Мектеп бітірушілерді орытынды аттестаттауын йымдастыру

Азастан Республикасы Білім жне ылым министрлігі

Ы. Алтынсарин атындаы лтты білім академиясы

МЕКТЕП БІТІРУШІЛЕРДІ ОРЫТЫНДЫ АТТЕСТАТТАУЫН ЙЫМДАСТЫРУ ЖНЕ ДАЙЫНДЫЫ ТУРАЛЫ ДІСТЕМЕЛІК СЫНЫМДАМА

дістемелік сынымдама

Астана

Ы. Алтынсарин атындаы лтты білім академиясы ылыми кеесімен баспаа сынылды (2016 жылы 20 желтосандаы № 11 хаттамасы)

Мектеп бітірушілерді орытынды аттестаттауын йымдастыру жніндегі дістемелік сынымдама.– Астана: Ы. Алтынсарин атындаы БА, 2016. – 47 б.

Бл ралда орта білім беру йымдарындаы орытынды аттестаттау мен жоары оу орындарына тсуді блу жадайындаы жалпы білім беретін мектептерді біріушілерін орытынды аттестаттау бойынша дістемелік сынымдар берілген.

дістемелік сынымдар облысты (ауданды) дістемелік кабинеттерді басшылары мен діскерлеріне, білім беру жйесі йымдарыны басшыларына, малімдерге, білім алушылар мен ата-аналара арналан.

лтты білім академиясы, 2016.

Кіріспе

азастанны лемдік білім кеістігіне кіріктіру шеберінде отанды білімні бсекеге абілеттігін дамытуда «мір бойы білім алу» тжырымдамасынан «мір бойына оу» ажеттілігін тсінуге кшуге бадарланан мектептік білім беруді тбегейлі жаарту ажет.

Білім мазмнын жаарту – бл оыту дістерін, бадарламаны мазмны мен рылымын айта арау. Енгізуді нтижесі тланы дамуы шін олайлы білім беру ортасын ру болып табылады.

Білім мазмнын жаарту еліміздегі білім сапасын арттыруа ана ммкіндік бермейді, сонымен атар азастаннынерлым бсекеге абілетті лемдегі 30 елді атарына осылуын амтамасыз етеді, білім мазмнын жаарту процесіні лтты аспектісін осыдан круге болады.

Жаа стандарт зыреттілік тсілге негізделген: дстрлі мектепте болан міндетті мегеруді талап ететін материалды белгілі млшеріне емес, ктілетін нтижеге рылан.

Е бастысы, бл білім алушыны абылдауын згертеді, азіргі заманауи мектептерде, кінішке орай, басым болып тран авторитарлы оытудан ынтыматастыа кшуді талап етеді.Оыту масаты білім алушыа да, малімге де орта болуы тиіс.

Білім мазмнын жаарту аясында орытынды аттестаттау форматы да згереді. Мемлекеттік бітіру емтиханы – орта білім курсын бітіргені туралы куландыратын мемлекеттік лгідегі жатты алу шарты болып табылатын орта білім беру йымдарындаы білім алушыларды орытынды аттестаттауды бір трі. Емтихан мектептерде ткізіледі.

лтты бірыай тестілеу – жоары оу орындарына оуа тсуге арналан іріктеу емтихандарыны бір трі. Тестілеу жоары оу орындарыны базасында ткізіледі.

Емтиханды материалдар азастан Республикасы Білім жне ылым министріні 2013 жылы 3 суірдегі № 115 бйрыына згерістер мен толытырулар енгізілген азастан Республикасы Білім жне ылым министріні 2015 жылы 18 мамырдаы №393 бйрыымен бекітілген оамды- гуманитарлы жне жаратылыстану-математикалы баыттаы 10-11 сыныптарды олданыстаы оу бадарламаларына негізделеді. Бітіру емтиханы мен БТ тест тапсырмаларыны базасын алыптастыру азастан Республикасы Білім жне ылым министріні 2016 жылы бйрытарымен (2016 жылы 8 атардаы № 13 бйрыы, 2016 жылы 6 суірдегі № 251 бйрыы)бекітілген оулытары материалдары бойынша іске асырылатын болады.

