Саяси психологияны пні жне міндеттері

Осылайша, саяси психологияны пні негізінде – бл адам рекеті ретінде ерекше, з рылымы, субъектісі жне озаушы кштері бар. Ерекше адами рекет ретінде, психологиялы кзарастан, саяси академигі А. Н. Леонтьев жасаан леуметтік пндік рекетті жалпы концепциясы шегіндегі арнайы анализа олайлы. Ішкі рылымны кзарасы бойынша саясат рекет ретінде белгілі шаралара, ал соылары – жеке операциялара блінеді. Сйкесінше, рекетте негізінен мотив, істерге – жеке наты масаттар, операциялара міндеттер, белгілі жадайлара сай, тн болып келеді. рекет ретіндегі барлы саясата адам істеріні басарылуыны жалпыланан мотиві сйкес келеді («оны оптимизациясы»). Наты саяси рекеттерге топтарды немесе жеке индивидтерді ызыушылытарына сай келуді белгілі масаттары сйкес келеді. Аыры жеке саяси операциялара сйлесулерден соыстара немесе ктерілістерге дейін жеке акциялар сйкес келеді.

Саясатты рекет ретіндегі субъектісі жеке индивидтер (жеке саясаткерлер), кіші жне лкен леуметтік топтар жне былмалы бара бола алады. Саясат рекет ретінде негізінен, оны баса раушылары сияты, йымдасан немесе йымдаспаан рылымды сипатта бола алады. Саяси – психологиялы білімдерді олдануды тарихи, теориясы жне тжірбиесі саяси психологияны ылым ретінде шешетін негізгі ш міндетті блуге ммкіндік береді. Белгілі дрежеде, бл міндеттер тарихи дамыан жне саяси психологияны дамуыны ш кезеіне сйкес келеді. Бірінші міндет болып азыр да саясаттаы психологиялы компонеттерді анализі, саяси рдістердегі «адами факторды» рліні тсінуі табылады. Екінші негізгі міндет, біріншіге сайтындай саясаттаы психологиялы аспектілерді, негізінде жне осы факторды рліні болжамдалуы болып алады. Аыры, шінші басты міндет, алашы екеуінен шыан, саяси рекетке оны психологиялы амтамасыз етілуінен, яни субъективті фактор жаынан басарылу сері болып алады. Жоарыда айтыландай, саяси-психология – те жас ылым. Формальды трде оны конституциялануы 1968 жылмен беріледі – тек сонда америкалы саяси ылым ассоцияциясымен саяси психология блімі рылды жне бір стте, кейбір университеттерде психологиялы білімдер саласындаы саясаттанушыларды тередетіп даярлау бадарламасын енгізді. Осы уаыта дейін саяси психология кп дрежеде зімен жиі жалпы негізсіз жеке, кейде кез келген, жйесіз фактілер, баылаулар, болжамдар, жиынтыын крсетті. Сйкесінше, оны наты міндеттері кбінде кез келген, жиі сйкестенбейтін болды. Методологиялы проблемалары шешілмеуі бгет жасады. йтсе де, жоарыдаы рекетті – лгілік амал азырды зінде бан жеткілікті ыайлы жне ке шекараларды крсетеді, оны наты ылымны адекватты методологиялы негізі етіп санау иын. Бл те ке, те жалпы негіз. Наты методология лі де, програматикалы баыттаы аны эклектизммен ерекшеленеді саяси психологпен зерттелетін объектіні ерекшеліктерін жне зерттеушіні тжірбиелік олайлылыыны ойларын (оны субъективті тадауын оса) алынатын нтижелерді интерпритациялауды теоретикалы дісімен, тадауын нсайды.

Дамуыны басынан зіні адекватты концептуалды – методологиялы базаны жо болымен, сіресе батыс лгіде, саяси психология кп жылдар бойы батыс психологиясыны р трлі мектептерімен баыттарынан р трлі концепцияларымен тсілдерін эклектикалы алудан, осындай негіздегі рылымдарды шексіз з трленуі синтетикалы осылыс арылы болды.

