Мектеп бітірушілерді орытынды аттестаттау мазмнына ойылатын талаптары мен баалау лшемдері
«Ана тілі мен дебиеті» (оыту тілі), «Алгебра жне анализ бастамалары» жне «азастан тарихы» пндері бойынша мемлекеттік бітіру емтихандарына емтихан материалдары облысты білім басармаларымен зірленеді.
Ы.Алтынсарин атындаы лтты білім академиясыны жанында рылан жалпы білім беру мектептеріні пн малімдеріні жмыс тобымен берілген пндер бойынша бітірушілерді орытынды аттестаттауды баалау лшемдері бойынша дістемелік сыныстар зірленген.
Ана тілі мен дебиетінен (оыту тілі) мемлекеттік емтихан бес таырыптан тратын эссе трінде беріледі: екеуі – деби эссе, шеуі еркін таырып.
сынылан таырыптарды тек біреуін ана тадау ажет, ал одан кейін кем дегенде 250 сзден тратын эссе жазу ажет. Егер эссе 200-ден аз сзді амтыса (есептеуге барлы сздер, оны ішінде ызметтік сздер де осылады), онда осындай жмыс орындалмаан болып саналады жне 0 паймен бааланады.
Эссені бірінші немесе екінші таырыбы тадалан жадайда авторлы станыма сйенуге жне зіндік кзарасты тжырымдау сынылады. Тезистерін деби туындылара сйене отырып, дйектеу ажет.
Эссені шінші, немесе тртінші, немесе бесінші таырыбын тадаан жадайда з станымын кркем туындыларды мазмнына да, сондай-а з мірлік тжірибеге де (жеке серлерге, жеке ойлара, білімдерге жне т.б.) сйенумен дйектеуге болады.
Сондай-а, оушылар шін ысаша нсаулар оса тіркеледі.
Емтихан жмысыны рылымы жне мазмны.
Жинаты екі алашы таырыбы «дебиет» курсыны шеберінде оытылан кркем туындыларды талдаумен байланысты. Олар емтихан материалында екі деби дуірлерді туындылары болатындай тадалан: ХІХ . жне ХХ . дебиеті. Сонымен бірге кркем туындыларды деби трлері жне жанрлары алуан трлі келтірілген.
Мектеп бітіруші поэзиямен байланысты эссе таырыптарын кем дегенде екі ленен мысал келтіре отырып ашуы тиіс. Кіші эпикалы нысанды туындылармен байланысты эссе таырыптары бір-екі туындыны мысалында ашылады (оларды саны бітірушіні зіні алауына арай лайтылуы ммкін).
ш соы таырып еркін таырыптар болып табылады, олар философиялы немесе адамгершілік мселесі бойынша эссе жазуды болжайды. Таырыптарды біріне пікір-эссе жазан кезде мектеп бітіруші кркем туындыларды мазмнына да, зіндік мірлік тжірибеге де (жеке сезімдер, таырыпа меншікті ойлар жне т.б.) сйенумен дйектер келтіруі ммкін.
Отанды мдениет кілдеріні біріні пікірін білдіретін дйексз трінде тжырымдалан эссе таырыптары еркін пайымдауды негіздейді, ол пікірді ділдігін растайтын дйектерді де, сондай-а, баса кзарасты болу ммкіндігін длелдейтін арама-арсы дйектерді де амтуы ммкін.
сынылан эссе таырыптарыны тек біреуін тадау ажет, содан кейін 200-250 сз клемінде тадап алан таырыпа эссе жазу керек. Егер эссе 200 сзден аз болса (барлы сздер саналады, оны ішінде ызметтік сздер де саналады) онда мндай жмыс орындалмаан болып саналады жне бааланбайды.
Эссені композизиясын мият ойластыру ажет.
Эссені аны жне тсінікті етіп, сйлеу тілі нормаларын сатай отырып жазу ажет.
Емтихана атысушылар орфографиялы жне тсіндірме сздіктерді олдануа рсат етіледі.
Емтихан жмысыны затыы.
Ана тілі мен дебиетінен емтихан жмысын орындауа 3 астрономиялы саат беріледі. Оу пндері бойынша емтихан жмысын орындауды затыына дайындау шараларына блінген уаыт енбейді (оушылара нсауберу, емтихан материалдарын тарату, емтихан жмыстарын толтыру).
Мектеп бітірушілерге орфографиялы жне тсіндірме сздіктерді пайдалануа рсат беріледі.
Ана тілінен емтихан нтижелерін баалау (жазбаша нысан).
