ЖАЛПЫ КЛІК КУРСЫ ПНІ БОЙЫНША
дріс курсы
5В090100 – «Тасымалдауды озалысты йымдастыру жне клікті пайдалану мамандыыны студенттеріне арналан»
растыран «Клік техникасы жне технологиялар»
кафедрасыны аа оытушысы, т..к. . Жандарбекова
Астана, 2016 ж
Дріс таырыптары
| 1 таырып.Кіріспе дріс.Клік туралы негізгітсініктер. Мемлекетте клікті ызметі. (1 апта) |
| 2 таырып.Кліктегіндірістік процесс жнеоныэлементтері. Клік процесіні сапасын сипаттайтын крсеткіштер. (2 апта) |
| 3 таырып.Клік ралдарын олдануды крсеткіштері. Санды жне сапалы крсеткіштер. (3 апта) |
| 4 таырып.Аымдаы шыындарды есептеу дісі. Тасымалды зіндік ны. (4апта) |
| 5 таырып.Кліктегі капитиал салым(Капитальные вложения). Келтірілген шыындар туралы тсінік. (5 апта) |
| 6 таырып.Толайым баалар жйесі, тариф трлері. Жк тарифі, р трлі клік трлерінде оларды растыру принціпі. (6, 7 апта). |
| 7 таырып.Жолаушы тасымалдауды тарифтері.Жолаушы тасымалдау тарифтеріні баса тариф трлерінен ерекшеліктері. (8 апта) |
| 8 таырып.Клік трлерін тиімді олдану аумаы. (9 апта) |
| 9 таырып.Кліктік пункт.р трлі клік тріндегікліктік пункттер ымы жне оларды трі. (10 апта) |
| 10 таырып.Кліктік тйін.Кліктік тйін туралы тсінік.Кліктік тйінмен орындалатын негізгі тапсырмалар. (11 апта) |
| 11 таырып.зара-рекеттесуді йымдастырушылы аспектілері. Жктеді бір клік трінен екінші клік тріне жіберуді амалдары. Перевалканы р трлі амалдарыны артышылытары мен кемшіліктері. (12 апта) |
| 12 таырып.Кліктік-экспедициялы ызмет крсету жайлы тсінік.(13 апта) |
| 13 таырып.Біріай клік жйесіндегіавтомобиль,темір жол, ауе, су, жне быр клігіні орны. р трлі кліктерді артышылыы мен кемшіліктері. (14-15 апта) |
1 таырып.Кіріспе дріс.Клік туралы негізгітсініктер. Мемлекетте клікті ызметі. (1 апта)
Клік(лат.“Transporta”, ”апарамын,тасимын”,”жылжытамын”)-материалды ндіріс аумаы болып табылады.Сондытан кліксіз халы шаруашылыыны бірде бір саласы жмыс істей алмайды.
Клікті ндірістік ызметі болып ндіріс пунктерінен ттынушы пунктіне дейін шикізатты,отынды,тама німін жане баса да халы шаруашылыыны німдерін тасымалдау жане жолаушыларды тасымалдау болып табылады.Клік німін ттыну ндіріспен бірдей атарынын жреді.Жылына р трлі клік ралдарымен орындалады:
1)автомобиль клігімен жолаушы тасымылдауда:барлы жолаушы тасымалдауды 52% ,темір жолмен 36%,уе клігі 9%,зен клігі 5%
2)жктерді тасымалдау(темір жол 66%,автомобиль клігі 29%,быр клігі 4%,уе клігі 1%,зен клігі 1%)
Клікті мемлекеттегі ызметі
Клік саласы мемлекеттемаызды ызметтер атарады:экономикалы,саясатты,леуметтік,мдени жане ораныс ызметін.
-Клік ызметіні экономикалы роліні мні-ол кез-келген ндірісті жне материалды базаны ебекті лестіру шін жне ксіпорындарды жобалау шін ажетті буын болып табылады.азастанда негізгі ндірістік орларды 22% клік саласына келеді
-Клік саласыны саясатты ызметіні мні келесі:материалды,рухани ндылытарымен айырбас орындалатын мемлекеттерді біріктіру шін материалды базаны рольін атарады.Сонымен атар алыс жане жаын шетелге стихиялы апаттар кезінде кмек крсету.
