Несиелік белсенділікті басару

 

	Арзан аша саясаты	ымбат аша саясаты
олданылады:	Жмыссызды скенде, экономика лдыраанда	Жоары инфляцияда
Іс-рекеттер:	Орталы банк мемлекеттік нды ааздарды сатып алады, саты орды шамасын немесе міндетті резервтерді нормасын тмендету, процентік млшерлемесін тмендету	Орталы банк мемлекеттік нды ааздарды ашы нарыта сатады, саты орды шамасын немесе міндетті резервтерді нормасын ктереді, процентік млшерлемесін ктереді.
Нтиже:	Аша сынысы молаяды, процентік млшерлемесі тмендейді, инвестициялар седі, шаруашылы белсенділігі седі, жмыссызды тмендейді, лтты нім седі	Аша сынысы ысарады, процентік млшерлемесі седі, инвестициялар ысарады, шаруашылы белсенділігі тмендейді. Инфляция ысарады.

 

Несиелік атынастары нда ааздар нарыы арылы жзеге асады. нды ааздар нарыында келісім объектісі ретінде нды ааз болып саналады. нды ааз нарыыны пайда болуыны басты себебі – ксіпкерлік ызметте аржы ресурстарыны жетіспеуіне орай ксіпкерлікпен айналыспайтын баса адамдар тобынан аражат тарту. азіргі кездегі негізгі нды ааздар трлері: акция, облигация, вексель, сертификат.

Акция – бл иеленушіге акционерлік оам пайдасынан дивилент трінде пайданы бір блігін алуа, оны басаруа атысуа жне оны таратаннан кейін алан млікті блігін иемденуге ы беретін ааз. Ол мерзімсіз, яни оны айналыса шыаран акционерлік оам жойыланша болады. Акциялар жай жне прсатты деп блінеді.

Жай (арапайым) акция прсатты акциядан келесі белгілері бойынша ажыратылады:

- акционерлер жиналысында дауыс беруге ы береді;

- дивидент клемі акционерлік оамны пайдасына байланысты болады (белгілі % клемінде);

- олар бойынша дивидент тек прсатты акциялара дивидент тленгеннен кейін жргізіледі.

Прсатты акция иеленушіге дауыс бермейді, олар бойынша дивидент клемі алдын ала белгіленеді.

Келесі нды ааз трі облигация. Облигация – иеленуші мен эмитент арасындаы арыз атынасын крсететін нды ааз. Облигацияларды мемлекет, акционерлік оам, жеке ксіпорындар шыара алады. Оны акциядан е басты ерекшелігі – ол эмитентті арыз міндеттемесін крсетеді. Оны тлеу міндеті эмитент млкімен амтылан. облигация белгілі бір мерзімге (1 жыла дейін), орта жне за мерзімді болады.

Облигацияларды бірнеше трі бар. Кп жадайда облигациялара траты процент трінде табыс тленеді, оны купон деп атайды. Купонды емес облигацияны дисконтты облигация деп аталады.

Вексель – бл оны иеленушіге крсетілген соманы вексель берушіден тлеуін талап етуге ы беретін нды ааз міндеттемесі е алдымен, вексель несие рамы, оны сонымен бірге есеп айырысу ралы ретінде пайдалануа болады. Коммерциялы вексель дегеніміз - нім сатып алушы сатушымен есеп айырысу шін аша аражаты жо болса, онда сатып алушы белгілі мерзім ішінде крсетілген соманы тлейтіні туралы міндеттеме вексель жазып береді. Яни сатып алушыны несиелеу деген сз, соан байланысты вексель сомасында несие шін процентте осылады. Вексельді арапайым трі – вексель берушіні вексель стаушыа крсетілген соманы белгіленген мерзімде міндетті трде тлеуі туралы жат.

Ауыспалы вексель (тратта) – вексель берушіні крсетілген соманы белгілі мерзім мен орында тлеушіге вексель стаушыа тлеуі туралы берген сынысы.

Банк сертификаты – бл банкке аша саланын жне инвестора аазды номиналды нымен проценталуына ммкіндік беретін нды ааз. Жина жне депозиттік сертификат зады тлалара жина сертификаты жеке тлалара арналан.

азастанда нды ааз нарыыны алашы элементтері 1991 жылы калыптасты. Сол жылы азастан Республикасында нды ааздармен жасалатын операциялара реттейтін за абылданды. нды ааздар нарыыны инфрарылымын дамытуа сер ететін «нды ааздар туралы», «азастан Республикасында зейнет аымен амтамасыз ету туралы», «Инвестициялы орлар туралы» задар абылданды.