Тамыр сз Ясалма сз кушма сз парлы сз тезм сз кыскартылма сз
Бакча бакчачы чпочмак бала-чага тимер юл ТР
Кеше кешелек аккош с-баш ир илге колхоз
44. Татар телен укыту методикасыны лингвистик нигезлре.
Лингвистик принциплар системалылык, функциональ, тел-м сйлмне аеру, стилистик аермалар принцибы , йрнел торган тел кренешлрен дрес сайлап алу, татар теле материалын ситуатив-тематик оештырудан гыйбарт.
45. Татар методист-педагогларыны ана телен укыту буенча хезмтлре.
1916 ел Г.Ибраимов “Татар телен ничек укытырга?”; 1918 ел М.Корбангалиев м Г.Баттал “Ана теле методикасы”; 1959 ел М.Ш.Галлямова “Башлангыч мктпт татар теле методикасы”; 1954 ел М.Фазлуллин “Татар теле методикасы”; 1968 ел Б.М.Мифтахов “Татар теле синтаксисын укыту методикасы”; М.И.Мхмтов “Хзерге дрес”; К.Л.Биктаиров, С.Г.Вгыйзов, Р.Г.Влитова, Ф.С.Влиева, М.З.Зкиев,Х.Р.Курбатов, Б.М.Мифтахов , М.И.Махмутов, Г.Ф.Саттаров, Ф.С.Сафиуллина, М.А. Фазлуллин, В.Х.Хаков, В.Н.Халгиндин, Р.Ф.Шакирова, Ф.Ю. Юсупов, Г.хтов, Л.лй .б.
46. Лексикологияне йрт методикасыны лингвистик нигезлре. Лексик кнеглрне тре.
Лексикология блеге мктп программасына бары тик 1970 еллардан башлап
Кына йрнел башлый. Бу блект татар телене сз байлыгы йртел:
синонимнар, антонимнар, омонимнар, фразеологик йтелмлр .б.
Мктпт лексикологияг йртне методик принципларыннан лексик-фонетик,
лексик-сзьясалыш, лексик-грамматик, функциональ-семантик принциплар, сзлрне
сайлап алу принцибы .б. атап трг кирк. Тп м ярдмче алымнарга лексик-
этимологик анализ; сзлеклр белн эшл; сзлек диктанты яздыру; мкаль, табышмак м ырлардан синонимнар, антонимнар, омонимнар таптыру; лексик уен элементлары керт .б. кер.
Татар теле дреслренд синонимнарны текстлар да «крерг» йрт,
аларны актив сз хзинсен ледн-ле синонимнар белн баету – татар теле
укытучыларыны тп бурычларыннан берсе. Шул унайдан татар балаларын телне
синонимик байлык белн таныштыру, сйлм теленд, гамлд кулланырга, башка
тел кренешлреннн аера белерг йрт, аларны актив сз запасын баету
мим кнзк проблемаларны берсе булып тора.
47. Фонетиканы укыту методикасы. Фонетик кнеглрне трлре. Фонетик анализ ясау тртибе.
Фонетика- телне авазлар м аваз системасы турындагы фн. Укучылар башлангыч мктпт к фонетика м графика буенча кайбер мгълмат м язу кнекмлре алалар: сузык м тартык авазлар, ягырау м сагырау тартыклар, аларны язудагы билгелре – хрф, иек .б. 5 сыйныфта инде фонетиканы йрт кирк клмд куела. Башта, татар теле курсыны бер блеге буларак, ул аерым йртел, аннан орфография, лексика м грамматика белн бйлнешле рвешт, барлык сыйныфларда да кабатлана, тирнйтел; тел стер м снгатьле уку белн д тыгыз бйлн. Шул рвешле, фонетиканы системалы йрн укучыларга тел нормаларын злштерерг, дби тел культурасына ия булырга ярдм ит. Фн буларак, фонетиканы зене эчтлеге м зенчлеге бар: анда сйлмдге авазлар йрнел, ягырау м сагырау авазларны аермасы, теге яки бу авазларны йткнд сйлм органнарыны катнашы кзтел, авазларга классификация ясала, сузыкларны ярашуы, тартык авазларны охшашлануы м чиратлашуы, иек м басым турында мгълмат, орфографик сзеклрдн файдалана бел кнекмлре д бирел. Фонетика дреслренд тагын сйлмдге авазларны билгелрен белдерче хрефлр йртел. Башлангыч сыйныфларда ук укучыларга аваз м хреф тшенчлре бирел.
Фонетик кнеглрне трлре: 1.Орфографик сзлектн файдалану, 2. Сайланма диктант яздыру. 3. Сочинение яздыру. 4. Индивидуаль эш.
СЗГ ФОНЕТИК АНАЛИЗ ЯСАУ ТРТИБЕ
1. Сзне иеклрг таркатырга, басымын крстерг.