-Клік ызметіні леуметтік ызметіні мні: адамдарды ебек ету жане трмыстытжол жрулерін амтамасыз ету.Сонымен атар жолаушыларды емделу жане демалу орындарына жеткізуге ыпал етеді.
-Клік саласыны мдени ызметіні мні: газет журнал,бейне-аудио,кркем сурет материалдарын жеткізуде.Сонымен атар халыты жазушылармен ,суретшілермен,актерлармен арым-атынас жасауа ыпал жасайды.
-Клік саласыны оранысты ызметіні мні: скери кштерді ,тыл ызметтеріні нысандарын орын ауыстыруа ажетті материалды база.Сонымен атар ораныс ызметінде скери техниканы кптеген трі олданылады.Клік ндірісті саласы ретінде атынас ралдарыны жиынтыын райды.Оларды алыпты ызметін р трлі техникалы ралдар мен техникалар аматамасыз етеді.
атынас ралдары- жылжымалы рам (1.автомобильдер,тіркеме,втомобиль клігіндегі жартылай тіркеме 2.локомативтер,темір жол клігіндегі вагондар 3.су клігіндегі айытар мен баржалар)
атынас жолдары-берілген клік тріні жылжымалы рамны озалысына ажетті арналан жане жабдыталан жолдар(автомобиль жолдары,темір жане зен жолдары т.б)
Техникалы рылылар мен имараттар- жк жне жолаушы станцияларыны,терминалдарды,тиеп-тсіру пунктерді,жндеу шеберханаларыны жанармай ю станцияларыны байланыс жне сигнализация ралдарын,басару жйелеріні жне т.б кешені.
Кліті негізгі ерекшелігі шыаратын німні материалды емес сипатта болуы.Клік німі жолаушы жне жк тасымалдау.Клік экономиканы ндірістік жне ндірістік емес аумаыны алыпты ызмет етуін амтамасыз етеді, халыты ажеттілігін анааттандырады осыан байланысты клік ызмет крсету саласы болып табылады.
Клік бір жаынан ттынушы жане жмыс берушіні рольінде арастыруа болады.йткені клік ралдары жанар-жаармайды жне экономика саласыны баса да німдерін ебек ресурстарын олданады.
Жалпы олданыстаы ведомствалы жне жеке олданыстаы клік трі болады.
Жалпы олданыстаы клік бл кез келген ксіпорынмен ндірістік кліктен баа барлы клік трін олдану жне халыты алалы клікті олдануы.
Ведомствалы клік-наты ксіпорына ызмет крсететін жне сол ксіпорынны балансындаы клік ралдары.
Жеке олданыстаы жеке адамны (жаня)андай да бір клік трін олдануы (автомобиль,мотоцикл,велосипед,яхта,ша т.б)
Клік кез-келген ксіпорынны ндірістік процесінде атысады(шикізатты,жатылай фабрикаттарды дайын німді тасымалдау. Наты жадайларда клік берілген німді ндіру технологияы процесіні раушы блігі болып табылады.
Клік саласыны ролі тек ана жолаушы мен жк тасымалдауада ана емес сонымен атар ол німді ндеуде,ндірістегі німді алыптастыруа,ттынуа белсенді атысады.
азастан Республикасыны бірттас кліктік жйесі- бл барлы транспорт тріні жиынтыы,обращения сферасын амтамасыз етеді,т.с німді шыару пунктынан,ттыну орнына дейін жеткізуді амтамасыз етеді,сондай-а жолаушыларды тасымалдауды іске асырады. Р леуметті-экономикалы жалпы транспортты жйесі халыты-шаруашылы жоспарды дамытуа ммкіндік беретін барлы транспортты трлерін оамды мемлекеттік жне жеке меншік ретінде анытайды.
ЖТЖрамына мыналар кіреді: зен-су, теіздік, автомибильдік, уе, быр-жол клігі, сондай-а жоарывольтты электропередача сызытар
Елді Орта Клік Жйесі р клік трін эффектілігіне арай жеке салалара бледі. Бл елімізді баыты жне клік саясаты болып табылады.
азастанда уатты уе транспорты рылды, автомобиль жне газткізу кліктері, ал алаларда – троллейбусты жне трамвайлы кліктер дамыды. Магистральды мнай, газткізу жне автомобиль жолдарын жабу тзімділігі бірнеше есеге артты. Орта олданыстаы теміржол жйесі де лкейді.
