Тасымалды зіндік ны.
1. Техникалы шыындар-ндіріс пунктінен ттыну пунктіне жкті жеткізу тсіліне байланысты болады.
Шыындар келесі топтара блінеді:
1) Жылжымалы рама ажеттілікті азайтуа байланысты жкті тасымалдауа байланысты шыындар (аашты іріктеу,жкті аптау,орналастыру т.б)
2) Жк партиясын оймаа жинауа байланысты шыындар
2.Магистральды лік тріне жкті жеткізуге жне коммерциялы операцияларды орындауа байланысты шыындар (тиеп- тсіру)жолдарды ктімін амтамасыз ету,жолдарды пайдалану ,ашы жылжымалы рамда жктерді бекітуге байланысты шыындар.
3.Магистральды клік трімен жк тасымалдауа байланысты шыындар (бастапы жне соы операцияларды орындауа жне бос айтуа байланысты)
4.Магистарльды клік трінен жк абылдаушыны мекен жайына байланысты шыындар.(тиеп -тсіру шыындарын оса).
Тасымалдаумен байланысты барлы шыындар шартты трде келесілерге блінеді:
1) траты
2) трасыз
3) тиеп-тсіру жмыстарыны шыындары
4) жола байланысты шыындар
Пайдалану шыындары жанар – жаармайды осалы блшектерді, жабдытарды рекетті толайым бааларына жне жалаыны тарифтік ставкасына байланысты есептелінеді.
Шаын дегейіне келесілер серін тигізеді.
1) Жк аымыны клемі.
2) Тасмал затыын жкпен жне жксіз жру баытын анытайтын тасмалдау туралымліметтер.
3) Жылжымалы рамны паркіне сер ететін жк аымны рлымы, жк ктерілімдікті жне сиымдылыты олдану дегейі.
4) Жалаы жанармай, электроэнергия олдануды р трлі дегейін арастыратын географиялы байланыс ауданы.
5) Аымдышыындарды есептеуде баса да осымша факторларды ескереді:
Тж:
1) 1жоды жне 2 жолды линияда тасмалдау ерекшеліктері.
2) Тарту ралыны трі.
3) Жолды профильі (тігінен жне клденеінен).
4) Поеъзд салмаы жне сапасы.
к:
зенні тередігі, зенаысыны жылдамдыы, кемені озалыс баыты (аыс баытымен жне аыса арсы) каналдардан ту кезіндегі шлюздерді саны, кемені трі (самоходный не с)кемені жк ктерімділігі, портты санаты.
Ак:
Жылжымалы рамны сипаттамасы, ауа райы жне жол жадайлары, жк ерекшелігі.
Авто клігінде пайдалану шыындарыны суіне сер етеді:
1) Отын баасыны суі
2) Жргізушілерді жалаысыны суі
3) Майлау,пайдалану шыындарыны суі.
4) Автоклік баасыны суі
Автомобиль клігінде тасмалдауды зіндік ны шыындарыны статьялары:
1) Жанар – жаармайа кететін шыындар.
2) Жргізушілерді, кондукторды ебек аысы.
3) Майлау материалдарына кететін шыындар.
4) Техникалы ктім жне жндеу жмыстарыны шыындары.
4.1) жндеу жмыстары бойынша жмысшыларды ебек аысы.
4.2) пайдалану материалдары (осалы блшектер) шыындары.
5) Шиналарды ауыструа жне жндеуге кететін шыындар.
6) Жылжымалы рамны амартизациясы.
7) Накладные расходы.
7.1) инженерлі техникалы ызметкерді ебек аысы.
7.2) ксіп орынды басару апаратына кеттін шыындар.
7.3) имараттарды рылыларды жндеуді шыындары.
Мнда: 1,2,3,4,5,6тасмалдауды жрісіне байланыстыауыспалы шыындара жатады.
2 статья шартты трдетраты шыындара жатады.
7 статия траты шыына жатады жне ол тасмалдау жрісіне байланысты емес.
Жргізушілерді ебек аысы келесі формуламен аныталады:
ЗПв=(Чт* Q+Jткм* Р)*1,5.
