Дріс. Шудан, дірілден жне ультрадыбыстан орау

Дыбыс (шу) адамдарды кптен бергі траты ерігі, ол болмай аланда аладап, кілсіз жреді.

Жапыраты жеіл сыбдыры, бір алыпты жабыр тамшылары, теіз суыны жааа соан грілі. жасы саз бен н т.б. дыбыстар кілді жайлап, тынышты келсе; ша озаышты дауысынан жргізушілер олады алыпты жмыс істейтіннен хабардар болса; сгір айтар мен кемелерді дыбысынан оларды тран орны тез табыуа болады. радио жне есептеу техникасында, радиоастрономияда, медицинада т.б. техника мен ылым салаларында дыбыс роль атараы.

Дыбысты зиянды жатарыда бар. атты дбыстар жмыс жасауа, ойлауа, демалуа кеселін тигізеді.

Брын дыбыса (шуа) кп кіл блмей, оны мдениет пен техниканы айырлмас жолсерігі, онан тылуды жолы жо деп есепелетін.

азір болса, мшинеле мен жабдытарды саны сіп, млшері кеюіне байланысы оршаан ортада дыбыс кп тарап жне жаымсыз факорларды біріне айналады. алалар мен ндіріс орталытарында шу жылдан жыла кбейіп, елді мазасын ала бастады. 1948 жылы ала трындарыны 23 проценті, дыбысты суіне наразылы білдірсе, 1961 жылы оларды саны 50 процентке жетті. Соы 20 жылда кен аладаы дыбыс уаты 10-15 есе кбейді.

аладаы шу негізінен темір жолмен жрген пойыз трамвай тырасынан, шатарды грілінен, автомшине, мотоцикл трмысты жабдытар мен рыыс алаында жмыс жасайтын техникаы дыбысынан рылыс алаында жмыс жасайтын техниканы дыбсынан ралады. Барлы шуды 80 процентіне жуыы автомшинелерден тарайды.

Адамдар шін шу те ауыпті. Оны олайсыз сері кп уаыта дейін білінбей жреді де, білінгеннен кейін емдеуге кеш болады. Оны стіне дрігерлер нтижелі емдеу жолдарын лі таба алмай ж.

Шу (дыбыс) деген не ? шу деп трлі жиліктегі жне уртаы дыбыстарды шым –шытыры озалысын айтады. Дыбыс немі газды, сйы жне наыз ортада ана толын трінде тараан тербелмелі озалыстан туады. Газды, сйы немесе ныыз орта боланда ана дыбыс адамдарды лаына естіледі. Ауа жо жерде дыбыс толындары таралмайды да, ешандай дыбыс естілмеиді.

Мысалы: оырауды электір жйесіне жалап шыны алапен жапса оырау сылдыры аны естіліп трады. Егер алпаастындаы ауаны насоспен біртіндеп сорса оырау сылдыры азаия тседі де, ауа бекіткен со естілмейтін болады.

Ауаны тербелуі жиіленген сайын дыбысты кші де рі жоары, рі жіішкелене береді. Мысалы: сиыр мірегенде ауа секонтіне 20 –30 озалу (тербелу) болса, масаны ызыында 10000-а дейін тербелу болады.

Дыбысты негізгі физикалы сипаттамалары мыналар: тербелу жилігі, таралу жылдамдыы, кші жне ысымы.

Дыбысты тербелу жилігі (1) герцпен лшенеді. 1 герц (гц) 1 секонт ішінде толы бір циклі тетін тербеліс жилігні лшеу бірлігі Герц атауы элктромагниттік толындары ашан неміс физигі Г.Р. Герцті рметіне ойылан. Орысша Гц, халыаралы белгіде Hz болып жазылады.

Жоары жиіліктерді лшеу шін оны еселік бірліктері жиі олданылады: 1 килогерц ( Кгц ) = 1000 гц, 1 мегагерц ( Мгц ) = 1000000 гц.