Ішкі жк тасымалдауда теміржол маызды рл атарады. Бл Р-ны дамуыны физикалы-географиялы, экономикалы жне тарихи ерекшеліктеріне байланысты.
Р-даы ЖТЖ-ны мынадай міндеттері бар:
- Жеке транспорт трлеріні координациялы жмыстарыны алдаы дамуы
- Оларды арасындаы тасымалдауды рационалды кееюі
- Аралас тасымалдауда р трлі орта техникалы процестерде жмыс жасау негізіндегі транспорт трлерін пайдалану
азастан Республикасыны бірыай кліктік жйесі туралы жалпы тсінік.
Заман талабына сай кліктік жйеге жалпы олданыс клігі кіреді – теміржол транспорты, автоклік транспорты, теіз транспорты, зен транспорты, уе транспорты, быр ткізгіш транспорты жне жалпыа емес олданыста - ндіріс транспорты. Жалпы транспорт олданысы ебек німін оларды талап ету жеріне жеткізу ксіпорынды процесін жаластырады.
Жктік транспорт нім сапасын арттырмайды, біра ксіпорынды процесіні жаласы боландытан ксіп материалына кіреді. Ксіпорынды сфераа жалпы олданыстаы жолаушылы транспорт та кіреді. Транспортты бл трі ксіпорынды шін сияты жеке масата орын ауыстыруда адамдарды талап етуін анааттандыруымен тікелей байланысты. Транспортты бл трінде жеке транспортты олдансы (жеіл автомашиналар, мотоциклдер, велосипедтер, кемелер, жне т.б.) бар.
азастанда транспорт тріні негізгілері мемлекетке тиісті, жне сондай-а жеке корпорациялара біріккен транспортты желіні шыарады. Оны рамына темір жолды () мыдаан км-лер кіреді, соны ішінде жалпы олданыстаы ххх мыдаан км темір жолы;автожолды кптеген ххх мы км,соны ішінде атты жабылан ххх мы км; мнай ткізгіштік жне нім ткізетін ххх мы км; магистральді газ ткізетін ххх мы км, судоходты ішкі су жолдары ххх мы км; жздеген техникалы жабдыталан теміржол станциялары автобекеттер, ондаан теіздік жне зендік пристан порттары, ондаан азаматты уе флотыны ірі уежайлары. Соныда 2005 ж жалпы олданыстаы транспортты суммалы баасы барлы негізгі фондтарда, мемлекетті ксібі халыты барлы негізгі фондында кптеген ххх% рды, соны ішінде жылжымалы рылым ххх млрд. Тегеге дейін жетті;2005 ж транспортта жмыс істейтін жмысшылар мен ызмет етушілерді саны ххх мы адама жетті.
Р транспортты жйеде (теміржол ) транспортымен алдыы орында. Оны есесіне жк айналымыны суммасы кптеген ххх% жне жолаушы айналымыны суммасы ххх% мемлекетті жалпы олданыстаы транспортыны барлы тріне келді.
азастан экономикасындаы ішкі саудадаы жк тасымалдаудаы негізгісі теіздік транспорт лкен роль атарады, ішкі теіздік коммуникациялара (каботажные перевозки) ызмет крсетеді, сондай-а шетелдік фрахтовательді жгі тасымалдайды. Ол теіздік ра жкті жаа трлерімен жне йылатын судтарданалынан техникасымен жабдыталан.
Ішкі судоходство да ерекше дамуа ие болды,
Автотранспорт та ерекше жылдамдыпен дамып келеді. Мемлекетті жне халыты талап етілген жылдам суін толы анааттандыратын алатын автомобильді рылымды мыты база рылан. лкен жкті жне жолаушылы автомобильді шыару жне жинау бойынша лкен заводтар салынуда.
Автожолдарды дамуы жне толы жетілдіруі бойынша лкен жмыс жруде. Жолдарды желсі толы жабылумен сол кезеде-а ххх есеге арттырды.
Табыстау мен айта деуді жоары арыны Р-да мнайды быр ткізгіштік транспорты арынды дамуында шарттандырады.
уелік транспорт барлы лкен алалармен байланысты амтамасыз етеді, сол сияты ел ішіндегі кптеген оныстанан пунктермен жне кптеген шетелдік елдермен. Республиканы азаматты уелік флоты жолаушы тасымалдау клемін 2005 ж ххх жолаушы-км-ден ххх млрд жолаушы-км-ге дейін артты.
