік беруге жадай жасайды.
Бізді республикамызда 1989 жылдан бастап иесі аталан мектептер кеінен аза ССР Халыа. білім беру министрлігі "бекіткен" Республикалы иесі аталан. мектептерді ережелері" негізінде ашылады. Олар СССР халы малімі, аза тілі мен дебиет малімі Айталиев. сайын Айталилыны мектебі; Бучина Валентина Людвиговичті нер мектебі, биология пніні малімі Очкур Елена Афанасьевнаны мектебі, бастауыш кластарыны малімі Мор Галина Яковлевнаны мектебі; аза ССР ебек сіірген малімі, орыс тілі мен дебиет пндеріні малімі Фокин Юрий Павловичті мектебі) Республикалы иесі аталан мектептерді масаты тланы зін-зі крсетуге е жасы режим жасау, оытуды бірегейлі жне тиімді "технологиясын" іздеуге олдану жасау болады.
М. Монтессор, Р. Штейнерді жне С.Френенні дістемесі мен жмыс істейтін ш еріктілікті типі бар.
Морин Монтессорді (1870-1952) мектебі аыл- ойды саусатарды те нзік озалыстары, олдарды са мнерлі ыратарымен интенсивті сенсорлы сезімдер арылы дамытуа негізделген. 1993 жылдан бастап Алматыда жекеменшік "Элко" корпорациясыны ерікті озат мектебі жмыс істейді. Бл мектепті оыту негізінде мемлекеттік бадарлама жатыр. Бірінші кластан бастап аза, неміс, аылшын тілдері, эстетика, сйлеу мдениеті, ерікгі озалыс пндерімен саба жреді. осымша мынадай пндер макеттендіру, моделдеу, хор, бал билері, гл сіру, сахна нері, молдау жргізіледі. Мектепте баа ойылмайды, оу мен трбиелеу дегейі жеке бааланады.
С. Ферне (1896 -1996) мектебіні дістемелік тсілдері бізді республикамызда сіресе бастауыш кластарда кптеген мектептерде олданылады. С.Фернені дістемесі баланы зіні
жеке тжірибесіне негізделген. стазды ызметі баланы зіне тн абілетті оны зі, з бойынан тауып оны дамытуа кмектесу. Бл концепцияны практика жзінде жзеге асуына "ерікті тестер" мен "мектеп типографиясы" ызмет етеді.
Рудольф Штейнерді (1861-1925) идеялары азастанда "Вольдорф мектептері" деген атпен тарауда, ол адамны рухани дниесіне тере ойлауына негізделген. Онда мынадай баыттар: ыты, экономикалы, химия-биологиялы бар. Оушылар аза жне шетел тілдерін тере оиды. Вольдорфтік педагогикасыны элементтері басада Алматы аласыны орта білім беретін мектептерінде олданады.
Инновациялы мектептер дстрлі жне сонымен атар жаа міндеттерді азіргі дегейге сай шеше алатындыын длелдейді, оушы тласыны мдени, адамгершілік дамуыны гаранты болатындыын крсетті.
Бірттас педагогикалы процесті жзеге асыруды технологиясы. азіргі оамда болып жатан леуметтік-экономикалы згерістер жеткілікті дрежеде дстрлі орташа жай білім беруге жасалан білім беру моделіні тоырауын кризисін жеткілікті дрежеде аны крсетіп берді. азіргі дниеде тлаа деген талапты атадай тсуі мен білім беру кеістігінде згерістерді леуметтене тсу тенденциясыны суіне келеді:
-білім беруді статикалы моделінен оушыларды аыл-ой рекетіні динамикалы рылымыны алыптасуына кшу;
-оытуда оушыларды танымды іс-рекеттер тсілдерін белсенді мегеруге бетбрыс;
-оыту процесіні тланы азіргі оамны згеру жадайларында барынша зін-зі жзеге асыру перспективасына сай талап пен мдесіне адаптациялау, йрету.
Крсетілген тенденциялар стаздарды педагогикалы технологияларды жасауа деген ызыушылыыны суіне ыпал етті. Бірттас педагогикалы процесті жзеге асыруды технологияны зіндік ерекшелігі бар; ол педагогикалы процесс субъектілеріні стаз жне оушы рекеттеріні мнін алдын ала анытайды, онда тла іс-рекет барысында айта згереді.