Чт – бір тонна кмге есептелген ебек аыны ставкасы (таривті ставка)
1,5 – ебек аыа осылатын р трлі косымшалар
Ауыспалы шыындар
Спер = Cкм*Lобщ
Сауыс=Cкм*Lжалпы
Скм – 1км-ге кететін шыындар нормасы
Траты шыындар
Спос=Cач*Aчр
Стр=Cас*Acж
Сач – 1авт, саата келетін шыындар нормасы
АЧ - жмыстаы авто саат
Жиынты шыындары
Сэкс= ЗПв+Спер+Спос
Спайд=l Ажр+Саут+Стр
Жала атысты шыындар автомобиль колігінен баска барлы клік трінде есептелінеді
Сжол=С1км*Lжалпы
C1км -жолды жндеуге немесе жол рамына кететін шыындар
Е тымды колік трін тадауа арналан пайдалану шыындарын есептеуді блок схемаы
АК ТК К
1) Таривтік ставкалара байланысты жргізушілерді ебек аысын анытау
2) 1км.ге кететін шыын нормаларына байланысты ауыспалы шыындарды анытау
3) Жылжымалы рамны 1са.жмысына кететін шыындарды нормасна байланысты траты шыындарды анытау
4) Берілген жкті тасмалдау клеміне байланысты жыйынты пайдалану шыындарын анытау
5) Кліктік німіні бірлігін есептеу
6) Шыынды ставкаларды лшемін салыстыру
7) нім бірлігіне кететін минимум пайдалану шыындарыны критериі бойынша клік трін тадау.
Тасымалдау процесіедегі пайдалану шыындарыны рамы
| Сэкспл=Спайд | АК | ТК | К | К | ТеК | К |
| 1)Жкті тасмалдауа дайынды | - | - | - | - | - | - |
| 2)АК-нен магистральді клікке тиеп-тсіру жне айта тиеу | - | - | + | - | - | + |
| 3)Жылжымалы рамны тиеп-тсіру кезіндегі бос уаыт | + | + | + | + | + | + |
| 4)озалыса кеткен шыындар | + | + | + | + | + | + |
| 5)атынас жолдарыны алыпты жадайларын амтамасыз ету | - | + | + | + | + | + |
| 6)Тасмалдау кезіндегі жкті блінгеніне, жоалуына шыындарыны орнын толтыру | + | + | + | + | + | + |
«+» кліктік йымдармен ескерілетін шыындар
«-» кліктік йымдармен ескерілмейтін йымдар
Тасмалдаудые зіндік ны клік жмысын сипаттайтын маызды жне орта крсеткіші болып табылады.
Тасымалдауды зіндік ны клік йымыны келесі шыындарынан трады:
1)ндіріс процесі кезінде ндіріс ралдарын олдану (майлау материалдары,жанар жаармай, шиналар, осалы болшектер жне т.б)
2)ебек ралдары.
3)ебек аысы
Тасмалдауды зіндік ны клік йымыны бір клік німіне кететін пайдалану шыындары
Sт= Спайд/Q
Sт.км=СпайдP
Sт-1т. жк шін
Sткм 1ткм
Пайдалану шыындары тасмалдау процесімен байланысты кліктік йымны жне жк иесіні шыындарынан трады.
йымны шыындарын шартты трде екіге бледі.Траты жне ауыспалы шыындар.
Ксіпорынны траты шыындарын 1т-а немесе 1авто.саат жмыса нормалдау абылдаан.
Sт=[тг/т]
Sткм=[тг/ткм]
S=Ст+Сткм*l
Кез-келгенндік баа растыру жйесінде німні зіндік ны таривті анытауды негізі болып табылады .
німні зіндік нын бааны е тменгі шегі деп арастыруа болады.
Тасмалдау ызметін зіндік нынан тмен сату ксіпорына салынан шыындарды айталауа ммкндік бермейді.
5 таырып.Кліктегі капитиалдык салымдар(Кліктегі крделі салымдар
(Капитальные вложения). Келтірілген шыындар туралы тсінік. (5 апта)
Крделі салымдар жаа орлара немесе рекеттегі негізгі орларды жндеуге баытталан бірдей уаыттаы шыындар.негізгі ндірістік орлар материалды затты формасын згертпей жне нім нын бірден амартизацины есептеу жолымен блшектеп ауыстыру арылы бірнеше ндірістік циклде ескерілетін ебек орлары.Клік саласы крделі салымдарды е кп ажет ететін эканомика салаларыны бірі болып табылады.Оны крделі салымдары айтару мерзімі салыстырмалы трде за болып келеді.Клік саласында траты рылылара жне жылжымалы рама кететін салымдарды айырады.
