Таырып. Су оры жерлеріні ыты тртібі.

Жоспар:

1. Су оры жерлеріні тсінігі.

2. Су оры жерлеріні трлері.

3. Су оры жерлеріні ыты жадайы.

Негізгі ымдар: су оры жерлері, су оры жерлеріні трлері, су оры жерлерін пайдалану.

1. Су оры жерлерінін тсінігі, трлері,оларды ыты жадайы. Жаалаудаы жерлерді ыты жадайы.

азастан Республикасыны су оры азастан Республи­касыны аумаы шегіндегі мемлекеттік су кадастрына енгізілген немесе енгізілуге тиіс барлы су объектілеріні жиынтыын амтиды. Шекарасы, клемі мен су режимі бар рлы беті бедерлеріндегі жне жер койнауындаы су шоырланымдары азастан Республикасыны су объектілеріне жатады. Олар: теіздер, зендер, солара теестірілген каналдар, клдер, мздытар жне баса да жер сті су объектілері, жер асты сулары бар жер койнауыны бліктері.

азастан Республикасыны су зандары мынадай аидалара негізделеді:

халыкты мірі мен ызметіні негізі болып табылатын суларды мемлекеттік маызын мойындау;

халыты ауыз судыажетті млшерімен жне кепілді сапасымен бірінші кезекте амтамасыз ету;

халыты суа діл жне тедей кол жеткізуі;

су алуды азайтуа жне суды зиянды серін кемітуге ммкіндік беретін азіргі замаы технологияларды игеріп, кешенді жне тымды су пайдалану;

су объектілерін оларды ораумен коса кешенді пайдалану;

арнайы су пайдалануды акылылыы;

7)азастан Республикасыны су задарын бзуданкелтірілгензалалды теу;

8)азастан Республикасыны су задарын бзанды шін жауапкершілікті блтартпастыы;

9)су орын пайдалану мен орау жніндегі міндеттердішешудегіжариялылы жне олара жртшылыты тарту;

азастан Республикасы су орыны жай-кйі туралы апаратты олжетімділігі;

Халыаралы нормалар мен азастан Республикасы бекіткен халыаралы шарттарды негізінде трансшекаралы суларды пайдалану.

Су объектілері, су шаруашылыы рылыетары жне су орыны жерлері су атынастарыны объектілері болып табылады.

Су объектілері келесі трлерге блінеді:

1) жер сті су бъектілері. Оларды атарына су айдындары -зендер жне солара теестірілген каналдар, клдер, су ой малары, тоандар жне баса ішкі су айдындары, ауматы сулар, мздытар, батпатар жатады. Жер сті су объектілері жер сті суларынан, оларды тбінен жне жаалауынан трады.

2) жер асты су объектілері. Жер асты су объектілеріне мыналар жатады: су ттыш айматар, тау-кен жыныстарыны жиектері мен кешендері, жер асты суларыны бассейні, жер асты сулары орындары мен учаскелері, жер асты суларыны рлыта немесе су астынан табии шыуы, жер ойнауыны суландырылан учаскелері.

3)азастан Республикасыны теіз сулары. азастан Республикасыны теіз суларына, егер азастан Республикасы бекіткен халыаралы шарттарда згеше кзделмесе, азастан Республикасыны Мемлекеттік шекарасы шегіндегі Каспий жне Арал теіздеріні сулары жатады.

4)трансшекаралы сулар. азастан Республикасыны Мемлекеттік шекарасын белгілейтін жне (немесе) иып тетін жер сті жне жер асты сулары трансшекаралы сулар болып табылады. Трансшекаралы суларды пайдалану мен корау тртібі Су кодексімен, азастан Республикасыны Мемлекеттік шекара туралы задарымен жене азастан Республикасы бекіткен халыаралы шарттармен белгіленеді.

Пайдалану трлеріне арай су объектілері:

орта пайдаланудагы су объектілері. Егер азастан Рес­публикасыны задарыда згеше кзделмесе, барлы су объектілері орта пайдаланудаы объектілер болып табылады.

бірлесіп пайдаланудаы су объектілері. Жеке немесе занды тлалара толы немесе ішінара бірлесіп пайдалануа берілген су объектілері бірлесіп пайдаланудаы су объектілері болып та­былады. Бірлесіп пайдаланудаы су объектілерін пайдаланан кезде аын судытменгі жаында орналасан су пайдаланушыларды мдделері бірінші кезектеанааттандырылады. Бірлесіп пайдаланудаы су объектілерін пайдаланатын су пайдаланушылар зара мдделерді ескеруге, су пайдалану ыын жзеге асыруды иындатпауа жне бір-біріне зиян келтірмеуге міндетті

ошау пайдаланудаы су объектілері. Жеке немесе занды тлалара толы немесе ішінара ошау пайдалануа берілген су объектілері окшау пайдаланудаы су объектілері болып табы­лады.