Шуды (дыбысты) адам организміне сері

Зерттеулер крсеткендей за уаыт кп жерде болан адамдар-ды денесінде олайсыз згерістер пайда болып, зат алмасу процесі, рухани кйі, ішкі сезімі нашарлайды. Кзді круі тмендеп, ан ысымы кбейіп, жмыса, оуа, йренуге ыптылы азаяды.

рине, дыбыс жо жерде трып, ызмет істеу де иын. Туаннан бері жолсерік болан дыбыс естілмей алса бір нрсе жетпей тран-дай, кісіні кіл-кйі келіспей жреді. гіме дыбысты болмауында емес, оны кшінде, аттылыында, ысымында болса керек. Осыан мысал ретінде 1-2 факті келтірейік.

Ганновер (ГФР) аласында жаа растырушылы бюросы рылысын жобалаанда сулетшілер кшедегі дыбысты жмыс орнына, тпеуі шін барлы шараларды алып, терезеге ш абат йнек орнатып, абыраны дыбыс тпейтін ойы бетоннан салып, ішін арнаулы пластикалы тс аазбен жапсыран. Бір жеті ткеннен кейін ызметкерлер мылау тыныштыта жмыс істеу ауыр екенін, жйкелері жарып, іскерлік абілеттері азайанын айтып аразданатын болан. Магнитофон арылы кшедегі йреншікті дыбысты мезгіл сайын айталап отырса кілдері ктеріліп, жмыстары жасара бастаан.

Кембридж (лыбритания) университетіні рухани кйі, ішкі сезім лабораториясындаы алымдар кп жылы зерттеулерден кейін ктпеген ортындыа келіп, белгілі бір кштегі дыбыс адамдарды ойлау асиетіні суіне ыпал жасайтынын білді. Тжірибе кезінде сазды уен тыдап немесе гімелесіп отыран кісілер математикалы есептерді тыныш жерде отырандардан тез шыаран.

Жапония дкендерінде жауын тамшылары дыбысын айталайтын ралмен жабдыталан жастытар сатылады. Тамшыны тсу жиілігі адамны ан ысымымен бірдей етіп жасалан. Мндай жастытар шатарда бар. Жолаушыны тез йытауына кп сер етеді.

рине, р адама шуды сері де р трлі. Ол адамдарды жасына, денсаулыына, оршаан ортаа байланысты болады.

Кейбір траты немесе жиі айталатын дыбыстара адамны йренуі, кндігіп кетуі де ммкін. Біра оларды зиянды сері кейіннен біліне бастайды, бірте-бірте ла естімейтін болады.

ала трындарыны есту мшелері немі орланып жмыс істеуіне байланысты, оларды есту табалдырыы 10-25 дБа жоары болады. Кейіннен есту нашарлап алдымен аттылыы жоары, соынан тмен дыбыстарды естімей алады. немі жоары аттылыты дыбыстар уелі лата ызы болып, кейін бас айналып, шаршап жйке ждеп, жрек соысы, ан айналымы бзылып, асазанда жара пайда болуына келіп соуы ммкін.

аладаы шуды кпшілігін автомшинелер, оларды ішінде жк таситын дизель озаышты мшинелер береді.

Мшине кп жретін лкен кшелерде дыбысты кші ( интенсивтілігі ) 68-78дБа, онан кіші кшелерде 63-69 дБа, млтек аудандаы трын йлер арасындаы кшелерде 51-60 дБа болады.Кшеде пайда болан дыбыс ауамен жан-жаа тарап, трын йлерге, ызмет орындарына жетіп жатады.

В.А.Токаревті мліметтері бойынша Алматыдаы жалпы алалы лкен кшелерде дыбыс кші 67-77 дБа, сондаы терезелері лкен кшеге араан йлерде 57-65 дБа болан. араанды аласында терезелері лкен кшелерге араан трын йлерде дыбыс кші кшедегіден тек 4-5 дБа.-ге кем болан.

