Саясат рекет ретінде

Арнайы дістемелік талдау саясатты психологиясында болан, саясатты рекеттік тсінуіні бастапы трлеріне батыс саяси психологиясында абылданан, з-зін стау амалына айшы келмейтінін крсетеді. Одан рі, саясата осымша ретінде дл осы жеткілікті аралан рекетті амал осы баыттарды осып, терминологиялы айырмашылытарды аз маыналы «шыпатас ойынына» айналдырады. Берілген кесіндідегі з-зін стау амалыны орталы мселесі болып, саяси тртіпті олдайтын жне басаратын, трансформацияларды амтамасыз ететін, субъективті механизмдердін мселесі табылады. Дл сонда осындай тсініктеме стамдылы амалынын басты топтамаларына айналатыны – саяси леуметтану рдісінде субъектімен сіірілетін, саяси санамен саяси мдениетті топтамалары, жне осындай эмоциялар, сезімдер жне кілді кйлері оларды негізінен жеке емес, кбіне жалпы, леуметтік – трлік маынасындаы сырты жадайлардан туындайтын психикалы орын ауыстыратындары. Олар, осы категориялар, саясаттын психологиясына да орталы болады.

Саясата рекеттік амалды, саясатты психологиясыны жне саяси психологияны ндірісі шін басты стте, енді бірігей саяси психологияны жалпы бадарламасын шыаруда натыра тоталайы. Батыста жне Шыыста жалпы белгіліден шыайы. Белгілі боландай, Фейербахтікін оса барлы алдыы материализмні басты кемшілігі – зат, шынайлы, сезімділік адами сезімділік, рекеттілік, тжірибе, субъективті емес, ретінде емес болып тек объект трінде алынады. Осыдан адамдарды ерекше рекеті ретінде болатын саясатты тсіндіруді маынасы шыады: «Тарих ештеме жасамайды, ол ешандай шексіз байлыа ие емес», ол «ешандай шайастарда соыспайды!»

«Тарих» емес, тек адам ана, шынымен тірі адам – міне осы бны барлыын жасайды, барлыына ие жне барлыы шін креседі. «Тарих» адамды зін масаттарына жету шін олданатын кейбір ереше тла емес. Тарих – з масаттарын кздейтін адамнын рекеті ана. Осы келтірілген авторлара трліше арауа болады, біра олара логикада жне келтірілетін анализді сенімділігіне арсы ояр айа таба алмаймыз.

Осыдан, саясатты шекті стамдылыты «бихевиористік» тсінігі шыады – ол адам рекетін жне іске асыратын адами рекетін белгілі саласы. рекет субъектісіз елестетілмейді. Субъект болса мотивациялы факторларсыз, яни осы зіні рекеттілігіні психологиялы рамдасынан рекет ете алмайды.

з кезінде Г. В. Плеханов былай жазан: «Алдын ала болмаан жне артынан сананын белгілі жадайы ізінен жрмейтіндей ешбір тарихи факт жо. Осыдан – оамды психологиянын зор маыздылыы онымен ы тарихында жне саяси мекемелерде санасу ажет». Оны шын немесе шын емес боланын – осындай сенімді орынмен санаспау иын. Осыдан баса, осындай пікірлерді, арсы шыатын мысалдарды келтіру иын-рине, егер, адамны зіні маайындаы болып жатана сер ету абілетіне сенімсіздік крсетпесе.

ткенді айта алпына келтіріп жне жалпылаанда, тарихта саясатты зерттеуде ш психологияны рліне ш негізгі амал болан, деп есептеуге болады. Біріншіден, максималистік позиция. Ол ртрлі уаытта кнілді, біра ылыми дебиеттегі е жарын мысал-бір маыналы пікірдегі, ХХ-асырды екінші жартысында профессор А. Энционидін ебектері. йткені, А. Энциони саясатты адамдар «жасайды» деп санаандытан, онда психологиянын саясатты зерттеуде жне сер етуінде ммкіндіктері «шексіз». Бл психологтарды здері кейде оратын супер-психологизаторлы амалы. йтседе, психо жне социодраманы классигі Дж.Морено бір кезде асыыспен айтан, яни уаыт туімен, бір кезде келесі асырда «А йдегі жоары ментор» болып (АШ президенті) «адам психологиясын жасы білетін дрігер немесе психолог» болу ажет, біра оан лі алыс.