р трлі клік тріндегі негізгі орларды рлымы.
| Клік трі | Ж | имараттар мен рылылар | жабдытар | Таы басалар |
| ТК | ||||
| АК | ||||
| К | ||||
| ТК | ||||
| К | ||||
| К |
Клік тріне байланысты ажетті крделі салымдар келесідей;
ТК-60/40% 60-траты рылы
AK-30/70% 40-жылжымалы рал
К-20/80%
К-90/10%
Жкті бір клік трінен баса клік тріне ауыстыру тсілдері.
р трлі ауыстыру тсілдеріні артышылытары мен кемшіліктері.
1.тура тсіл(е кп олданылады)тікелей бір клік тріні жылжымалы рамынан жк баса клік тріне тапсырылады(кеме,вагон),бл тсілде клік ралы жкті тсіруде трып алмайды.
Кемшілігі;жкті ауыстыру пунктіне р трлі клік ралдарыны келуін наты сйкестендіру ажет.
2.клік ралдарыны трып алуын ескеретін тура тсіл.Бл тсілде вагондар,автомобильдер,ыса уаыта ойма ретінде олданылады.Жкті ауыстыруда трып алу уаытыарзан клік ралдары ктеді.
Кемшілігі;осымша тіркеме ралдарыны ажеттілігі пайда болады.
3.жинатап ауыстыру кбінесе бл тсілде вагондарда жк тасмалдау шін жктерді ажетті санын анытау шін ажет.
Кемшілігі;жкті абылдаушыа жеткізу уаыты артады жне жкті саны толмайынша жкті алу ммкіндігі болмайды.
4.аралы оймалар арылы ауыстыру оймаа жеткізілген жк оймаа тсіріліп жылжымалы рамны келуіне дейін тиелуд ктеді.
Артышылыы;тапсырушыны талабына байланысты жкті кез келген уаытта алуа болады.
Кемшілігі;жкті жеткізуге кп уаыт кетеді.
6 таырып.Толайым баалар жйесі, тариф трлері. Жк тарифі, р трлі клік трлерінде оларды растыру принціпі. (6, 7 апта).
Дріс таырыбы: Толайым баалар жйесі, тариф трлері. Тарифті райтын бліктер.
Дріс масаты: Толайым баалар жйесі жне тариф туралы тсінік алу. Толайым бааларды жне тарифтерді трлерін, оларды маызын, айрыша ерекшеліктерін жне алыптастыруды жолдарымен танысу. Тарифті райтын бліктерді оу.
Кез-келген экономикалы жйеде баалшеу,реттеу,ынталандыру жне баыттау ызметін атарады.
азіргі тада нарытаы баа ндіріс ерекшелігіне жне клік ызметін ттынуа байланысты, яни берілген клік трі ызмет ксстетін нары трінде.
ызмет крсетуді толайым жне блшек нары трі болады (жк тасымалдау –толайым баа, жолаушы тасымалдау блшек бааа жатады.)
Жалпы алып араанда кліктік жйе жне рбір клік саласыны трлері крделі ндірістік жне экономикалы арым атынастарымен сипатталады. андай-да бір клік тріні тиімділігін анытау тасымалдауды баасын (нын), пайдалану шыындарын, крделі салымдарды баалау жне таы да баса шыындарды анытау шін маызды.
Бааларды бірнеше негізгі трлері болады:
1) Толайым
2) Сатып алу
3) Тапсыру
4) Блшек баа
5) Кліктік тарифтер
Негізгі толайым баалар 2 трге блінеді
1 ксіпорын толайым баасы
2 ндірісті толайым баасы
Негізігі толайым (ктерме) баалар 2 трге блінеді: ксіпорыны толайым баасы, ндірісті толайым баасы.
Ксіпорын толайым баасы бойынша берілген ксіпорынны німі сатылдады.
сатылады, іске асады).
Ксіпорын толайым баасыны шамасы – е аз дегенде алыпты жмыс істеп тран ксіпорына (пайдалану шыындарын орнын толтырудан баса) негізгі орларды жне айналым ралдарын, банк кредиттеріні пайызын тлеу шін жне экономикалы стимул (белсендіру) орларын (материалды кмек оры, леуметтік-мдениеттік, трын й рылысы, ндірісті дамыту фонды.) олдану шін жне баса да шыындарды орнын толтыруа жеткілікті пайда келуі тиіс.