Мектеп бітірушілерді орытынды аттестаттауын йымдастыру

азастан Республикасында білім беру мен ылымды дамытуды 2016-2019 жылдара арналан мемлекеттік бадарламасы аныталандай, олданыстаы БТ-ны жетілдіру масатында БТ рсімі мектептегі орытынды аттестаттау жне жоары оу орындарына тсу емтиханы болып блінетін болды. Сонымен атар тестілеуді олдану шебері кеейтілетін болады: тестілеу барасында рі арай оуа абілетін анытау, логикалы ойлау дегейі, аылшын тілін білу дегейі, базалы біліктілігі (функционалды сауаттылы) аныталатын болады.

Сол себепті, 2016-2017 оу жылында мектепті бітірушілер шін жоары оу орындарына тсу емтиханы болып табылатын лтты бірыай тестілеуді (бдан рі – БТ) жаа форматы енгізілетін болды.

орытынды аттестаттау – жалпы орта білім беру йымдарында ткізілетін 11 (12) сынып оушыларына арналан мемлекеттік бітіру емтиханы.

«Білім туралы» азастан Республикасы Заы бойынша бітірушілерді орытынды аттестаттауы оларды тиісті білім дегейіні мемлекеттік жалпыа міндетті білім беру стандарттарында крсетілген оу пндерін мегеру дегейін анытау масатында жргізілетін рсім деп крсетілген.

Бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білімні жалпыбілімдік оу бадарламаларын іске асыратын білім беру йымдарындаы білім алушыларды лгерімін аымдаы баылауды, аралы жне орытынды аттестаттауды жргізуді Типтік ережесіне сйкес (бдан рі - Типтік ереже) жалпы орта білімні жалпыбілім оу бадарламаларын мегерген 11(12) сыныпты білім алушылары орытынды аттестаттау барысында бес емтихан тапсыратын болады, оны біреуі тадау бойынша.

11(12) сыныпты бітірушілерді орытынды аттестаттауы мынадай трлерде ткізіледі:

1) ана тілі мен дебиет (оу тілі) бойынша эссе трінде ткізілетін жазбаша емтихан;

2) «Алгебра жне анализ бастамалары» пні бойынша жазбаша емтихан;

3) азастан тарихы пні бойынша ауызша емтихан;

4) орыс, збек, йыр жне тжік тілдеріндегі мектептерде аза тілі бойынша, аза тіліндегі мектептерде орыс тілі бойынша тестілеу;

5) тадау пні бойынша тестілеу (физика, химия, биология, география, геометрия, лемтарихы, дебиеті, шет тілі (аылшын, француз, неміс), информатика).

Емтихандарды ткізу формалары:

1) эссе трінде ткізілетін ана тілі мен дебиеті (оу тілі) бойынша жазбаша емтихан, оан 3 астрономиялы саат блінеді.

Мектеп бітірушілерге тадау шін 5 таырып беріледі; эссе таырыптары берілген конверттер емтихан басталана дейін 15 минут брын ашылады; эссе клемі – 200-250 сз.Эссе таырыптарын Р Білім жне ылым министрлігі анытайды.

Эссені жазуды типтік талаптарын келтіруге болады. Эссе – кішкене клемдегі, еркін композициялы прозаик шыарма, ол таырыпты тпкілікті жне толы амтуа есептелмеген наты мселе бойынша жеке кзарасты білдіретін шыарма болып табылады. Эсседе ке де ауымды мселені талдау ммкін болмайды. Ол бір мселе бойынша жаа, субъективтік кзарас болып табылады, мысалы, ол философиялы, тарихи-биографиялы,публицистикалы, деби-сыни, ылыми немесе беллетристикалы трде берілуі ммкін. Эссені масаты зіндік шыармашылы ойлау абілетін анытауа жне сол ойды жазбаша бере білу абілетін анытаудан трады. Эссе мазмнында авторды тлалы асиеті, оны дниетанымы, сезімі, ойларын наты тсінікті етіп алыптастыру, апаратты жйелеу, негізгі тсініктерді олдана білу, себеп-салдар байланысын анытау, тжірибені наты мысалдармен крсете білу, ойларын орытындылай білу бааланады.