стазды дайындауды технологиясындаы тек ана теориялы білімдерді белгілі бір дегейін ана емес, бірттас педагогикалы процесті жзеге асырудаы пагылы практикалы міндеттерді шешуде зіні ксіби іс- рекетіні объектісін згертуге алан білімдері шін олдана білуді крсетеді. Крсетілген кзарас трысынан педагогикалы технологиялар теориялы білімдерді бірттас педагогикалы процесті практика жзінде жзеге асыруа алмастырудаы бірізді комплексті рекетті мні болады, ол стаздар мен оушылар тлаларыны зіндік дамуын амтамасыз етеді, оны жзеге асуын сатылы лшеуге ммкін болады жне одан тланыда жне коллективті даму динамикасын круге болады. Бл анытама жасалынатын педагогикалы жмыстарды тиісті лшемдеріні технологиясын анытауа болмайды.(Н.Д. Хмель):
а) айтылан ойды концептуалдыы;
б)ылыми жмыс атарушыларды те аны методологиялы позициясы;
в)натылы педагогикалы кбылыстарды арастырудаы жйелілік;
г)технологияда педагогикалы процесті екіжатылы сипатын крсету;
д)педагогикалы процестегі субъектілерді орны мен оларды зара рекеттерін аныгау;
е)алынатын нтижелерді лшенетіндігі;
ж)андайда болмасын оу-трбие мселелеріні жмыс жайдайларында технологияларды олданылатындыы.
Технология ндірістік іс-рекеттегі масат пен жетістікті ажырамас бірлігі боландытан жасалынатын педагогикалы технологияларды сапасын баалау мселесін айтпай кетуге болмайды. Педагогикалы процесс дегеніміз "стаз-оушылар" жйе жадайыны алмасуы. Демек, педагогикалы процесте жйе жасаушы фактор тла болды-стаз тласы оушылар тлалары. Егер педагогикалы процесте оу орныны оу-трбиелеу іс- рекетінде тланы дамуы мен алыптасуына сер ететін жадай болса, демек, бірттас педагогикалы процесті жзеге асыру технологиясы нормаа сйкес деген сз.
Соы жылдары біратар педагогикалы былыстарды зерттеушілерді методология ретінде синергетиканы ылыми орталы пн ретінде жйе тратылыы (физикалы, химиялы, техникалы, леуметтік) проблемасы ретінде арастыруы кездейсо емес.
Педагогикалы процесс леуметтік жйелерді жеке бір блігі ретінде, ол зін-зі йымдастырушылы пен зін-зі жнге салуа абілетті. "Адам-адам" жйесіне тн жне оны жеке бір блігі "стаздар-оушылар" тиімді ызмет атарылуыны лшемі ретінде адамны зі болады, себебі, леуметтік жйелерде тла жйе жасаушы фактор болады. Егер адамны зін-зі жзеге асырудаы жне тла ретінде з орнын табуы (ол бл стаздара да, оушылара те атысты) мтаждылытары анааттандырылса, онда ндіріс ызмет атаруы тиісті "адам-адам" жйесі ызмет -кйзеліске шырайды. Демек, педагогикалы ебекті технологиясын жетілдіре тсу проблемасы баса да ксіби іс-рекет айматары сияты ккейкесті болады.
Сонымен, бірттас педагогикалы процесті жзеге асыру технологиясы мынадай мазмнды логикалы тізбекке сан тзейді. Бірттас педагогикалы процесті теориясын білу стаз іс-рекеті объектісіні идеалды моделі- натылы оу-трбие мекемелеріні іс жзіндегі процесті жадайын диагностикалау лшеу дістемесін мегеру-іс-рекет объектісіні теориясын натылы процесті згерту жадайын ттасымен немесе оны аяталан формасын, ситуациясын моделдеу (жобалау) шін рекет тртібін анытау (стаздар мен оушылар іс-рекеттеріні алгоритмі).
Жалпы оытуды типтерін, трлерін, стилдерін (яни технологияларын) тадап алу білім беру саласынан, білім беру парадигмасынан дидактикалы концепциялардан неше оыту теориясынан, оытуды масаттары мен міндеттерінен, жеке тлалы жне ксіби ммкіншіліктерден, стазды бейімділігі мен жоары баалауына байланысты.