ндірісті толайым баалары бойынша сату (ткізу) органдары ксіпорыны німін р трлі ттынушылара сатады, (реализует, іске асырады). Бл бааа ксіпорынны толайым бааларына осылатын элементтерден баса, сонымен атар айналым шыындары мен ндірісті сату (ткізу) (тім, сбытовые) йымдарыны пайдасы кіреді.
Блшек баалар бойынша: ндіріс німі мемлекеттік, жеке, акционерлік, кооперативтік, ала жне ауыл трындарыны сауда желісі арылы орындалады (Сатылады). Оны ішіне ксіпорыны жне ндірісті толайым бааларында келтірілген элементтерден баса: осылатын бааны салыы, айналым шыындары жне блшектеп сатудан тскен пайда кіреді (суреттегі мысал).
| 1) |
| Клік |
| Сату органдары |
| Ттынушылар |
| Ксіпорынны толайым баасы 20 мы$ |
| ндірісті толайым баасы 25 мы$ |
| 2) |
| Клік |
| Бипек-Маркет |
| Ксіпорынны толайым баасы 29 мы$ |
| Блшек баа 30 мы $ |
| Блшек баа 35 мы$ |
ндірістік толайым баасы сату органдары ртрлі ттынушылара німді сатады. Бл баа ксіпорын толайым баасына кіретін техникалы элементтерден баса ндірісті сату йымдарыны шыындары мен пайдасы рамына кіреді.
Сонымен атар сатып алу жне тапсыру баалары болады. Олар тек ана халы щаруышылыыны німіне аныталады. Олар фермерлік шаруашылытарды, шаруа ожалытарыны, кооператвтерді жне басаларды ндірістік шыындарыны орнын тотырып, шаруашлыын жне ндірісін кеейту шін жеткілікті орландыруды жне з жмысшыларны материалды ызыушылытарын амтамасыз етеді.
Кліктік шыындар німні барлы толайым баалар тріне осылады. Сондытан бааны андай да болмасын зеруі (жанар май баасы, майлау материалдары, ебек аы ж.т.б) толайым бааларды алыптастыруа сер етеді.
Ал тарифтерді келсек: Тариф – клік німіні баасы (ны) болып табылады. Басаша атанда тариф – андай да бір нрсені олдананы шін аы тлейтін, ставкалар жйесі болып табылады, соны ішінде кліктік ызмет крсту шін де.
Кліктік тарифтерді толайым жне блшек баалардан ерекшелігі келесіде: тарифтер клік німіне аныталады, яни затты трі жо, жктер мен жолаушыларды орын алмасуымен аныталады. Ал толайым жне жеке баалар зындыы, массасы жне т.б. шамасы бар наты нім тріне аныталады.
Тарифті растыруды негізі тасымалдауды зіндік ны болып табылады. Осыан байланысты тарифті рамдас блі болады 1 Бастапы жне соы операциялар шыындарыны орнын толтыру, 2) озалыс операцияларыны шыындарыны орнын толтыру.
Осыан байлансыт тарифтік тлем негізін тасымалдау ашытыы, бірыай жнелту лшемі, жкті кліктік сипаттамасы (жк классы), арнайы жылжымалы рамды олдану, айма бойынша тасымалдауды орындауды шарттары райды. Осы факторлады р біреуіні объектівті сипаттамасы бар, жне ол тариф дегейіне маызды сер етеді.
Тарифті райтын блшектерге: материалдар, жанармай, электроэнергия кететін шыындар, амортизациялы шыындар, ебек аыа байланысты шыындар косылады. Сонымен атар тариф дегейі негізгі ндірістік орлар (Н, ОПФ) тлемін, банк кредиттеріні жне р трлі орларды расытыруды орнын толтыру шін клік йымдарына ажетті пайданы есептеу арылы аныталады.
Кліктік тариф – клік німіне таайындалан баа, яни жолаушы жне жк тасымалдауа таайындалан баа. Кліктік тарифтер клік табысын алыптастырады. Бірата сонымен атар олар крсетілген ызметке аша тлейтін ттынушыларды кліктік шыындарына жатады.