Екіншіден, минималистер кзарасы оны жатастары, олар аз емес, керісінше бірінші орына азыр да брын баса объективті факторларды оюда леуметтік, экономикалы жне басада, психологиялы факторлара ешандай мн бермей, біра бл да кзарас саяси тарихта зіні лсіздігін крсетті. Оны е кп жеткен нтижесі – бл барлы саяси сратартарды «кш тырынан» шешуге мтылысы, тек объективтік кш аргументтерімен «блшыты сіруді» олдану. Біра кп жадайларда бл те нашар саясат болды. Психологтарды реттеу рекетіне ажет жадайлар туындады. Бл, рине «минималистерді» кзарастарын жоа шыаранымен оларды атарын азайтан жо.

шіншіден, компромиссті, синтетикалы амал болан, азыр бар жне де дамып келеді. Оны жатастары, психологияны крделі рлін жне тсінгенімен, біра психологиянын тек саясата сер ететін кп факторларды жалпы тобындаы дауыстарды бірі екенін тсінді. Саясат зімен оамды мірді те крделі феноменін тсіндіреді, яни рекетіні кез келген трінін аспектілерін тсіндіре алатын, ешбір бірігей ылым жо жне болмайды. Яни, саяси-психологиялы модельдерді оса, саясатты крделі модельдерін растыру ажет. Аырында осы кзарастан, саясат – алдымен белгілі мотивтерімен, масаттарымен жне рине, нтижелерімен байалатын адам рекеті. Басты мотив жне жетістікке жету жадайында, осы рекетті нтижесі болып ркелкі адам топтарымен жеке индивидтеріні ызыушылытарыны сйкес болуы табылады. Осы нтижелермен з формалардын кез-келген саяси институттарда ол жеткізіп, саясат, ерекше рекет ретінде, рамы болып сыртын толтырып саяси процесстерін, белгілі нтижелерге келді.

Сйкесінше, саясатты рекет ретінде зерттелуіне негізгі екі діс туралы айтуа болады. Біріншіден, институционалды діс туралы – оны саяси институттара, яни адамдарды белгілі рекетіні нтижелеріне айын назар аударумен. Екіншіден, процессуалды діс туралы – оны саяси рдістерге, яни, осы рекетті рдісіні зіне де аз емес аны назар аударумен. Белгілі польша социологі Я. Щепаньский бойынша, саяси рдістерді оса, леуметтік рдістер – «бл леуметтік жйелердегі, яни арым-атынастардаы институттардадаы, топтардаы жне баса да леуметтік жйелерді трлеріндегі, бірігей згерістер атары».

Бл «адамдарды арасындаы зара атынас рекеттеріні атары, немесе адамдарды бір-бірімен немесе оамдылыты рамды бліктеріні арасындаы атынастарды згертетін былыстар атары, олар топтарды йымдастырылуында жне рылымында болады».

Соында, саясаттаы психогияны рліне жоарыда крсетілген тсілдерді райсысы, з кезі жне оамны сол кездегі жадайына олайлы болды. Кейде психология бірінші орына шыты - сіресе саяси институттар згеріп немесе лаан кезде жне сйкесінше, бірінші орына саяси рдістер шыатын, дадарысты жне «трасыз» уаыттара сай болды. Сонда саяси психологияны жеткілікті траты «институтуционалды» уаытпен салыстыранда рлі артады. Кейде, керісінше, психология сіресе тоталитарлы оамды жйелермен мекемелерде институционалды рылымдармен атты басылып, оамды мірді ішіне, «тыылды». Соан арамастан, саясатты адам рекетінін ерекше трі деп жалпы тсінігі, маынасы топтармен инвидтерді р трлі ызыушылытарыны сйкестендірілуі арылы адамдарды басару болып табылатын саясат осы амалдарды салыстырып, оларды адам рекетіндегі саясат крінісіні ртрлі жатары деп арастыруа ммкіндік береді.