2. Сзд нич аваз м хреф барын билгелрг. Авазларны м хрефлрне рттн санап чыгарга.
3. Сузык авазларны крстерг, рберен билгелм бирерг (калын-нечк (алгы-арткы рт), озын-кыска, ртен ачыкларга), сзне сингармонизм законына буйсыну-буйсынмавын ачыкларга.
4. Тартык авазларны санап чыгарга, аларга билгелм бирерг (ягыраумы-сагыраумы .б.), фонетик згреш булса, трен атарга.
5. Аваз м хрефне бер-берсен туры килмгн очракларын билгелрг м алатырга.
6. Фонетик згрешлрне трен крстерг.
Анализ рнге: нкй кзлренд согы якты сн (Р. Фйзуллин) млсенд нкй сзен фонетик анализ:
н-кй – басым согы иекк тш; 5 хреф, 5 аваз. Авазлар: [], [], [к], [], [й]. Хрефлр: , эн, ка, , й. Сузык авазлар: [] – алгы рт, тбн ктрелешле озын сузык аваз. Сз сингармонизм законына буйсынган. Тартык авазлар: [] – увуляр, ярымйомык, ягырау, сонор борын авазы; [к] – йомык, тел арты сагырау авыз авазы; [й] – тел уртасы, релмле ягырау, сонор авыз авазы. Сзд увуляр ассимиляция кзтел: [н] авазы [к] тартыгы яншсенд [] булып ягырый.
48. Графика, орфография, орфоэпия нормаларын алату методикасы. Татар телене орфографик принциплары.
Татар теле орфографиясе тп 4 принципка нигезлн:
1. Фонетик принцип, ягъни сзлрне татар дби теленд йтелгнч м ишетелгнч язу. Сзлрне кпчелеге фонетик принципта языла: бар, бир, кил.
2. Морфологик принцип, ягъни сзлрне морфологик тзелешен (нинди сз тркеме булуын, тамырын м кушымчаларын) иск алып язу. М: урманлы, печнле сзлре урманны, печнне рвешенд ишетел, язуда алар, сыйфат буларак, -лы,-ле кушымчалары белн языла.
3. График принцип, ягъни рус теле м рус теле аша башка теллрдн кергн сзлрне, рус теленд язылыш принцибына нигезлнеп, шунда язылганча, згртмич язу. М: космос, электрлаштыру .б.
4. Традицион принцип, ягъни сзлрне элекке язылышын саклау: сурт, дан, шифахан .б.
Орфографияг йртне методик принциплары:(дрес язарга йртд алылык м автоматизм; орфографик-фонетик, орфографик-морфологик принциплар, орфографияне бйлнешле сйлм стерне язма формалары белн бйл .б.)
Орфографияг йртне теоретик м методик нигезлре:(орфографияг йртне фонетика м грамматика белн бйл, дрес язу кагыйдлрен злштер алымнары, укучыларны орфографик граммоталылыгын йрн, орфографик хаталар белн эш м аларны бетер юллары .б).
49. Морфологияне укытуда эзлеклелек м двамчанлык. Морфологик анализ ясау тртибе.
Морфологияг йртне тп бурычлары: 1) сз тркемнре турында тирн мгълмат бир м аларны аерырга йрт; 2) исемнр м фигыльлрне трлнешен контекстта карау; 3) укучыларны сз байлыгын сз тркемнре хисабына баету; 4) морфология курсын бйлнешле сйлм м язма телг таянып ныгыту; 5) сз тркемнрен злштереп, дрес укырга м язарга йрт .б.
Морфологияг йртне тп методлары: репродуктив м алату-крст методлары (сз ясагыч м мнсбт белдерче кушымчалар, тартымлы исемнрне килеш белн трлнеше, фигыль юнлешлре .б.); лешч эзлн, проблемалы укыту м тикшерен методлары (сыйфат турында тшенч бир, хикя фигыль, аны заманнары, зат-сан белн трлнеше .б.).
Морфология курсында злштерерг тиешле тшенчлр (килеш, тартым категориясе, юнлеш, зат-сан, юклык формалары, грамматик мгън, аналитик формалар, сыйфат фигыльне исемлше, исемг кч очраклары .б.). Сз тркемнрен йрн укучыларны синтаксик курсын злштерг зерли, аларны орфография буенча белемнрен стер, язу кагыйдлрен злштерерг м сзлек запасын баетырга да ярдм ит. Сзлрне лексик-грамматик мгънлре, грамматик формалары, млд нинди д булса синтаксик функцияне тлре м башка сзлр белн бйлнешк кер алулары ягыннан телдге сзлрне мсткыйль м ярдмлек сзлрг, ымлык м аваз ияртемнрен, хбрлек сзлрг блене, аларны аермасы м мсткыйль сзлрне мл кисге булып кил алуы турында мгълмат бирбез.