Саяси психологияны негізгі объектілері

Зерттеуімен саяси психология айналысатын наты объектілер сферасы те ке тіпті шексіз. Негізінен, оан саясаттаы «психологиялы аспектілерді» райтыныны брі жне соы онжылдытардаы снді болан «адами факторды » атысы барды брі байланысты. Кшбасшылыты психологиясынан топты рекетіне дейін, елді басару органыны кіші тобындаы келіспеушіліктерден стихиялы паникалы рекетке дейін; партиялы атыстылытан толы аполитикалыа дейін жне т.с.с болып тек саяси психологияны негізгі е жарын жне белгілі назар объектілеріні толы емес атары.

Объектілерді кпшілігі саяси психологияны пнаралы жне ылым аралы байланыстарыны кедігін сипаттайды. зіні наты рамы жне зерттелетін объектілерді сипатыны атарына байланысты саяси психология наты- тжірбиелік дегейде жаын психологиялы пндер – е уелі, йымдастыруды жне басаруды психологиясымен гіттеу психологиясымен, те тыыз байланысты. Біріншіден оны леуметтік бадарламалар, оамды пікір, жалпылы рекет проблемалар біріктіреді. Екіншісімен – конфликтермен кшбасшылыты проблематикасыны теориялы жне тжірбиелік аспектілері, кіші жне лкен леуметтік топтар психологиясыны ерекшеліктері байланыстырады.

Саяси психологиясы леуметтік ылыммен, сіресе оны саяси леументтану блімімен те тыыз байланысты. леуметтік тсілдер кмегімен (алдымен, жалпы леуметтік сраулар, демоскопия тсілдері жне т.б) алынатын нтижелерді олданып саяси психология оларды тередетілген инторпретациясын, сапалы анализді амтамасыз етеді. Бл екі ылыми пнді де стті зара толытырады, йтсе де, осы ылымдарды райсысыны рлі мен маызы туралы психологтармен леументтанушыларды мнгі таластарын шешпейді.

рине, саяси психология саясаттануды трлі баыттарымен дамыан пнаралы атынастара ие. Солай немесе басаша, негізінен, олар жалпы зерттеу объектісі етіп саясатты санандытан, оларды шыу тегі бірдей. Соы уаыттаы, саяси психологияны туелсіздігіні траты суіне арамастан кп жадайларда саясаттану оны алдында функционалды мселелерді ктеріп, тапсырыс беруші рлінде шыады. Сйкесінше, екі ылымды толытыратын зара тсілдер алмасуы болады. Алдыны жадайа араанда, назар салса, оларды кілдеріні арасында таластар мен айшылытарды жотын асы. Бл осы рбір пнін жеткілікті трлі з ылыми «тілдерінін» бар болуы жне зерттеу пндеріні жеткілікті блуіні крсеткіші. Саясаттану жне саяси тжірибиені зімен ктерілетін міндеттер, бірінші орына наты функцоналды мселені шыарып, саяси психологиянын даму динамикасына сер тигізеді. Сйкесінше, функционалды баыттылы бойынша, саясаттану жне саяси тжірбие міндеттелген, ызыры саяси психологияны негізгі екі блімге блуге болады. Бірінші блімнін проблематикасын ішкі саясат сратары, екінші блімні проблематикасын – халыаралы атынастарымен сырты саясат саласы райды. Осы жеткілікті блімдерден баса соы кезде тжірибені сратарымен те маызды аражатты инвестициялау есебінен, таы бір блім – соы жылдары функционалды автономияа кз салатын, саяси-скери психология белсенді дамып келеді.

Саяси психологияны ішкі саясаттаы зерттеулерінін негізіні шегіндегі басты объектісі «саяси адамнын» тласыны психологиясы, жне саяси леуметтанумен леуметтік бадарламалары, олар арылы саясаттаы тланын ашылуы, психологиялы сипаттамаларды кмегімен аныталады. «саяси рдістерімен интрапсихикалы...» формасы байланысты, кшбасшылыты мселелері, саяси анааттанбаушылы крінісі, кіметке арсы митингтер, сайлаудаы рекет, нсілдік тоулар жне т.б. анализі арылы баыланады «сяси адамнын» тласынын психологиясы екі аспектіде арастырылады. Оларды бірінде эпицентр болып кшбасшы тласындаы рлі ойнайды- мемлекеттік саяси жне оамды іскерлерді психологиялы ерекшеліктерін зерттеді. Берілген баыттын негізін салушысы, ылымдаы «АШ-ты 28-ші призиденті» В. Вильсоннын психобиографикалы портреттік бірінші жасаан З. Фрейд болды. Психотарихты тіп, бл баыт тек ана психономитикалы тсілдермен ана емес басаларымен де толыты. Оны иегінде ке жоспардаы саяси рекетті мотивациясыны механизмдері, саяси шешімдерді, саяси ойын ерекшеліктері, трлі леуметтік топтармен халытын абаттарына саяси психологиялы сер механизмдері, кшбасшыларды «харизмасынын» ерекшеліктері жне т.б. белсенді зерттеледі.