Емтихан жмысын баалау шін тапсырмаларды белгілі бір типіне сйкес келетін баалау лшемдеріні кешені пайдаланылады: дебиет таырыбына эссе жазу, еркін таырыпа эссе жазу.
Эссені тексерген кезде мынадай дадыларды алыптасу дегейі бааланады:
- мтінді сынылан таырыпа сйкес жазу;
- эссені тезистік-длелді блігін зіндік пікірін келтіре отырып, ойын логикалы баяндауы;
- дйектелген пікірді келтіре отырып, сенімді дйектерді тадау; ойылан мселелерге авторды атысын анытау, з станымын баса кзараспен салыстыру;
- эссені тріне, жанрына жне таырыбына сйкес тілдік ралдарды тадауды жзеге асыру; мтінді аза деби тіліні нормаларына сйкес ресімдеу.
Ана тілінен емтихан жмыстарын баалауа келесі талаптар сынылады:
- емтихан жмысы аталан лшемдер бойынша бастапы пайларды осу жне оларды баалауды бесбалды жйесіне ауыстыру жолымен бааланады;
- деби таырыпа жазылан эссе жне еркін таырыпа жазылан эссе тменде келтірілген кестеде крсетілген лшемдер бойынша бааланады.
Емтихан жмысыны нтижесін шыаратын пайлар тмендегі ережелерге негізделіп аныталады:
- егер екі емтихан алушыны ойан пайлары сйкес келсе, онда бл пайлар орытынды пайлар болып табылады;
- егер екі емтихан алушыны ойан пайларында болмашы айырмашылы аныталса, онда орытынды пайларсандарды дгелектеу ережелеріне сйкес дгелектеумен екі емтихан алушыны орташа арифметикалы балдары ретінде аныталады;
- егер екі емтихан алушы ойан балдарда маызды айырмашылы аныталса, онда осымша (шінші) тексеру таайындалады.
Екі емтихан алушы ойан пайлардаы маызды айымарышылы 8 жне одан кп пайлардаы айырмашылы болып табылады.
деби таырыпа эссе лшемдер бойынша бааланады.
| Нысан | Баалау аспектілері | пайлар | Е жоары бастапы пай |
| эссе | мазмны | ||
| сауаттылыы |
Эссе бааланатын лшемдерді арасында бірінші лшем (эссе таырыбын ашу тередігі жне пікірлерді сенімділігі) негізгі болып табылады. Егер бірінші лшем бойынша эссе 0 пайа бааланса, онда тапсырма орындалмаан болып саналады жне баса лшемдер бойынша бааланбайды.
деби таырыпа жазылан эссені мазмнын баалау лшемдері
| Баалау лшемі | пайларБалдар |
| Эссе таырыбын ашу тередігі жне пікірлерді сенімділігі | |
| Емтихан тапсырушы эссе таырыбын ашады, з кзарасын тжырымдайды, з тезистерін сенімді длелдейді | |
| Емтихан тапсырушы эссе таырыбын ашады, з кзарасын тжырымдайды, біра тезистер жеткіліксіз сенімді негіздемейді | |
| Емтихан тапсырушы эссе таырыбын стірт ашады жне/немесе з тезистерін негіздемейді | |
| Емтихан тапсырушы эссе таырыбын ашпайды | |
| Емтихан тапсырушыны эссе таырыбы бойынша з пікірін дйектеуі | |
| Емтихан тапсырушы эссе таырыбына сйкес келетін мселе бойынша з пікірін білдірді, жне осы пікірді растау шін кем дегенде екі дйек келтірді | |
| Емтихан тапсырушы эссе таырыбына сйкес келетін мселе бойынша з пікірін білдірді жне осы пікірді растау шін тек бір ана дйек келтіреді | |
| Емтихан тапсырушы эссе таырыбына сйкес келетін мселе бойынша з пікірін білдірді, біра дйектер келтірген жо, немесе емтихан тапсырушыны пікірі жмыста крсетілген жо, немесе емтихан тапсырушы з пікірін эссе таырыбына сйкес келмейтін мселе бойынша білдірді | |
| Эссені композициялы ттастыы жне логикалы жйелілігі | |
| Эссе композияциялы ттастыымен сипатталады, пікірлерді бліктері логикалы байланысты, ой біртіндеп дамиды, длелденбеген айталаулар жне логикалы жйелілікті бзылулары жо | |
