Адамгершиликке трбиелеу проблемасымен айналыскан галымдар есимдери

Ежелгі ойшылар трбиелеуді масаты адамгершілікті трбиелеу болу тиіс екенімен келіскен. Атап айтсак Сократ. Платон. Аристотель. Я.А.Коменский. Дж.Локк. И.Песталоцци. И.Гербарт. А.Дистервег. .Д.Ушинский. В.А. Сухомлинский. А.Байтурсынов. Ж.Аймауытов. М.Жумабаев т.б.

Алайда нені адамгершілік деп есептеуге болады деген сраа оларды пікірлері р-трлі болан. Сократты пікірінше трбиелеуді масатында затты жаратылысын зерттеуде емес, зін-зі тану, адамгершілікті жетілдіруде болу тиіс. Сократты шкірті Платон сезім, айрат, аылды трбиелеу жнінде ойларын айтан. Платонны шкірті Аристотель трбиелеуді масаты аылды жне айратты адамны жоары жатарыны дамуында тратынын крсеткен.

Демократиялы педагогиканы йгілі кілі чехті педагог-демократы, жаа заманны педагогикасыны негізін алаушысы Ян Амос Коменский трбиелеуді кшіне сенетін. Оны пікірінше, трбиелеу ш масатты жетуге баытталан: зін-зі жне оршаан ортаны тану (аылды трбие), зін-зі басару (адамгершілік трбие) жне имандылыа мтылу (діни трбие). Оыту мен трбиелеуді дістерін, станымдары жне масаттарын ашу барысында ол малімні тласына, оны мектептегі оу-дістемелік жмысыны рліне кп назар аударан.

Дж.Локкті педагогикалы жйесі 3 аспектті амтиды: дене шынытыру трбиесі, жанны трбиесі (адамгершілік трбие) жне білім. Адамгершілік трбиесіні негізін Дж.Локк мейірімділік туралы дрыс тсінігін алыптастыруда крген, ал трбиені басты масаты – «алдын-артын байап жне ойланып з істерін жасау» адамды, джентльменді алыптастыру.

Адамгершiлiк iлiмінi жне адамгершiлiк тртiптi сйкес келуi – азаматты, оушыларды жоары адамгершiлiгiнi дамыандыыны айаы. “Адамгершiлiктерi жоары болсын. Бл сендердi е басты мiндеттерi” деп жазды философ жазушы Ж.Ж.Руссо.

.

Адамгершілік трбиелеу мселелеріне орыс педагогы К.Д.Ушинский ерекше лес осан, ол малімні леуметтік жне адамгершілік рлін белгілеген. Ол малімні барлы іс-рекеті халыты ызыушылыына, оамды міріне сер етуіне баыну тиіс деп есептеген. Малім – мір жне мектеп арасында делдал. Алайда, К.Д.Ушинский пікірінше, ол бл ызметтерді оам алдындаы парызын, зіні леуметтік жне адамгершілік рлін, лкен белсенділігін тсінсе, оам дамуыны, мір талабыны шынайы тенденцияларын сезгенде ана орындау ммкін.

К.Д.Ушин­ский малімні тлалы асиеттеріне ерекше талаптар ойан. Трбиелеуде брі трбиешіні тласына негізделу тиіс, йткені трбиелеу кші тек адам тласыны жанды айнар кзінен ана шыа алады.

Адамгершілік трбиесінде басты орындарыны бірі патриотизмге мн берген. Оны бала трбиесі жйесінде авторитарлы деген ым жо, ол жаымды лгіні, малімні адамгершілік ыпалды кшінде рылып, адама белсенді трде сйіспеншілікті дамуын талап етті.

Трбиені басты масаты ретінде Пирогов Н.И. оам шін з зімшілдік мтылуынан бас тартуа дайын жоары адамгершілік тланы белгілеген. Ол шін адамгершілік пен демократизм станымдарыны негізінде барлы білім жйесін айта ру ажет. Трбиелеу рдісінде жоары ттас кзарасы жнеадамгершілік сенімдерді жасауына кп назар аударан. Оытуды міндеттерін ол тланы адамгершілік дамуы жне трбиеге баымды деп есептеген.

Л.Н.Толстойды барлы педагогикалы шыармашылыыны негізі тла дамуы рухани-адамгершілік негіздеріні мселесі болан. Тланы дамуын жазушы іс-рекетті р-трлі саласында адамгершілікті алыптастыру деп тсінген. Л.Н.Толстойды діни-адамгершілік ілімінде адамны рухани су идеясы орталы орын алып отыр.

П.П.Блонскийді пікірінше адамгершілікті, трбиелі жне білімді адамдар малімдер болу тиіс деп есептеген. Олар з білігін жне шеберлігін зіліссіз жетілдіру, олар мірді сйетін, ызыты тлалар болу тиіс. Оны айтуынша балаларды алай дамыту екенін йретуде асыпау керек, біріншіден зін-зі алай дамытуды йрету керек, яни балаларды адамгершілік трбиесі алдында зін-зі трбиелеуі болу керек Педагог-гуманист Сухомлинский В.А. В.А.Сухомлинскийдi пiкiрiнше адамгершiлiк трбие беру дегенiмiз – баланы глге су юа немесе тазалыа йрету емес, ол баланы санасына табиат дегенiмiз – бiрттас жйе, ол адам мен табиатты бiрлiгiнен ралатындыын жеткiзу.

Адамгершілік адамны тлалы мінездемесі болып табылады жне жымды, тртіп сатаушылы, ебекор, ділеттік, адалды, шынды, мейірімділік сияты асиеттерді біріктейді. Сондытан лы Абайды шыармашылыында адамгершілік таырыбы кездейсо емес, ол адамны жданына, даналыына бет брып, райсымызды «Адам бол», «зін-зінде адамилыынды сата» деп шаыран.

Ж.Аймауытов баларды оыту мен трбиелеу мселелерін «Трбие», «деттер рлі туралы» жне т.б. ебектерінде арастыран. Ол Сократ, Аристотельді ебектерінде антикалы заманында трбие ерекшеліктеріне сипаттама беріп, шетел педагогтар Я.А.Коменский, Д.Локк, К.Н.Руссо, И.Г.Песталоцци маліммен, оны рухани бейнесімен, білімімен, шеберлігімен жне педагогикалы дайындыымен аныталады. Малім –мектеп жрегі. Малім андай болса, мектеп те сондай болады, яни оушыларды білім сапасы малімні дайындыы жне оыту дістерін аншаа игергеніне байланысты.

Оытуды теориясы мен практикасыны сратарын жне оны дайынды кезеін нерлым жан-жаты жне толы М.Жмабаевты кптеген жмыстарында мазмндама алан, ол аза тіліндегі жазылан педагогика бойынша оулытын тныш авторы. Оны «Педаго­гика», «лкендер шін ліппе» атты ебектері жне баса да оу, дістемелік ралдары азіргі кезде азастан Республикасында зіне тедесі жо. М.Жмабаев трбиені трт негізгі трге блген: дене шынытыру, аылды, эстетикалы жне мінезді трбиесі. Осында ол трбиені масатына, сондай-а баланы даму сратарын, оны білігі мен аылы, айраты, тйсіктері, зейіні жне иялыны трбие сратарын анытауа назар аударан.