Мхаммед пайамбарымыз (с.а.с.) жне рма
Рма жайлы не білеміз ?
рма латын тілінде Phoenix dactylifera деп аталады. Тік шаншылып, 24 метр биіктікке дейін сетін рма пальмасы кбіне ысты климатты айматара тн. рма сіру шаруашылыымен айналысатын араб елдеріне негізінен: Сауд Арабстан, Ирак, Алжир, Мысыр, Судан мемлекеттері жатады. Аталы жне аналы болып блінетін рма аашы ескі жапыратарыны тбімен бртіктеліп, ріліп седі. Ерекше крік беріп тран тбе жаындаы демі шашаты жапыратарыны зындыы 5 метрге дейін жетеді. Отырызаннан 4-5 жылдан кейін барып жеміс бере бастайды. Салмаы 8 кг-а дейін жететін бір шоырына мынан аса жеміс бітеді. р аашынан 40-80 кг жеміс алуа болады. Шамамен 150 жыла дейін мір среді.
Ран жне рма
рма – асиетті ранда аталан жемістерді бірі. Хазірет Мриям Исаа (а.с.) толатып атты иналанда, Алла таала мейірім білдіріп, оан рма жеуді мір еткен. Бл жайлы «Мриям» сресінде:
«Сйтіп транда тола ысып, рма аашына барып сйенуге итермеледі. «ап, брын ліп, мытылып кеткенімде болар еді» деді кйзеліп. Сол ст (періште) тменнен былай деп дауыстады: «Жабырама, Раббы асты жаынан бір ары жасады. рма бтаын зіе арай сілкіле, стіе жас рмалар тссін. Содан іш, же. Кз айым бол!»» делінген (23-26 аяттар).
Таы бір аятта рманы суінде діретті белгілерін круге болатындыы баяндалан:
«Кктен су тсірген де – Алла. Кейіннен сол арылы р трлі сімдіктер шыарды. Ол сімдіктен бір жас бта, одан сіп, бір-біріні стіне мінгескен дндер, масатар ндіреміз. рма аашынан жеміс толы салбырап тран бтатар, бан оса жзім, зйтін, анар башаларын сіреміз. Бларды кейбіреуі бір-біріне сайды, кейбірі самайды. Алаш жеміс саланда жне толы піскен кезінде райсысыны жемісіне арадар. Кмнсіз, сенетін кпшілік шін мнда кптеген дрістер бар» (нам сресі, 99).
Рманы трлері
Жаа піскені, кепкені, ірісі, кішісі, емге жарамдысы, дмі, тр-тсіне арай рманы кптеген трлері бар. Хижри VIII жылы Мхаммед пайамбарымыз (с.а.с.) зін зиярат етіп келген Абдулайс тайпасыны адамдарына сол айматаы рмаларды трлерін гімелеп, «Сіздерде сетін рмаларды е жасысы рі е пайдалысы – барни деген рма» деген. Абдулайс адамдары елдеріне айтаннан кейін, барни деген рманы трін сіруге арнайы кіл бліп, біршама уаыттан кейін біржолата рманы осы барни трін сіруге ана кшкен (Ахмад ибн Ханбл, 3/432).
Пайамбарымыз сіресе Мдинада сетін «Ажуа» деп аталатын рма сортын жасы крген. Тіпті «Ажуа рмасы – жннаттаы жемістерді бірі» (Тирмизи, Тыбб, 22) деген. Осы себепті ажуа рмасы лі кнге аса кп сраныса ие.
Мхаммед пайамбарымыз (с.а.с.) жне рма
Жалпы арабтарды кнкрісінде рма ерекше рл атаран. Біратар аындарды шабытына арау болып, маал-мтелдерге осылан рманы Алла елшісі (с.а.с.) де натан. Мселен, ол рма маусымында зіне сыйланан жас рмаларды кері айтармайтын (Бхари, тима, 41).
Бата алу шін зіне келінген жаа туан нрестелерге алашы дмді рмадан таттыратын (Мслим, даб, 23-28).
Кешкі аса ештее таба алмаандара кепкен рма жеу керектігін айтып, «Кешкі асты тастамаыздар, ештее таппасаыздар, тым болмаса, бір уыс кепкен рма жеіздер» деген (Ибн Маж, тима, 54).
Таы бір сзінде «рмасы жо йді адамдары аны аш аланы» деп, рманы Мдиналы кедейлерді кнкрісінде аншалыты орын аланын байатан (Ибн Маж, тима, 38.). Шаыраында айлап азан асылмаан уаыттарда зіні де талажау еткені рма мен ара су еді. Айша анамыз (р.а.) сол кндерді: «Расулалла (с.а.с.) айтыс боланда да, ара рма мен ара судан баса ештее таппаанбыз» деп еске алан (Бхари, тима, 6). Біра тек рма жеп кнелткен уаыттарда сахабаларды ешбірі ауруа шырамаан.
Жемісті ай тріне де рметпен араан Пайамбарымыз (с.а.с.) рмаларды піскенін рі жасысын нататын, алайда рттап кеткендерін тастай салмайтын. Арасынан жасыларын тадап алып жейтін. Жерге тскен жемістерді бекерге шіріп кеткенін аламайтын. Сол шін жолда жатан жеміс крсе, оны алып, тазалап жегенні дрыстыын айтатын. Бір жолы сахабаларымен келе жатанда, жолда жатан кепкен рманы кріп «Мына рманы садаа еместігіне кзім жетсе, алып жер едім» деген (Мслим, Зекет, 164).
