Оамда табыстар біркелкі блінбейді, табысты біркелкі блінбеуі дегейі графикте Лоренц исыымен крсетіледі.

 

11.2. график. Лоренц исыы.
табыс% 100 С В D отбасы% А 20 40 60 80 100 АС - тзу сызыта абсолюттік тедік крсетілген, яни 20% отбасы 20 % табыс алады. АВС - табысты наты блінуі. Табыстарды блудегі тесіздікті наты дегейі “Джинни коэффициентімен” есептеледі. Коэффициент скен сайын табысты блу тесіздігі де седі.   Кдж= АВС ауданы АДС ауданы  

Капитал - кп маыналы ым: ол материалды игіліктерді оры, ол сонымен атар материалды емес элементтерді де амтиды, атап айтанда адамны абілеті, білімі. Капиталды екі негізгі формасын айтуа болады: ндіргіш капитал-ндіріс рал - жабдытары, ашалай капитал – аша капитал тиімді пайдалану арылы ол иесіне табыс келеді, Капиталды сімі – пайызы деп аталады.

Нарытаы сатушылар мен сатып алушыларды араатынастарыны объектісіне байланысты, капитал нарыы деген тсінікке анытаманы екі трлі болуы ммкін.

- ндіріс факторлары нарыында капитал деп оларды нды лшеміндегі физикалы капитал тсініледі. Бл жадайда капиталдар нарыы ндіріс факторлары нарыыны бір блшегі болып табылады.

- аржы нарыында капитал дер аша капиталы тсініледі. Сондытан капиталдар нарыы арыз капиталдар нарыыны рамды блігі болып табылады.

арыз капиталыны нарыы деп аша капиталы объектісіні ызметін атаратын жне осы капитала сраныс пен сыныс алыптастыратын, зара атынастарды жиынтыы аталады. арыз капиталдарыны нарыы аша нарыына жне капиталдар нарыына блінеді. Аша нарыы мерзімді бір жыла дейінгі банк операцияларын жргізумен байланысты болады. Капитал нарыы банкті орта мерзімді жне за мерзімді операцияларына ызмет етеді.

Капитал нарыындаы сраныс – бл здеріні инвестициялы жобаларын жзеге асыруа ммкіндік беретін фирмаларды физикалы капитала сранысы. Ашалай салым трінде капиталы бар й шаруашылытары бизнеске материалдарына сраныс трінде олнадуа з капиталын береді. Бл шін олар салынан аражаттара процент трінде табыс алады.

Несие проценті – белгілі бір мерзімде капитал иесіне оны ралдарын пайдалананы шін тленетін баасы. Несие проценті капитала деген сраныс пен сыныс арылы алыптасады. Капитала деген сраныс келесі факторлара туелді:

- инвестицияны пайдалылыына,

- экономиканы дамуына,

- мемлекетті сранысына,

- салым мерзіміне,

- салым салу саласына туекелге жне баса да факторлара.

Несие пайызы номиналды жне натылы млшері болып блінеді. Номинальды процент ставкасы – инфляцияны сімін есепке алмайтын, аымдаы нарыты пайызды млшері.

Натылы несие процент млшерлі номиналды мен алдаы болатын инфляцияны сімі арасындаы айырмашылы.

 

Мнда: r – наты процент ставкасы;

n – номиналды процент ставкасы;

– ктілетін инфляция сімі.

Мысалы: жылды номинальды несие проценті – 15%, алдаы уаытта инфляцияны сімі – 7 % (жылына) онда натылы процент (15-7) = 8%.

Жер - ауыл шаруашылыыны басты ндіріс ралы жне аграрлы экономиканы шектуеші фактор болып табылады. Жер оамды ндірісті негізі боланымен оны салаларында ртрлі ызмет атарады. Мысалы, ндеуші нерксіп шін ол - ксіпорын орналасатын ала, ал ауыл шаруашылыы шін жер рі ебек ралы, рі ебек заты болып саналады. Ебек заты дегеніміз – жерді деп, оан тым сеуіп, онда нім сіріледі. Ал, ебек ралы болатын себебі - тымды сепкен кннен бастап німді сіру ызметін Жер-ана атарады. Жерді ндіріс рал-жабдыы ретінде ерекшеліктері бар:

- біріншіден, жерді кеістік жаынан шектеулілігі,

- екіншіден, жер адам іс-рекетіні німі емес, табиатты жемісі, сондытан, оны ны жо, біра табыс келеді, сатып алынады жне сатылады, яни баасы бар.