| Эссені бліктері бір - бірімен логикалы байланысты, біра композициялы ттастыты бзылуы орын алан: ой айталанады, жне/немесе баяндау жйелілігі бзылан (оны ішінде пікірді ішкі ой бліктерінде), жне/немесе эссе таырыбынан ауыту бар | |
| Эсседе композициялы ой баыланбайды, жне/немесе баяндау жйелілігінде рескел ателер жіберілген, жне/немесе эссені бліктеріні арасында жне бліктеріні ішінде байланыс жо | |
| Еркін таырыпа жазылан деби эссе шін пайларды е жоары саны |
Еркін таырыпа жазылан эссені баалауды лшемдерін келтірейік
Еркін таырыпа жазылан эссені мазмнын баалау лшемдері
| Баалау лшемі | пай |
| Эссе таырыбын ашу тередігі жне пікірлерді сенімділігі | |
| Мтін толы жазыланымен, біра таырыпа сай негізделмеген (яни сынылан тезиспен тікелей байланысты емес) | |
| Мтін толы жазыланымен, зіндік пікірі мтінде негізделмеген. | |
| Эссені композициялы ттастыы жне логикалы берілуі. | |
| Эссе композияциялы ттастыымен сипатталады, пікірлерді бліктері логикалы байланысты, ой біртіндеп дамиды, длелденбеген айталаулар мен логикалы жйелілігіні бзылулары жо | |
| Эссені бліктері бір-бірімен логикалы байланысты, біра композициялы ттастыты бзылуы орын алан: ой айталанады, жне/немесе баяндау жйелілігі бзылан (оны ішінде пікірді ішкі ой бліктеріні ), жне/немесе эссе таырыбынан ауытуы бар | |
| Эсседе композициялы тпкі ой баыланбайды, жне/немесе жйелі баяндауда рескел ателіктер жіберілген, жне/немесе эссені бліктері жне ішкі бліктерді ішінде байланысты болмауы | |
| Еркін таырыпа жазылан эссе шін ойылатын пайларды лшемдер бойынша е жоары саны |
Емтихан тапсырушыны сауаттылыы жне сзіні наты длдігі лшемдер бойынша бааланады.
Сауаттылыы жне сзіні наты длдігін баалау лшемдері
| Емтихан тапсырушыны сауаттылыын жне сздеріні наты длдігін баалау лшемдері | пай |
| Орфографиялы нормаларды сатау | |
| Орфографиялы ателер жо, немесе бір ате ана жіберілді | |
| Екі-ш ате жіберілді | |
| Трт жне одан кп ате жіберілді | |
| Пунктуациялы нормаларды сатау | |
| Пунктуациялы ателер жо немесе екі ате ана жіберілді | |
| ш-трт ате жіберілді | |
| Бес жне одан кп ате жіберілді | |
| Грамматикалы нормаларды сатау | |
| Грамматикалы ателер жонемесе бір ате жіберілді | |
| Екі ате жіберілді | |
| ш жне одан кп ате жіберілді | |
| Сйлеу нормаларын сатау | |
| Сйлеу ателері жонемесе екі ате ана жіберілді | |
| ш-трт ате жіберілді | |
| Бес жне одан кп ате жіберілді | |
| Жазбаша сйлеуді наты длдігі | |
| Материалды баяндауда , сондай-а, терминдерді тсінуде жне олдануда ателер жо | |
| Материалды баяндауда немесе терминдерді олдануда бір ате жіберілді | |
| Материалды баяндауда немесе терминдерді олдануда екі жне одан кп ателер жіберілді | |
| Эссе немесе баяндама бойынша лшемдер бойынша пайларды е жоары саны | 10 |
Бес пайлы шкала бойынша емтихан жмысын орындау шін бастапы балды айта санау шкаласын келтірейік
Бес пайлы шкала бойынша емтихан жмысын орындау шін бастапы пайды айта санау шкаласы
| Баалуды бес пайлы жйесі бойынша баалау | «2» | «3» | «4» | «5» |
| Бастапы пай | 0–4 | 5–10 | 11–14 | 15–18 |
Ана тілінен емтихан материалдарыны лгілері сынылады (жазбаша нысан):
1. Бай-слтандарды образдары М.уезовті «Абай жолы» романыны атауымен андай зара атынаста болады?
2. Мажан Жмабаев ледеріндегі махаббат лирикасы.
3. Мен аза ыздарына айран алам (. Мсіреповті «лпан» романы бойынша)
4. Туыстара кіл блу маыздылыы жнінде толану.
5. зіндік дарына алай арау ажет?