рманы баса нрсемен осып жеген кездері де болан. Мселен, оната зіне айма пен кепкен рма алдыа тартыланын кргенде, екеуін осып жеген (Ибн Маж, тима, 43.). Бан оса, жас рма мен иярды осып жегені, жас рма мен арбызды да осып жегендігі туралы риуаяттар кездеседі (Ибн Маж, тима, 37). Жас рма мен арбызды осып жеуіні себебін: «Жас рманы ыстыын суы арбыз арылы, ал арбызды суытыын рманы ыстыымен айтарамыз» деп тсіндірген (бу Дуіт, тима, 45).
Айша анамыз (р.а.) з тжірибесінде жас рма мен иярды осып жеу денеге кш бітіретіндігін айтан (Ибн Маж, тима, 37).
Алла елшісі (с.а.с.) рманы емге де пайдалануа болатындыын білдірген. Жрегі я кеудесі ауыратындыын айтан бір сахабасын Тайыфта тратын Харис ибн Клда атты дрігерге жіберіп трып: «Мдинаны ажуа рмасыны жетеуін алып, днімен оса езіп, кеудее жаып, уаласын» – деп, ажуа рмасын емдікте алай олдануа болатындыын йреткен (бу Дуіт, Тыбб, 12).
«Таерте транда ажуа рмасыны жетеуін жеген адама сол кні сиыр да, у да кеселін тигізе алмайды» деп, ажуа рмасыны емдік рі рухани пайдасы барын сездірген (Бхари, тима, 43).
Таы бір хадистерінде «сіресе, ырларда сетін рмаларда шипа бар» деген (Ахмад ибн Ханбал, 6/77).
рма туралы жмба
Сйікті пайамбарымызды (с.а.с.) зі натан нрселерді жеміске тееп тсіндірген кездері де болан. рмаа атысты мынандай жмба жасырандыы айтылады: Бірде жаалай отыран сахабаларына арап: «зі мминге сайтын, жапыраы тспейтін, шлде сетін бір жеміс бар. ане, табыыздаршы?», – дейді. Сахабалар білікіремегенде, отырандарды арасындаы е жасы кішісі Абдулла ибн Омар (р.а.) оны рма екенін біліп, біра ялып айтпаан. Кейіннен Пайамбарымыз ол жемісті рма екендігін зі айтып береді (Бхари, тима, 42, 46).
рманы мминге сату себебі, рманы немі жасыл алпын сатайтындыы, жапыраы, жемісі, аашы, днегіне дейін – барлыы адам ажетіне жарайтындыы, яни мминні де маайына тек пайда тигізетіндігі болса керек.
Харис ибн бу саманы (р.а.) Ибн Омардан (р.а.) бір риуаятында Пайамбарымыз (с.а.с.): «Ол рма аашы. рманы жапыраы жерге тспейді. Мминні де жасаан далары жерге тспейді (яни абыл болмастан кері айтарылмайды)», – деген.
Рманы пайдалары
Соы жылдарда жргізілген зерттеулер нтижесінде рманы кптеген асиеттері ашылан. Тркиядаы йгілі Сема емханасыны Таамтану жне диета бліміні маманы Хайреддин Мутлуны айтуынша, рма лиф, минерал, фенол трысынан рі натрий, калий, магний, калций, темір, фосфат секілді минералдара те бай. Атап айтанда, ол рманы асиеттерін былай жйелеп крсеткен:
рма:
* Протеин, май, кмір суын (углевод) – шеуін атар амтитын бірден бір жеміс.
* Жас рма теріге о ыпал етеді, жктілік пен кнге кюден тскен датарды кетіреді;
* рамындаы темір ан аздыа пайдалы;
* B1, B2 витаминдеріні атар кездесуі бауырды сауытырады;
* Тама ауруына, жтелге пайдалы;
* атерлі ісіктен (рак) сатайды, жрек ан тамырларына таптырмайтын ем;
* рамында фосфор мен калцийді молдыы сйек ауруларынан орайды;
* Жйке жйесіні шаршауын басады;
* Миды жмыс істеу абілетін кшейтеді;
* Ас орытуа пайдалы;
* Тойымдылы асиеті те жоары. Зерттеуші Х.У.Дэусон бір рма мен бір кесе стті адама ажетті бір кндік калорияа те екендігін айтан.
* Жас рманы бойында 60-65 пайыз (кепкен рмада 75-80 %) ант боланына арамастан, адамды семіртпейді.
* Жеіл босануа септігін тигізеді. Босанан йелдерді лсіреген денесін
тыайтып, сергектігін арттырады. Ст гормондарын озау арылы нрестеге ст кп шыуына о ыпал жасайды. Алла тааланы хазірет Мрияма рма жеуге бйры беруіні астарындаы хикмет осы болса керек.
Израйлде жргізілген зерттеуде рма мен алма салыстырылан. Нтижеде алмаа араанда, рмада витаминні кптігі длелденген. Бан оса, Мехмет Алтанны «Шлден жеткен шипалы рма» атты рманы асиеттерін зерттеген ебегінде рма дніні де витаминге бай екендігі, сол себепті оны бір уаыт сорып жргенні адама пайдалы екендігі жазылан. Сонымен атар 6-7 рманы блшектеп, бір кесе суа салып, бірнеше саат тран со суын сзіп алып, кніне екі мрте ысытып ішіп отырса, екі апта клемінде бйректегі тасты да тсіретіндігі білдірілген.