Ортодоксалды психоанализден бастап жне когнитивті теориялармен жне бихавиоризм е соы лгілерімен аятап оларды брі р кезедерде батыс саяси психологиясында жеіл табылады. Наты ылыми методология кзарасынан, азыры батыс саяси психологиясында екі негізгі тенденцияны блуге болады.

Алашы тенденция оны бір трі ретіндегі рылымды функционализммен саясатты жйелі теориясынан шыатын идеялармен, зерттеулерде крсетілген. Е активті берілген тенденция «саяси олдау» теорияларында арастырылады баса жаынан, рлдік теорияларда да арастырылады. Осыан критикалы рационализм мен бихевиоризм идеяларын атыстыруа болады (саясатты «конвенционалды», радикалды жне леуметтік бихевиоризм трыларынан зерттеген баыттарды оса), азыры батыс саяси механизмін жеткілікті гомогенді жне траты деп санап, оны «жндеуге» тырысатын, тжірбиелік саясатты блігінен ажеттіліктерін крсетеді. Саяси рдісті атысушыларыны психологиясы оларды, оларды адамны жеке, азір бар леуметтік саяси тртіпке адаптациясын жасартуа тырысатындыпен ызытыруы байланысты. Осы баыта зерттеу тсілдеріні белгілеген міндеттілігі тн жне сйкесінше алынатын нтижелерді белгілі міндеттілігі тн – наты айтса, е уелі зіні аны саяси психологиясыны леуметтік – сатау функциясына аны баса назар аудару себебін. Саяси психологиялы білім берілген баытпен тек жне тіпті оны дамуыны болашаын санамаанда азіргі саяси рылымды атау шін олданылады. Осы текті кптеген жеке – ылыми концепцияларды ылыми негізі, онымен басару жоспарындаы жаа ылыми жетістіктерді («жаа технологиялар») олдану негізіндегі саясаттаы адама таза инженерлік тсілді ммкіндігіне деген сенімге тіреліп, эсциентизм жне технократизма байланысты. Сырты араанда жаа ол шыныда брыннан олданылатын позитивистік – утилитаристік саяси теорияны модификациялары бастауларында Т. Гоббс тран классикалы дстрді жаласы болып табылады.

Екінші тенденция аысында когнитивизмні, «гуманистік психологияны», неофрейдизмні жне символды интеракционизмні теоретикалы конструкциялары белсенді зерттелетін, антипозитивистік баытпен крсетілген. Берілген аындарды негізгі болып антропологиялы маынадаы антисциентисттік жне иррационалды философия табылды. Импирикалы саяси – психологиялы зерттеулерге бл идеялар мдени антропологиядан, психоанализдан жне Дж. Мидпен жне Ч. Кулиді леуметтік бихевиоризмнен енді. азіргі (саяси) уаытта саяси психологияны осы бліміндегі методологиялы негіз ретінде фрейдистік адам тсінігіні, тланы «зі» саяси партиясымен саналы сйкестендірілуі идеясы жне адам табиатыны жалпы иррационалды крінісі згерді. Берілген методологиялы ережелер зерттеушілеріні саяси бадарламаларына байланысты ркелкі нтижелер береді. Мысалы, саяси психология тарихындаы психоанализ Г. Лассуэльді аны о идеяларында, жне «жаа солшылдарды» радикалды пікірлерінде крсетілген. Соында, мнда да саяси психологтар «не тапса, сол жарады» принципі бойынша жиі рекет етеді. Наты зерттеулер жне олданбалы тапсырыстармен ызыушылы оларды жиі методологиялы міндеттерді арнайы деу ажеттілігінен айырады. Зерттеушіні жеке тадауларымен ойлары арылы оан олайлы сйкес теориялы сызба тадаланды. Осындай методологиялы «омаайлылытын» себебі сол баяы – бл жеке методологиялы базанын жотыы, саясатты жне оны психологиялы механизмдерді здік тсінуіні жотыы. Сондытан методологиялы сратар е салматы саяси психологтарды назарыны ортасында ала беруде. йтседе, рине, олар зімен саяси психологияны наты объектілерін зерттеуді жарындыын кп трлілігін жаба алмайды.