Кліктік тарифтерді трлері (клік німні баалары):
1) Жк тасымалдау тарифтері;
2) Жолаушы тасымалдау тарифтері;
3) Кліктік – экспедиционды тарифтер;
4) Тиеп-тсіру тарифтері.
Тарифтер тасымалдау тріне байланысты жк жне жолаушы; жалпы (жктерді негізгі номенклатурасы шін), ерекше (жктерді жеке трлерне немесе тасмалдау шарттарына байланысты), арнайы (арнайы ызмет шін), уаыт бойынша (клік ралыны жмыс уаыты бойынша) жне таы да баса болып блінеді.
Жолаушы жне жк тасымалдау тарифтері маызды ксеткіш болып табылады.
Жолаушы жне жк тасымалдау тарифтері халы-шаруашылы проблемаларды (ндірісті орналастыру, клік трлеріні арасында тасымалдауды жоспарлау) шешуде кліктік факторды ескеретін маызды крсеткіш болып табылады. Жне де рбір клік трінде шаруашлы есепті йымдастыру мен табыстар мен жийындарды анытау шін ажет. Дрыс растырылан тарифтер тасымалдауды тымды тиімді баасын анытайды, яни клік німіне ажетті ебек шыынын анытап пайда келуге тиіс.
Жк жне жолаушы тарифтері атынас тріне байланысты (ала, алааралы, халыаралы жне т.б.); озалыс жылдамдыына байланысты (арапайым, жылдам, жолаушылы, экспресс); жнелту тріне байланысты (са, вагон бойынша, айы бойынша жне т.б.); жылжымалы рам тріне (типі, плацкарт купе, СВ) жне баса да белгілеріне байлансты блуге болады.
Сонымен атар кліктік тарифтер келесідей болуы ммкін:
1 мемлекеттік – кімет дегейінде ретеледі
2 айматы жне жергілікті – айматы немесе жергілікті кіметпен реттеледі
3 салалы (отраслевой) – салалы кліктік йымдармен аныталады
4 еркін (свободное) – ксіпорындармен аныталады
5 келісім бойынша – ттынушылар келісімі бойынша аныталады
6 контрактілік – бір немесе за уаыта тасымалдауа бекітіледі. Олар
7 конфедициальді болып табылады (жариялауа болмайды).
Баа саясатыны мні клік ксіпорны шыындарыны орнын толтыру жне экономиканы кліктік потенциялын бекіту, сонымен атар ндірілетін німні орытынды баасында кліктік шыындарды азайту болып табылады (тарифті леуметтік мні деуге болады.). Сату клемі, фирманы бсекеге абілеттілігі оны пайдасы, нарытаы орны, аржылы жне іс тратылыы бааа байланысты боландытан баа бойынша шешім абылдау кез келген ксіпорыны негізгі проблеммасы болып табылады.
Дамыан елдерде кліктік тарифтерді алыптастыру мен кліктік тарифтерді олдану, тарифтік саясаты мемлекет экономикасыны біріай баа саясаты ретінде арастырылады. йткені шыарылатын німні кліктік раушысыны суі нарыта німні бсекеге абілетісіздігіне келуі ммкін.
азіргі тада бл жадайды азастан ішкі нарыынан байауа болады, деу ксіпорындары жотыынан шетелге кптеген шикізаттар мен жартылай фабрикттар тасымалданады, (клік шыындарын 2-3 есе кбейтеді), осы жайт азастана айта келінген нім баасына жаымсыз сер етеді. Сонынмен атар азастанда толайым жне блшектеп сату бааларын сіріп шет елден дайын нім тасымалдайды.
Кліктік тарифтер клік саласыны пайдасын алыптастырады, біра сонымен атар крсетілген ызметке аы тлейтін ттынушыларды кліктік шыындары болып табылады. Былай атанда: жк иелері шыарылатын німні баасын ктермеу шін тменірек баамен ызмет крсетуді сатып алысы келеді, ал клік саласыны ызметкерлері з німінен (тасымалдаудан) пайда тсіру шін ызмет крсетуді жоары бааа сатуа тырысады. Сондытан ксіпорындар ттынушыны осымша талаптарын ескеріп наты бааа келісім жасайды, яни дрысын айтанда тарифтік (баа) келісім туралы.
