Аралас экономикалы жйе.

 

Меншік атынастарымен йымдастырылу трлеріне сйкес болатын барлы экономикалы іс-рекеттердін жиынтыы сол оамны экономикалы жйесін райды.

Экономикалы жйені элементтеріне меншік негізінде алыптасан леуметтік – экономикалы атынастар шаруашылыты йымдастыру мен басару дісі. Экономиканы реттеуші механизм жне ксіпорындар мен басада шаруашылы субъектісі арасындаы наты экономикалы байланыстар жатады.

оамны саяси жйесіні негізін экономикалы жйе райды, мысалы: «капитализм»; «социализм» – деген ымдар саяси жйеге жатады. Ал «нарыты экономика», «аралас экономика» деген сздер экономикалы жйеге жатады.

Барлы жйелер оамды ндірісті негізін райтын 5 мселені шешу дістеріне арай аныталады.

1. Не ндіру керек? андай ызмет крсету ажет.

2. анша ндіру керек? анша ызмет крсету керек?

3. алай ндіру керек? (андай технология керек?)

4. Кім шін ндіру керек?

5. згерген жадайлара бейімделе ала ма? (яни ксіпкерлерді еркіндігі).

Экономикалы жйе – бл экономикалы процестер жиынтыы, ол алыптасан мліктік атынастар мен йымды трлер негізінде оамда жзеге асады. Экономиканы йымдастыру бойынша экономикалы жйені келесідей топтау болады.

Жабы экономика – барлы шаруашылы рекеттер тек мемлекет шеберінде жргізіледі, ішкі ттынумен шектеледі, шетелдермен атынас болмайды.

Ашы экономикалы жйе – халыаралы экономикалы атынастар жйесіне экономика белсенді трде атысады, лтты валюта мен атар шетелдік валюта олданылады.

1. Меншік атынастарыны формалары бойынша:

1.1. Дстрлі жйе – рпатан рпаа жаласып отыран дстр мен салт бойынша атынастар алыптасады.

1.2. кімшілік - міршілік экономика орталытанан жоспарлау арылы барлы ресурстар мен ндіріс факторлары мемлекетті олында болып, мемлекеттік меншікті стемділігі жргізіледі.

1.3. Нарыты экономика - меншікке, бсекеге негізделеді.

1.4. Аралас экономика – мемлекет пен нары механизмдеріні араласуы арылы экономиканы реттеу жзеге асады.

2. нерксіп революциясы мен ТП даму дегейі бойынша:

2.1. Индустриалды даму дуіріне дейінгі жйе – бл жйеде ауыл шаруашылыы натуралды шаруашылы жне ол ебегі басым орын алады.

2.2. Индустриалды жйе – бл жйе ірі машиналы ндіріске дамыан тауар- аша атынастарына негізделеді.

2.3. Постиндустриалды жйе- бл жйеде негізгі ресурс ретінде апарат саналады, экономиканы бастаушы саласы – материалды емес сала.

Меншік атынастарыны формалары бойынша р жйеге тмендегідей ысаша сипаттама беруге болады.

 

Дстрлі экономиканы жйені сипаттамасы:

1. ндіріс, блу жне айырбас дстр, салта негізделеді.

2. ндірісті дамуы мен леуметтік – экономикалы даму е нашар дегейде.

3. Техникалы прогресс шектеулі.

4. Халы саныны дамуы нерксіп ндірісіні суі дегейінен траты трде артып отырады.

5. Сырты аржылы арыз те крделі.

6. Мемлекет пен арулы кштерді ролі те жоары.

 

кімшілік - міршілік экономиканы жйені сипаттамасы:

кімшілдік-міршілдік жйеге брыны советтер одаы шыыс Европа елдері мен біратар мемлекеттер жатады. Бл жйені ерекшелігі барлы экономикалы ресурстара жне ндірілген німдерге оамды, шын мнінде мемлекеттік меншіктін болуы.

Экономиканы жоарыдан басарылуы, яни экономиканы монополиялануы мен кімшілік трде йымдастырылуы, халы шаруашылыыны орталытан жоспарлануы.

Ерекшеліктерін наты тмендегідей блуге болады.

1. ндіріс ралдарына мемлекеттік меншік.

2. Экономикада орталытанан жоспарлау.

3. ндірушілерді монополист ретінде крінуі.

4. Орталыталынан ресурстар оры.

5. ндіріс нтижесіне деген рбір ндіріске атысушыны жеке ынталыыны болмауы.

 

Таза нарыты экономикалы жйені сипаттамасы:

Таза нарыты экономика жйесі – таза нарыты экономика жадайында шаруашылы механизмі айтарлытай згереді. Баса экономикалы жйелерге араанда нарыты экономика зіні икемділігімен ерекшеленеді. Ол ішкі жне сырты жадайларды згеруіне байланысты айта рылып, олара бейімделіп отырады.

Алайда таза нарыты жйеде мемлекеттін ролі шектеледі. Кейбір леуметтік маызы бар мселелер толы шешемін таба алмайды.

Нарыты экономиаа тн асиеттер:

1. ндірістік німдер мен ресурстара жеке меншіктін болуы.

2. Халы шаруашылыын (экономиканы) еркін бсекеге негізделген

нарыты механизм арылы реттеу мен басару.

3. оамда з німдерін еркін сата алатын дербес ндірушілер мен німдерді тадау арылы еркін сатып ала алатын тутынушыларды болуы.

Аралас экономикалы жйені сипаттамасы:

азіргі кезде кптеген елдерде аралас экономикалы жйелі пайдалану дрыс деп есептейді. Оны негізгі ерекшелігі:

1. Мндай жйеде мемлекеттік меншікпен атар жеке меншік орын алады.

2. Халы шаруашылыын йымдастыру мен басару дісі тек таза нарыты механизмге ана негізделіп оймай мемлекеттік реттеу мен толытырылады.

Мнда экономикалы саясатты жоспарлы трде жргізу оамны нары талаптарына белсенді бейімделіп отыруына ммкіндік тудырады. Сонын нтижесінде экономиканы дамытуды крделі мселелері жааша рі дрыс шешіледі. Мысалы: німдерді рылымы мен клемі ксіпорындарды маркетингтік зерттеу арылы жне оамды ажетіліктерді мемлекетті болжауы арылы (жне оамды ажеттіліктерді мемлекетті болжауы арылы) аныталып отырады: бл ксіпорындарды алыпты жмыс істеуіне жне ол арылы пайдасын молайтуа жадайлар жасайды.

Сондытан нарыты экономика жадайында мемлекеттін лтты жне салалы бадарламаларынан бас тартуа болмайды.