Автомшинелерді шуын азайту, ала трындарын шуды зиянды серінен сатау шін:

- шуы аз мшинелер шыару, озаыштарын жетілдіру, жоары крсеткішті сндіргіштермен, мшинені газын толы ртеп, зиянсыз ететін ралдармен жабдытау мселелерін шешу ажет;

- ала кшелерінде мшине жруді реттеу, жк таситын мшинені ала кшелерін аралатпай сырты жолмен баратын жеріне тіке жргізу, ала кшелерінде мшинелер бір баытта жру, оларды светофор алдында труын азайту т.б.йымдастыру шараларын алу ажет.

аладаы шуды екінші кзі – темір жол клігі.

Пойыздарды жылдамдыы суге байланысты дыбысты ысымыда

ысымыда кбейеді.Электр уатымен жретін жк таситын, пойыздар 7,5 м.

ашытыта трып лшегенде 93 БА-ге дейін, кісі таситын пойыздар 92 дБа шу тарататыны белгілі болды.Пойызды жрісі саатына 35 км болса 82 Дба, 200-ден 300 м.-аралыында – таы 2-3 дБа-ге кеміп отырады. Темір жолдан 300 м. алыстаанда ана дыбыс кші жергілікті, жердегі млшермен тееледі. Сондытан осы кні олданылып жрген аладаы теміржолдан санитарлы ашыты 100 м., ауылдаы-50 м. жеткіліксіз, адамдарды шуды зиянды серінен орай алмайды.

аладаы ескі трамвай вагондары 95 дБа-ге дейін, жаалары 75 дБа-ге дейін шу таралады. Рига (Латвия ) аласында вагон жасайтын зауыт вагонны шанаын ауаны ысымымен аспалы етіп, сотыуды азайтатын серіппелі тетік ойып шуын азайтты.Осындай жылдам жретін, шуы аз вагондарды Чехия да шыарады. Шуды азайту масатымен Волгоград аласыны орталыында зындыы 3 км. трамвай жолын жерастына тсірген.

Электр уатымен жретін трамвай мен троллейбус оршаан ортаны аз ластайтын боландытан кптеген елдер алада оларды санын кбейтіп, автомшинелерді аз жретін етуге кіл блуде.

ала трындары шін уе клігіні де зиянды сері бар. шатар аспана ктерілгенде, немесе айта онарда, аланы стінен тмен шып, жртты берекесін кетіреді.

шатардан тарайтын шуды кші шаты трі мен санына, шатын уытына, шып-ону жолдарыны баытына байланысты. Тулік бойы тынымсыз жмыс істейтін аэропорттардан тарайтын шуды кші 92-ден 108 дБа-ге жетеді. Сол маайдаы трын йлерде 80 дБа болады. Аэропорта жаын й трындары жйке ауруларына кп шалдыып, ашуша боландарын, йылары тез бзылатынын, не бойы рейлі болып жретіндерін айтады. шатар аспана ктерілгенде, озаыштарын тексергенде ыдыс-ая сыбдыры, йлер теселуі болатыны белгілі. Аэропортты шуын азайту шін:

- жаа, шуы аз шатар ойлап шыару, оларды озаыштарын турбо- желдеткішпен алмастыру, дыбыс ткізбейтін жапыштар олдану ажет;

- шу дістерін жеілдету, шарда тік ктеріліп, онарда озаышты айналымын азайтып, дгелектерін кешірек тсіру т.б. дістерді олдануа кшу дрыс.

аэропорт рылысын жобалаанда трын йлермен екі арада санитарлы- орау алабы болуын, шып-ону жолдары баытын аланы стінен тпейтін ету, аэропорт айналасында дыбыса кедергі болатын аландар, рылыстар салып, ааш отырызу ажет.

Баылау суратары:

1.Шуды (дыбысты) адам организміне сері.

2.Шуды (дыбысты ) негізгі кздері

3.аладаы шуды екінші кзін ата.