Баса аспектіде, тла саяси рдістерді атардаы атысушысы немесе белгілі леуметтік топтарды мшесі ретінде арастырылады. Осылайша проблемаларды бір атары зерттеледі. Бан алашы кезекте, «орташа адамнын» саясата араласуыны дрежесі – мысалы, «апатиялы», «конформдылы» немесе керісінше, «саяси белсенділік». Осында бндай саяси атысуды аты трлері зерттеледі (мысалы, «кшбасшы», «осылан, «шешімдерді абылдайтын «немесе арапайым» орындаушы»). Жеке блімдер –саяси рекеттегі атысуды «сапасы» зылмалылы, иілгіштік, тырларды ригидтілігі, шыармашылыты амал тланы рлдік баыттамалары, саяси жйеге «осылу» механизмі (мысалы, батыс саяси психологтармен поялдылыты «сентименталды» жне «инструменталды» трлері блінеді жне т.б.)

леуметтік бадарламалар жне стереотиптер саяси психологиямен саяси рекетті алдыы, басты механизмдері ретінде зерттеліп, тланы жадайды белгілі белгілі абылдауында, оны баалауа жне келесі рекеттерге йымдасан жанастыын арастырады. Бадарлама рамына когнитивті баыттауды, белгілі рекетке дайын болуды эмоционалды атынасы, яни, субъектіні саяси объектілері-партиялара, озалыстара, іскерлерге, проблемалара жне т.б. белсенді-рекеттік атынасы. Соы жылдардаы саяси психологияны шегіндегі бадарламаларды зерттеуіні айрыша ерекшелігі оларды жай сипаттамай, сонымен атар оларды рылуыны механизмдерін ашып, оларды згерістеріні баытын болжау жне осы згерістерге масатталан серді тсілдерін жасау болды. Сырты саясат пен халыаралы атынастардаы саяси психология, психологиялы ылымны шектелген болса да, халыаралы атынастардаы те жеткілікті, теориясы мен тжірибиесіндегі, маызына ие болуынан шыарды. Бізді уаытта саясаттаы мемлекеттер басшыларыны рлін, трлі елдерді оамды пікірін, гіттеуді, ситуативті факторлар мен олар туындататын психологиялы нтижелерді тмендету немесе елеумеу ммкін емес боландытан, .оларды барлыы трлі дрежеде саяси-психологиялы анализді объектілеріне айналды. Берілген проблематикалы орталыында трлі елдерді саяси элитасын зерттеу (халыаралы маызы бар шешімдерді абылдайтын тлалар мен топтар), сонымен атар «оамдасты», лкен леуметтік жне лтты-этникалы топтар, кштер ретіндегі жалпы массалар, элитаа сер ете алатын, орналасады. атыыстарды теориялы жне тжірибиелік жоспарлардаы проблемаларын, сырты саяси шешімдерді абылдау механизмдері элитаны акцияларыны оамды пікірге сер ету рдістері жне керісінше, оамды пікірді элита кзарасына сері, сйлесулерді ткізуді психологиялы механизмдеді жне айшылытарды шешу жне т.б. мселелер тередеп зерттеледі. Негізгі трінде, осы баытты пні болып «халы аралы атынастарды адами факторы «табылады».

Берілген сипаттаы зерттеулер алдымен олданбалы сипата ие. «Психосаяси пндерді» білу сырты саясаттаы адами факторды крісіні болжамдалуына ммкіндік береді. Осындай текті жмыстар арасында е танымалы - кезінде «кариб дадарысын» реттеу кезеіндегі Дж. Кеннеди мен Н. С. Хрущевті рекетін стті болжаан (жне, наты айтанда Мскеулік Кремль мен Вашингтонды А й арасындаы «тікелей эфир» бадарламасын ) жне екі кшті держава арасындаы е уелі саяси-психологиялы дегейде ядролы арсылыты реттеуге кмектескен баалы ойларды берген, американ психологтарыны тобы болды.

Осындай текті саяси-психологиялы модельдеуді олданудан баса, жиі олданылатын тсіл болып психологика табылады.Бл ситуативті факторлар, стереатиптер жне эмоционалды факторлар серінен туындайтын ойды логикалы жолыны ате крінуін зерттеу. Соыларды атарына трлі кп моменттер кіреді сйлесулер тіп жатан жерді жадайынан, мысала элита кілдеріні тла аралы атынасынан, ерлер арасындаы атынас ерекшелігі, элитаны «топты ойлауыны» варианттарына, іріктеу акцияларыны абылдаудаы лтты ерекшеліктерге дейін жне т.б.

Берілген баытты тжіриебелік маызы барлы зерттелетін сттерді саяси-психологиялы модельдеу ммкіндігі мен оларды сырты саяси рекетке серін есептеуде ралады.

Саяси психологияны скери саяси олдану шегінде бас назар шын жне ммкін арсылас армияларымен, портеуандар жне «озалысшылармен» крес сратарына аударылады.

Бл зіне сттерді бір атарын зерттеуді енгізеді мысалы, оларды басшыларыны тлалы ерекшеліктерінде. Осыан сатынды жасауды психологиялы сттерін жасау жауды тізе бктіретін шараларды істеу, срауларды тактикасын жетілдіру, трлі форматтауа психологиялы соысты жргізу механизмдерін жетілдіру.

Негізінен, бізді ылымны негізгі объектілерін кз жгіртіп араса, азіргі батыс саяси психологиясы – теориялы елестетулермен трлі олданбалы зерттеулерді бірікпеген конгломераты, біра, жеткілікті спорадялы сиппатта екені тсінеміз. Бізге таныс, рылатын ылымны з мериккіндіктеріні жне оан жаын зерттеу объектілеріні зіндік «баалыын» зі сынаннан, мнда біз басаша тсілді креміз. Батыс ылымына тжірібие кейбір міндеттеді ойаны, жне, оларды шешетін алымдар, жалпылап, осыны арасында жаа ылымды райтыны йреншікті.