УГ-2 ауа сараптаышыны рлысы
Ауа сараптаыш УГ-2 маркалы рал мынадай блшектерден трады: ауа соратын цилиндр секілді кеірдек сильфон, ол сырты ауамен резинка ттікшемен жаласады, сырты темір орапшаны бетінде шкала орналасатын ондырысы бар: шток жне оны енгізетін тесікше, тесікшені жатауында пружинвлы стаыш (фиксатор): темір беткейді бір жа брышында шток салатын тесік бар. Сильфонды сырты ауамен осып тран резинка ттікшкні сырты шына индикациалайтын нтаа толтырылан шыны ттік кигізіледі. Сильфонмен ауа сорызылудан брын, штокты кмегімен оны баыттаыш ттікшеге кіргізіп, тмен арай басып сильфонды ысады, сонда сильфонны ішіндегі ауа резинка ттікше арылы сырта шыады. Штокты жатауындаы екі шыр ойышаны жоарысына дейін штокты ысып жеткізген со, пружиналы стаышпен штокты айта ктерілуін тотатып, статады. Штокты трт жатауында, оны жоары жаындаы алпашасыны астындаы крсетілген сан, сол штокты жоары жаындаы шырдан тменгі шыра дейінгі аралыта ауа сорыш, анша ауа соратынына сйкес келеді. Енді шыны тткішені индикациялы нтапен толтырулы кйінде резинка ттікшеге кигізеді де, ондырыдаы шкаланы орналастырады. Сйтіп, штокты алаанмен сл басып, пружиналы стаышты кейін тартып, штокты жібереді. Осы кезде уаытты белгілейді. Бл кезде сырты зерттелетін ауа нта салынан шыны ттікше арылы сильфона сорыла бастайды. Индикациялайтын нта зерттеліп отыран ауадаы газды анытауа арналан (специфический порошок) болуы шарт. Осы шарт бойынша ауадаы улы газбен нта реакцияа тсіп, нтаты тсі згереді. Бл згерісті шапшадыы мен айындылыы ауадаы улы газды кп-азына тікелей байланысты. Штокты жатауындаы жоары жне тменгі шырды арасына шток анша уаыт ктерілетініне рбір улы газдара сйкесті трде белгіленген. Шток тменгі шыршасына жеткенде стаыш сырт етіп сол шыршаа тседі де, штокты жруін тотатады, біра бдан кейін де сильфона ауа сорылуы сильфондаы алды вакуумны сері мен біршама таы одан рі жаласады, сондытан да стаыш тменгі шыршаа дыбыс беріп тскеннен кейін де 1-2 минут нтаты ттікшені суырмай ол тру керек. Белгіленген млшердегі уаыт еткен со, нтаты ттікшені алып, шкаламен салыстырып, крсетілген санды 102, яни жзге кбейту керек. Бл табылан санды, яни улы газды мг/м3 –ке айналдыран болып табылады. Енді табылан санды бір м3 –тегі улы газды млшерін таблица бойынша белгіленген (е жоары млшер) нормамен салыстырып, егер улы газ млшері нормадан асып жатса, тиісті шара олданылуы ажет.
Ауадаы улы газды сезім мшелері арылы анытау (иісінен, тсінен)
Сезім мшелері арылы (тыныс, кру мшелері) бензин, бензол, аммиак, ккіртті сутегі, кмір ышыл газдарын, ккіртті газдарды, т.с.с. газдарды анытауа болады.
Улы газдарды анытауды е жай жне жалпыа бірдей белгілі дістер- ол сол газдарды иісін сезу арылы. Адамны иіс сезімі ауада улы иіс бар заттарды, олар тіпті ауада аз млшерде болса да сезе алады. Мысалы, трмыс ажетіне жиі пайдаланылатын (отын ретінде) пропан, метан газы немесе кмір ышылды сутегі газы (пропан, бутан) айтарлытай иісі сезілмейді, сондытан да бл газдарды кездейсо жадаймен ауада пайда болса адам сезбей де алуы ммкін. Сондытан, адамдар бл газбен трмыс жадайында те атты уланып, тіпті айылы жадайа шырауы да ммкін. Мндай жадайды болдырмау шін, ол газдара олдан, алдын ала, те кшті иіс шыаратын газды заттар осады. Бл заттарды одарант (латыншадан аударанда - иіс ) деп атайды. Бл одаранттандыру газдарды адама зиянды серінде немесе негізгі пайдаланылатын газдарды асиеттеріне ететін сері жоты асы. Е негізгісі бл одаранттар улы газдарды ауадаы концентрациясы адамды уландыратын млшерге жетпей жатып-а адамны иіс сезу мшелеріне сер етіп, ерте бастан сатандырады, иіс білдіреді, осы иісті сезісімен адамдар ауада улы газды пайда бола бастаанын сезініп, тиісті шара олданады.
Одаранттарды андай асиеттері болуы міндетті: Олар мынадай асиеттер:
1. Тиісті млшерде жне тез сер ететін иістік асиеттері болуы керек жне ол иіс йдегі, трмыстаы кездесетін баса иістерден згеше болуы кажет.
2. Адама сер ететін иісі сезілгендегі одарантты концентрациясы адам организміне залалсыз болуы тиіс.
3. Одаранттар ажетті газдармен осылысанда олар металл бырлара, газжретін баса да жйелерге, рал- жабдытара (газ плиталарына) зиянды сер етпеуі тиіс.
4. Одаранттар осылан газды рамына еш сер етпей, пайдаланудан кейін, олар тез арада ауаа тарап жо болуы тиіс.
5. Одаранттар суда немесе газ бырларын жаластыранда пайдаланылатын немесе баса рылымдарда (смола, деготь, бензин жне т.б.) ерімейтін болуы тиіс.
азіргі уаытта жоарыдаыдай асиеттері бар одаранттар мыналар:
1. Этилмеркаптан (С2 Н5 РН). Бл одарант кмір жне сутекті табии сйытандырылан газдара араластыруда пайдаланылады. Иісі те жаымсыз, сасы иісті, тез газа айналатын, шыш, сйы зат. олдану млшері-бір м3 газа 16 мг осылады.
2. Архангельскіні орман шаруашылыы институты сынан сульфан деп аталатын одаранты-ккірт осындыларынан трады. Сульфан тсі сарылт, млдір, те кшті жаымсыз иісі бар, сйы зат. Сульфан ауада алдысыз тез тарап кетеді, сумен араластыранда ерімейді. Газды одаранттаанда керекті млшері жоарыдаыдай бір м3 газа 16-20 мг шамасында.
Бкілодаты отын деу жне пайдалану ылыми-зерттеу институты да сланцодарант деген сйыты: жеіл газа айналатын, сарылт тсті сйытыты сынды. Оны да пайдалану жолдары жоарыдаыдай.
Баылау сратар:
1. Ауадаы улы газдарды анытауды андай жолдары бар?
2. Индикациялы жолмен анытауды негізгі принципі неде?
3. Сызыты-колористикалы дісті негізі андай?
4. УГ-2 ралыны рылымы мен жмыс істеу принципі
5. Ауадаы улы газды сезім мшелерімен анытауды жолдары, оны негізі неде жатыр?
6. ндірісте олданылатын газды одаранттайтын андай одарантты трлерін білесі, олар алай пайдаланылады?