Эссе рылымына мынадай талаптар ойылады:

- проблема бойынша эссе авторыны ойлары ыса тезистер ретінде беріледі;

- ойлар длелді болуы тиіс, сондытан тезистерден кейін длелді дйектер келтірілетін болады.

Дйектер – оамды мірден, оиалардан, мірдегі болан наты жадайдан алынан фактілер, ылыми длелдер, алымдарды ебектеріне жгінген длелді фактілер жне т.б. рбір тезиске екі дйек келтіруді маызы зор, себебі бір дйек келтіру кп жадайларда жеткіліксіз болады, шдйек ыса жазылатын жанрларда «арты» болып крінуі ммкін.

Сонымен, эссені толы рылым ретінде арастыруа болады(тезистер мен дйектерді саны таырыпа, рылан жоспара, ойды дамыту логикасына байланысты болады):

- кіріспе

- тезис, дйектер

- орытынды.

Кіріспе жне орытынды блімдерде арастырылып отыран проблемаа назар аударуы ажет (кіріспеде мселе ойылады, орытындыда авторды ойы натыланады). Эссе тілінде эмоционалды, экспрессивтік, шыармашылы трде зін крсете білу те маызды екенін оушыларды жасы тсінулеруі аса маызды. Сонымен атар, эсседе ртрлі сленгілерді, шаблонды сздерді, сздерді ысартудан, жеіл сздерді кп олданудан аула болу ажет. Эсседе олданылатын сздер авторды шын ойын білдіретіндей етіп жазылуы тиіс.

Эссе жазу барысында мынадай типтік ателіктер жиі кездеседі:

- за кіріспе;

- детальдар саныны жетіспеушілігі;

- кп жадайларда ызыты эссе келтірілген мысалдарды аздыынан лсіз болып крінеді;

- кпсзділік, себебі эссені зі ыса болып табылады;

- сйлемні зын сйлемдерден труы, ол авторды шынайы ойын крсете алмайды, айта керісінше ыса сйлемдер лкен сер алдырады. Эсседе зын сйлемдер мен ыса сйлемдер ауысып отырса, ол те тиімді болып крінеді;

- ылыми терминдерді олдану, энциклопедиялы сздерді келтіру эссені тсінуді ауырлатады жне оушыны назарын баса жаа аударады, эссені мазмны тмендейді.

2) «Алгебра мен анализ бастамалары» пні бойынша жазбаша емтихан бес тапсырмадан трады.

Тапсырмалар математика теориялы материалды жне есеп шыару дістерін мегеру дегейін анытауа, есептерді шыара білу ммкіндігін, функционалды сауаттылыын анытауа баытталады. Емтихана 5 астрономиялы саат блінеді.

11(12) сыныптардаы эссе екі баамен бааланады,«Алгебра мен анализ бастамалары»пні бойынша жазбаша емтихан бір баамен бааланады.

3)азастан тарихы бойынша ауызша емтихан емтихан билеттері бойынша жргізіледі. растырылатын билеттерді саны – 25; р билетте 3 сра болады, оны екеуі азастан тарихыны негізгі блімдері бойынша теориялы материалдар, шінші сра – шыармашылы трде беріледі (тарихи карталар, терминология бойынша жмыс, тарихи тланы алгоритм бойынша мінездемесін ру)

Ауызша емтиханда білім алушы дайындалу шін кем дегенде 20 минут уаыт беріледі. Егер білім алушы билет бойынша жауап бермесе, комиссия оан екінші билет алуа ммкіндік береді (бл жадайда жауап бір балла кемиды).