Жерді саны шектелген, сондытан жерді сынысы абсолютті икемсіз. Жерді сынысына тмендегі факторлар сер етеді:

1. Жер нарлылыы;

2. Жер участкісіні нарыа алыс-жаын орналасуы.

Жер нарыында тек сраныс белсенді фактор. Жерге сраныс згерістеріні нтижесі шамалы боландытан, оны пайдалананда осы ресурсты иесі белгілейтін баа шешуші фактор болып табылады.

11.3. график. Жер нарыы.  
Р   S     Е Ре P0 D   Qе Q Жерді сынысы абсолютті икемсіз, сондытан сыныс тік сызы трінде болады. Жер нарыында тек сраныс клемі, бааа байланысты згереді. Р – жерді баасы; Q – жерді клемі.  

 

Рента меншікке келетін табысты бір трі, капиталды жерге пайдалану ы шін меншік иесіне тсетін тлем. Оны клемі аренда келісімінде белгіленеді. Жер рентасы – жер учаскесін уаытша олданана тленетін тлем. Жер рентасыны екі трі бар: дифференциалды жне абсолютті.

Абсолюттік рента – бл жериелеріні иемденетін табыстарыны бір трі. Оны абсолюттік деп аталатын себебі – ол нарлылыы мен баса да жадайлара байланыссыз жала берілген барлы жерлерден алынады. Мны жерге меншік монополиясы болу салдарынан, жер иесіне жерге капитал пайдалану шін тленетін тлем. ай елде болмасын, халыты азы-тлікпен амтамасыз ету шін нарлы жермен атар німділігі тмен жерлерді де пайдалануа тура келеді. Сондытан нары баасы нарлылыы тмен жерде ндірілетін німдерді жеке ндірістік баасымен лшенеді. Сондытан нашар деген жерлерден де орта пайдадан арты пайда алынатын болады. Мндай арты пайданы абсолюттік рента трінде жер иелері иемденді.

Дифференциальды рентаны айнар кзі нарлылыы жоары жне нарыа жаын жерлерде ндірілетін ауыл шаруашылыы німдеріні жеке ндіріс шыындары оамды ндіріс шыындарынан лдеайда кем болады да, сондай жерлерді пайдаланатын жалгерлерді стеме пайдасы болып табылады.

1. Жерді табии нарлылыына жне жер учаскелеріні нарыа жаын орналасуына байланысты алынатын пайданы тлемі ретінде жер иелеріне кшуін дифференциальды І рента деп атайды.

2. Жерді нарлылыын жасанды жолмен жасарту арылы алынатын стеме пайданы дифференциалды ІІ рента деп атайды. Екінші дифференциалды рента егіншілікті интенсивті жргізу дісін жне жерді нарлыын сіруді, прогрессивті биотехнология олдануды, жоары потенциалы бар тымдарды тілейді.

Жерді экономикалы нарлылыын арттыру дегеніміз - жерді интенсивті игеруді келуі, яни жаа ндіріс рал-жабдыын сапалы тымдар, тыайтыштар т.б. олдану арылы.

Жерге жекеменшік боландытан, ол да тауар ретінде сатылуы ммкін. Тжірибеде жерді баасы екі жадайа: жер рентасына жне банк ппайызды шамасына байланысты алыптасады.

Жерді баасы рентаа тура атынаста да, несие пайызына кері атынаста болады.

 

Мнда: Ч – рента,

S – несие пайызы,

ЖБ – жер баасы.

Сонымен, жалаы, пайызы жне рента – бл ндіріс факторларын пайдалананы шін алынатын табыстар. Біра та, жалаы, пайызы жне рента айсыбір шаруашылы субъектілеріне (ндіріс факторларын сынушылара) табыс келеді де, ал баса субъектілерге (ндіріс факторларын срайтындара) - шыындар болып табылады.