Тасымалдауда оныстану жне халыты шаруалурды талап етуді толы анааттандыратын елді жоары коэффективті біріккен транспорт жйесін ру бойынша есеп стті шешілуді.
Аздаан жылдам ерекшеліктерді автокліктік, теіздік жне уелік транспортта арастырады. Батыс Европада АШ-а жне Канадаа араанда автожол желісі толытай маызды оюыра, атты жабумен жол лесі жоары. АШ-та жне Батыс Европа елдерінде автоклік рылысыны жылдам дамуы автотранспортты жеіл алыптан тыс лаюа жне оан лкен жолаушы тасымалдау блігін осылуына кеп сотырды. Бл транспортты жйені толытай экономикалы крсеткіштер атарына кері сер етеді, лкен алаларды санитарлы шартын жылдам тмендетеді жне биосфераны кірлендіреді (см.в ст.Городской транспорт).
Дамып келе жатан елдерді транспортты жйесінде баса да тез артта алумен осуды бір немесе екі транспорт трі басымдылы. Бл елдерде темір жолды желісі тасымалдауды жоарлануына келетін ртрлі сорапты болады, ауданаралы экономикалы байланыса кедергі болады жне шаруаны дамуына толытай тежейді. Теміржол транспортыны тнхникалы дегейі тмен. Буды тарту кшімен , локомотивтер лкен блігімен аз уатты, екіосьті жне азжкті ктерілім вагондары басым болады.
Автожолды желілер кптеген дамыан елдерде жабыр кезінде тпейтін грунтты жолдарды зі сынады. Теіздік тасымалдау негізінен шетелдік флоттарда орындалады. Тек шетелдік капиталдан туелсіздіктен босааннан кейін 20-асырды 70 жж кптеген елдерде кпжолаты автостардты лгідегі жетілдірілген жолдар немесе автомагитральдар, жне сол сияты теіз судтарыны жеке табылуы.
2 таырып.Кліктегі ндірістік процесс жне оны элементтері. Клік процесіні сапасын сипаттайтын крсеткіштер. (2 апта)
Кліктік процесс негізгі 3 элементтен трады:
1.Тиеу
2.озалыс
3.Тсіру
Тиеу келесі операциялардан трады:
Клік ралдарын ажетті жерге сыну,жмысты бйымдастыру,жкті жинау,алыптатыру жне срыптау,жаттарды зірлеу.тасымалдау кезіндегі негізгі жат тауар клік жаты болып таблады.
Тасымалдаушы жк иесі болып табылмайды,бірата тасымалдау аралыында ол жк шін материалды жауапты болады.
озалыс –негізгі клік ызметі
Тсіру-клік ралын жмыс аймаына сыну жкті айта алыптастыру жне срыптау. Жеткен жкке жаттарды зірлеу.Тауар клік жаты бойынша жк абылдаушыа беріледі.Ол материалды жауапкершілікті зіне абылдайды.
Кліктегі ндірістік процестер баралы айталанатын (тиеу,озалыс,тсіру)болып келеді
Осылай тасымалдау ір трлі ашытыа орындалады.Ол жк иелеріні дислокацаны орнымен байланысты тасымалдауа жедел тапсырма растыруды амтамасыз етеді.Клікті ерекелігіні мні келесідей:кліктегі ндірістік процесс клік німі болып табылатын жктер мен жолаушылар орын ауыстыратын процесс болып табылады.Сондытан клік процесі материалды емес сипатта.
Клік німі шыару процесін, пайдалану аумаына жеткізу мезетіне дейін жаластырады.
Клік процесі тиеу пунктерінде жк жолы н/е таайындалу пунктерінде орындалатын операциялар жиынтыын айтады.Тасымалдау процесі арапайым жне крделі болуы ммкін.арапайым тасымалдау процесі бл клікті бір трі атысатын процесс.Крделі тасымалдау процесінде 2 немесе оданда кп клік трі арастырылады.
1
2 7 8
3 4 5 6
1.жкті тасымалдауа даярлайтын жнелтушіні оймасы:жкті пакеттеу,автоклік ралыны ,жкті тиеуді маркировкасы
2.жкті жнелтушіні оймасынан ,жнелтушіні станциясына жіберу
3.жнелту станциясы (жкті автокліктен немесе теміржол клігінен уе клігіне жіберу), жкті абылдау, жкті лшеу немесе ажетті партияа дейін жкті жинатау. Магистральды клік бойынша жкті тасу.