4)орыс тілінде оитын мектептерде аза тілі бойынша тестілеу немесе аза тілінде оитын мектептерде орыс тілі бойынша тестілеу Тестілеуге 80 минут уаыт беріледі. Тестте 40 сра болады, олш блоктан трады:

- лексико-грамматикалы блок – бір дрыс жауабы крсетілген 20 тестік тапсырмадан трады;

- «Тыдалым» блогі – 2 мтіні бар 10 тестік тапсырмадан трады, р мтін 200-250 сзден трады жне бірнеше дрыс жауабы болады;

- «Оылым» блогі, райсы 200-250 сздерден тратын 2 мтіні бар 10 тест тапсырмаларынан трады.

Мектеп бітіруші е жоары 60 балды алуы ммкін: Ббір дрыс жауабы бар 20 тест тапсырмасы шін 20 пай, екі жне одан да кп жауаптары бар 20 тапсырма е кп дегенде 40 пай жинай алады.

Тадау пні бойынша тестілеу.Бітірушіні тадауына мынадай пндер сынылады: физика, химия, биология, география, геометрия, лем тарихы, дебиеті, шет тілі (аылшын, француз, неміс), информатика.

«Шет тілі» жне «Информатика» пндерінен баса, тадау пндері бойынша тестілеу 40 тест тапсырмасынан трады, олар е кп дегенде 60 паймен бааланады, оны ішінде 20 тест тапсырмасында бір дрыс жауап крсетіледі жне 20 тапсырмада екі жне одан кп дрыс жауаптарымен болады. Барлыына берілетін е жоары пай - 40 балл болады. Биология, География, Дниежзі тарихы тадау пндері бойынша тестілеуге 80 минут уаыт блінеді. Физика, Химия, Геометрия тадау пндері бойынша тестілеуге 3 астрономиялы саат блінеді (йткені тест тапсырмалары есептерді шыаруды жне кейбір тапсырмалар сызып крсетуді талап етеді).

Шет тілі ш блоктан трады: лексико-грамматикалы (20 сра бір дрыс жауабы бар), «Тыдалым» блогі (райсысы 200-250 сздерден тратын екі мтіні бар 10 сра), «Оылым» блогі (райсысы 200-250 сздерден тратын 2 мтіні бар 10 тест тапсырмасы). Шет тілі бойынша тестілеуге 80 минут уаыт беріледі.

«Информатика» пні бойынша тапсырмалар тестілеу сратарынан жне практикалы тапсырмалардан трады. Бл пн мынадай принциппен тапсырылатын болады:

1. бір дрыс жауабы бар 20 тест тапсырмаларынан трады;

2. 10 практикалы тапсырмалар.

Информатика бойынша тапсырмаларды орындауа 80 минут уаыт блінеді.

Тестілеу оу пндері шеберінде жргізілетін болады. Тестілеу тапсырмаларын «лтты тестілеу орталыы» Республикалы мемлекеттік азыналы мекеме (бдан рі – ТО) мемлекеттік жалпыа міндетті білім беру стандарты негізінде жасаан. Тестілік тапсырмаларды ТО растырады жне ТО тапсырмаларды базасын жасайды, тестілеуді ткізуге жне баалауа жауапты болады, білім беру органдарына тестілеу материалдарын жеткізеді.

Емтихана ойылан баамен білім алушы келіспеген жажайда, емтихан нтижесін хабарлаан кннен кейін келесі кні саат 13-00 ге дейін орытынды емтихан алушы комиссиямен (бдан рі – Комиссия) хабарласуына болады. Ол Комиссиялар ауданды, алалы білім блімдерінде, облысты білім басармаларында рылады.

Типтік ережеде крсетілгендей мынадай жадайларда білім алушылар орытынды аттестаттаудан босатылады: денсаулыына байланысты; І-II топтаы мгедектер, жастайынан мгедектер, мгедек-балалар; жазды-жаттыу жиындарында болан атысушылар, Халыаралы олимпиадалара (жарыса) атысатын азастан Республикасы рама командасына кандидаттар.