Кліктік ызметке Тариф (баа) таайындау кезінде келесі факторлар ескеріледі (есептелінеді):
1) е алдыменен оларды зіндік ны (нім бірлігіне кететін шыындары) зіндік нды бааны е тменгі шегі деп арастыруа болады.
2) сол сияты ызмет крсету нарыыны орташа баасы
3) ттынушыларды тлем тлеу абілеті (бааны е жоары шегін анытайды).
Тарифтік келсісім осы шекте (рамкакаларда) бекітіледі.
Тарифтерді растыру кезінде берілген айматы жол жне климатты факторлар да ескеріледі, белдеулік еселіктерді ескеру арылы. Еселіктер мен стемелер арылы баса да факторлар ескеріледі мысалы:арнайы Ж олдану.
Негізін тасымалдауды зіндік ны райтын тарифті абсолютті лшемі, кліктік нарыты ерекшелігіне (коньектурасына), кліктік ызмет сранысына жне сыныстарына байланысты болады. Тарифті ндірісті орналастыруа жне олдануа, дайын нім баасына сер ететін реттеу жне леуметтік ызметі де бар. Сондытан рбір елді мемлекеті жеке айматарда, клік немесе тасымалдау трлерінде, бааа баылау жргізеді жне кліктік тарифтерді анытайды.
Нарыта баалар былып трады. Бл жайт ксіпорын ммкіншілігіне ана байлансты емес клік тріне деген сраныс пен сыныса ж.т.б. байланысты.
Сатылым клеміне байланысты кейде бааны шектелуі немесе тмендеуі ммкін. Мысалы ала сыртындаы елді мекендерге жолаушы тасымалдау тарифтеріне маусымды жеілдік жасау, кейбір жеке алаларда зейнеткерлерге, студенттерге, траты клиенттерге льгота, «Жанялы тариф», тапсырыс берілген, сраныс жо билеттерді жеілдікпен сату.
Баа саясаты ксіпорыннан нары моделін білуді, бсекелестерді баа саясатын, з ндірісіні ммкіндіктерін келешек нары ждайы туралы апаратты ажет етеді. Осы кезде жоарыда аталан факторлврды ескеріп кешекте ксіпорынны дамуын ескеріп бизнес-жоспар руды маызы зор
Нары баасыны суі мемлекет шін экономикалы жне леуметтік ауіп тндіруі ммкін, сондытан мемлекетті міндеттеріні бірі нарыта бааны реттеп тру.
Рост рыночных цен может привести к экономической и социальной опасности для государства, поэтому одна из обязанностей государства состоит в регулировании цен (см. разд. 7.5).
Жеке клік трлеріні ерекшелігі, жне оны р трлі ттынушылара ызмет крсетуі оны зіндік нына сер етеді. р трлі клік трінде кліктік шыындар р трлі. Келесі кестеде ттынушыларды кліктік шыындары келтірілген (Россия, 1998 ж)
Кесте 1
| Клік трі | Жк айналымы, % | Ттынушыларды кліктік шыындары, % |
| Темір -жол | 49,4 | 37,6 |
| Автоклік | 6,0 | 49,5 |
| Ішкі сулар бойынша (зендер) | 3,3 | 3,5 |
| Теіз | 7,9 | 7,9 |
| быр | 33,3 | 1,5 |
Мемлекет экономикасы шін е ымбат клік трі Автомобиль клігі болып табылады, біра оны нарыты жадайдаы артышылыы «наты уаытында жеткізу», жеткізу уаытын ысартуа ммкіндік береді, жне ол кеінен олданылады.
Жк тарифтері
р трлі клік саласыны трінде тарифтерді алыптастыру, е алдыменен жк тріне байлансты. Сондытан барлы клік саласындабірыай жктерді бірыай тарифті-статистикалы номенклатурасы болады. Оыны ішінде клік ралыны жк ктрімділігін ескерумен бірге жк классы, крсетіледі.
ТЖК: жк тарифі келесі крсеткіштерге байланысты есептеліеді (блінеді ) класс, жк саны жне ерекше белгілері (сйы, атты), тасымалдау ашытыы, жнелту трі (вагонмен, са, контейнерде жне тб) жне де атнас трі, тарифті схеманы номері, вагонды жинау шыындары, жкпен ілесіп жру, сатау жне с т.б. сол сияты операциялар.
АК: - келісілдген (сдельный) тасымалдау ашытыына байланысты1 т жк шін аныталады.