4,5. Іріктеу станциялары
4.баыт немесе жукті трі бойынша жылжымалы рамды алыптастыруды іске асыратын станция
5. Жылжымалы рамды айта лестіру
6. Таайындалу станциясы (тсіру) темір жол клігінен автоклікке жіберу, кез келген жктін саталуын тексеру (лшеу, абылдаушыа жкті тапсыру)
7. Теміржол клігінен жкті автомобиль клігімен абылдаушыны оймасына жеткізу
8. абылдаушыны оймасы (жкті оймаа тсіреді)
Жылжымалы рамды олдану мен орындалатын аперациялар кн, тулік, ай, жыл бойында цикл бойынша айталанып отырады.
Темір жол клігінде вагондарды цикл бойынша олдану вагон айнамылы деп аталады. Оны рамына тиеу тсіру жне бос жылжымалы рамды кезектегі тиеуге жіберуден трады.
Автомобиль клігіндежылжымалы рамды олдану циклы барып-айту (барыс ездка) деп аталады.
Автомобиль клігінде айналым деп бадарды бір нктесінде басталып аяталатын бір немесе бірнеше барып айтудан тратын циклды айтады.
зен клігінде, теіз клігінде, уе клігінде жылжымалы рамды олдану циклы рейс деп аталады.
Клікті жіктелуі:
1 Жалпы олданыстаы кліктерге жатады. йткені бл клік трлері жолаушы жне жктерді тасымалдауа арналан.
Жалпы олданыстаы емес (ведомствалы емес) андай да бір ведомстваа немесе ксіп орына арасты клік трі.
2 Магистральді клік тріне жатады. Берілген клік трлеріні атынас жолдарыны затыы лкен болады
3 Магистральды емес клік трі. Ведомствалы клік, алалы клік.
4 мбебап клік тріне жатады. Жолаушы жне жктерді тасымалдай алатын кліктер.
5 мбебап емес клік тріне тек ана жктерді немесе жолаушыларды ана тасымалдауа арналан немесе андай да бір жк трін тасымалдауа арналан.
6 Дискретті клік тріне жктерді немесе жолаушыларды жеке партиямен немесе топтармен тасымалдайтын клік трі жатады.
7 здіксіз клік, жктерді немесе жолаушыларды здіксіз аынмен тасымалдай алатын клік трі.
Бірінай клік жйесі деп экономикалы, технологиялы, техникалы немесе нормативті ыты арым атынастармен байланысан барлы клік трлерінін жиынтыын айтады. р бір клік тріні тиімді олдану аумаы болады. Клік жйесіні рамына: теміржол клігі, автомобиль клігі, ішкі су немесе зен, теіз, уе, быр, алалы, ондірістік, космосты клік жне де энергиямен апарат клігі жатады.
Клік саласын дамытуды тапсырмалары:
1. Халы шаруашылыы жне халыты тасымалдау бойынша толы жне уаытында анааттандыру.
2. Клік жмысыны жоары немділігін, экологоиялыын ктеру жне тасымалдауды зендік нын азайту.
3. Жкті жеткізу уаытын ысарту.
4. Тиімсіз тасымалдауды алдын алу.
5. Тасымалдаудаы шыынды азайту.
6. Клік ралыны ыайлылы денгейін ктеру жіне озалыс ауіпсіздігін амтамыз ету.
7. ылыми техникалы жетістіктерді растыруды жне енгізуді дету, жылжымалы рамды жаарту темпін ктеру.
Клік желісі мемлекетімізді елді мекендерімізді немесе жеке айматарын байланыстыратын барлы атынас жолдарыны жиынтыы.
Клік желісі техникалы жоспар бойынша наты айматы кліктік ызмет крсету дегейін йымдастырады.Клік жмысыны сапасын сипаттайтын біратар крсеткіштер болады:
1)жк айналымы
2)жк клемі(тасымалдау клемі)
3)пайдалану шыындарыны дегейі(тасымалдауды зіндік ны)
4)крделі салымдар
5)жеткізу уаыты мен жылдамдыы
6)тімділік абілеті
7)тасымалдауды маусымдылыы
8)тасымалдау сенімділігі
9)жкті саталуы
10)жылжымалы рамны тиімділігі.