Сонымен атар 11 (12) сыныптарды бітірушілерін мерзімінен брын орытынды аттестаттауа білім алушылар шетелге оуа тсу шін кеткенде немесе трылыты орнын шетелге ауыстыран жадайда жіберіледі жне ол оу жылыны аяталуына дейін 2 ай брын орытынды емтихандар немесе мемлекеттік бітіру емтихандары нысанында ткізіледі.

Оушыларды халыаралы алмасу желісінде шетелде оуа баратын жне сол жата білім беру мекемелерін аятайтын 11 (12) сыныпты бітірушілер азастан Республикасыны білім беру йымдарында 11 (12) сынып шін орытынды емтиханнан туі ажет. Шетелде оыан пндерден алан бааларын, білім беру йымдарында алдыы сыныптарда алан жылды жне орытынды бааларын есепке ала отырып жне орытынды аттесттаудан ткеннен кейін олара жалпы орта білім туралы аттестат беріледі.
Оушыларды халыаралы алмасу бадарламасыны финалистері оушыларды халыаралы алмасу желісімен кеткенге дейін оыан жалпы білім беретін мектебіндегі контингентті есебінде толы оу курсын оыан кезеде болады.

Республикалы комиссия жазбаша жмыстарды тексеруді жне емтихан комиссияларыны аза тілі мен дебиетінен, орыс тілі мен дебиетінен, збек/ йыр/ тжік тілдері мен дебиеті, алгебра жне анализ бастамалары пндерінен міткерлерге ойан бааларын растауды, сондай-а «Алтын белгі» белгісін алуа міткерлерді жаттарын осы Ережені жне«Алтын белгі» туралы ережені талаптарына сйкестігін тексерген облыстарды, Астана жне Алматы алаларыны білім басармалары, республикалы білім беру йымдары сынан актілерді арауды жзеге асырады.

Даму ммкіндігі шектеулі балалар шін арнаулы тзеу мекемелерінде орытынды емтихандарды жне мемлекеттік бітіру емтихандарын ткізу ажеттілігі туралы мселені медициналы диагнозына сйкес ауданды, алала білім блімдері немесе облысты білім басармалары шешеді.

Арнаулы тзеу мекемелері шін емтиханды материалдарды білім басармалары жасайды.

орытынды аттестаттаудан тетін даму ммкіндігі шектеулі балалара мектепті сынымдамасына сйкес білім алушыларды орытынды атесттатау жніндегі Комиссияны шешіміне сйкес емтихан тапсыру шін осымша уаыт сынылады.

«Алтын белгі» алуа талапкерлер з мектептерінде орытынды аттестаттау емтихандарын тапсырады жне олара БТ арылы растауды ажеті болмайды. лгілі тртіп крсеткен, 5 пен 11 (12) сынып аралыындаы оу барысында барлы пндер бойынша жылды жне орытынды баалары «5», жалпы орта білімді бітіруде орытынды баалары «5»11 (12) сынып тлектеріне №39 бйрыпен бекітілген жалпы орта білім туралы аттестат «Алтын белгі» жне «Алтын белгі» белгісі беріледі.

2017 жылы 30 наурыза дейін азастан Республикасы Білім жне ылым министрлігіні «2016-2017 оу жылын аятау туралы» бйрыына сйкес орытынды аттестаттау мерзімі белгіленетін болады.

орытында аттестаттауды барлы материалдарын лтты тестілеу орталыы білім басармаларына, одан рі білім басармаларын мектептерге жеткізетін болады.

Жазбаша жне ауызша емтихандарды баалау, сонымен атар тестілеуді жауап паратарын мектептерде пн бойынша Комиссия тексеретін болады. Ол шін олара дрыс жауаптарды коды берілетін болады. орытынды аттестаттауды материалдары (жауап паратары, сра кітапшалары жне т.б.) мектептерде ш оу жылы бойы саталатын болады.