- 1 Автотонна-саат аылы автотонна саат жне рбір км жкпен жріске
- уаыт ішінде (повремененный) рбір км жріске, жкктерімділігіне байланысты клік ралын олдану
- км есептеу бойынша – К жк ктерімділігне жне километражына байлансыт
- келісім бойынша – тапсырушыны талаптарына байлансты ерекше жадайда.
Ішкі су клігінде тарифтер еркін, 1 т жк шін аныталады. , жзу ауданына жне ашытыына байлансыты, жнелту партиясына (айы, жиынты, са), бастапы жне соы операциялар ставкасына, тиеп тсіру операцияларына, лшеу, сатау,
Теіз клігі:Жк жне жзу трлеріне (шет елдік немесе каботажды) атынас тріне, теіз бассайдеріні айматы табиатты климатты ерекшеліктеріне, Ж тріне (рефлережатор, ролкер, лихтер)
уе К: еркін келісілген тариф олданылады.
рбір быр желісіне жеке аныталады, ртрлі шыындара байлансты.
азіргі кезде кез-келген экономикалы жйеде баа лшеу,реттеу жане ынталандыру ызметін атарады
Бааларды бірнеше негізгі трлері:
1. Толайым баа
2. Сатып алу баасы
3. Тапсыру баасы
4. Блшектеп сату баасы
5. Кліктік тарифтер
Негізгі толайым баалар 2 трге блінеді:
1. Ксіпорынны толайым баасы
2. ндірісті толайым баасы
Ксіпорынны толайым баасы бойынша ксіпорын німі сатылады
ндірістік толайым баа бойынша сату органдары,ксіпорынны німін р трлі ттынушылара сатады.Бл бааа ксіпорынны толайым бааларына осылатын элементтерден баса сонымен атар айналым шыындарымен ндірісті сату йымдарыны пайдасы кіреді
Блшек баала бойынша ндіріс німі мемлекеттік,акционерлік,коперативтік, ала жане ауыл сауда желісі арылы сатылады.Оны рамына кіпорынны жане ндірісті толайым бааларына келтірілген элементтерден баса бааа осылатын салы.Айналым шыындары жане болшектеп сатудан тскен пайда кіреді.
ндірістік толайым баасы ксіпоры техникалы элементтерінен баса ндірісті сату йымдарыны шыындары мен пайдасы да кіреді.
Сонымен атар сатып алу жане тапсыру баалары болады. Олар тек ана халы шаруашылыыны німіне аныталады.
Кліктік шыындар німні барлы толайым баалар тріне осылады.
Тариф клік німіні баасы болып табылады
Тарифтер затты трі жо жктермен жолаушыларды орын алмасуы мен аныталады. Тарифті растыруды негізгі тасымалдауды зіндік ны болып табылады
Осыан байланысты тарифті рамдас 2 блігі болады:
1.бастапы жане соы оперециялар бойынша шыындарды орнын толтыру
2.озалыс операцияларыны шыындарыны орнын толтрыру бойынша
Тарифтік тлім негізін тасымалдау ашытыы біріай жнелту лшемі, жкті кліктік сипаттамасы арнайы жылжымалы рамды олдану айма бойынша тасымалдауды орындаужы райды.
Тарифті райтын блшектерге материалдар,жанармай,электроэнергия шыындары,амартизациялы шыындары,ебек аыа байланысты шыындар осылады
Тарифтер тасымалдау тріне айланысты:
1.жк жане жолаушы
2.жалпы
3.ерекше
4.арнайы
5.уаыт бойынша жане т.б
Жк жане жолаушы тарифтері атынас тріне байланысты ала,ала аралы,халыаралы болып блінеді.озалс жылдамдыына байланысты тарифтер:арапайым,жылдам,жолаушылы экспресболып блінеді.Жнелту тріне байланысты тарифтер са вагон бойынша кеме бойынша болып блінеді.
Сонымен атар кліктік тарифтер келесідей болуы ммкін:
1.мемлекеттік
2.айматы
3.салалы
4.еркін
5.келісім бойынша
6.контрактілік
7.конфидукциалды
7 таырып.Жолаушы тасымалдауды тарифтері.Жолаушы тасымалдау тарифтеріні баса тариф трлерінен ерекшеліктері. (8 апта).