ерекше оралатын табии ауматарды су объектілері. Ерекше оралатын табии ауматар жерлерінде орналасан суобъектілерін ру тртібі, орау жне пайдалану режимі, сондай-аоларда ызмет ету жадайлары азастан Республикасы­ны ерекше оралатын табии ауматар туралы зандарыменбелгіленеді.

ерекше мемлекеттік манызы бар су объектілері болып блінеді. оршаан орта мен аймак экономикасына басым ыкпал ететін жне шаруашылы ызметті реттеуді ерекше кытык режимін талап ететін жаратылысы табии су объектілері ерекше мемлекеттік маызы бар су объектілері деп танылады.

Су объектілеріні, су оры жерлеріні айналымына, сондай-а олар орналасан су объектілері мен жерлерді иеліктен шыарылуына кеп соатын немесе кеп соуы ммкін болатын сатып алуа, сатуа, кепілге беруге жне баса да ммілелер жасасуа жол берілмейді. Су айдындары (зендер жне олармен тедестірілген каналдар, клдер, су оймалары, тоандар мен бас­а да ішкі су айдындары, ауматы сулар), мздытар, батпа­тар, су кздерінде орналасан, аысты реттейтін су шаруашылыы рылыстары алып жатан жер, сондай-а осы рылыстарды су кзет айматары мен белдеулеріне жне ауыз сумен амтамасыз етуді бас саа жйелерін санитарлы кзет айматарына блінген жер су орыны жері деп танылады. Су айдын­дары (зендер жне олармен тендестірілген каналдар, клдер, су оймалары, ішкі су айдындары, ауматы сулар), мздытар, батпатар, мемлекетаралы жне республикалы маызы бар су шаруашылыы рылыстары алып жатан су орыны жері, сондай-а осы рылыстарды су орау белдеулеріне жне ауыз сумен амтамасыз етуді бас саа жйелерін санитарлы кзет айматарына блінген жер мемлекет меншігінде болады.

Ауданаралы (облысты) жне шаруашылыаралы (ауданды) маызы бар су шаруашылыы рылыстары (суару жне кріз жйелері) алып жатан су коры жеріні рамындаы жер учаскелері, сондай-а шаруашылы жргізуші бір субъектіні жер учаскесіне ызмет ететін ирригациялы рылыстары, аталан рылыстар жекешелендірілген жадайда, азастан Респуб­ликасыны азаматтары мен мемлекеттік емес зады тлаларыны жеке меншігінде болуы ммкін.

Жеке жне занды тлалара су объектілерін пайдалану ыын облыстарды (республикалы маызы бар аланы, астананы) жергілікті атарушы органдары су орын пайдалану жне орау саласындаы укілетті мемлекеттік органмен келісімі бойынша табыстайды.

Жеке жне занды тлалара су объектілері:

ыса мерзімді пайдалану. ыса мерзімді пайдалану ыы бес жыла дейінгі мерзімге табысталады.

за мерзімді пайдалану. за мерзімді пайдалану ыы бес жылдан ырытоыз жыла дейінгі мерзімге табысталады.

Су объектілері пайдалануына берілген жеке жне занды тлалар су объектілерін пайдалану ыына билік ете алмайды.

Су пайдалану орта, арнайы, ошау, бірлескен, бастапы, айталама, траты жне уаытша болып блінеді.

Орта су пайдалану халыты мтаждарын анааттандыру шін су объектілері жекелеген жеке немесе занды тлалара бекітіліп берілмей жне суды жай-кйіне сер ететін рылыстар немесе техникалы рылылар олданылмай жзеге асырылады. Орта су пайдалану ыы азамат шін ол туан кезден бастап туындайды жне андай жадайда болмасын оны одан айыруа болмайды. Орта су пайдалануды жзеге асыру шін арнайы рсат талап етілмейді.

Арнайы су пайдалану ыы азастан Республикасынызадарында белгіленген тртіппен берілген рсат алынан кез­ден бастап туындайды. Халыты ауыз су жне коммуналды-трмысты мтажын, ауыл шаруашылыыны, нерксіпті, энергетиканы, балы шаруашылыыны жне клікті суа деген ажеттіктерін анааттандыру шін, сондай-акнерксіптік, коммуналды-трмысты, сорыту жне баса да аынды суларды аызу шін мынадай рылыстар мен техникалы рылыларды:

суды жер сті жне теіз суларылан механикалы жне з бетімен аызу жолымен алу жніндегі стационарлы, жылжымалы жне жзбелі рылыстарды;

жер сті жне теіз суларына нерксіптік, коммуналды-трмысты, коллекторлы-сорыту, нсер жне баса да аынды суларды аызуа арналан су бру рылыстарын;

аынды суларды суармалау, булану, сзгілеу алаптарына жне жергілікті рельефке бруа арналан рылыстарды;

бгеттерді жне баса да суды тежейтін жне суды реттейтін рылыстарды (оны ішінде уаытша бгеу рылыстарын);

гидравликалы электр станцияларын;

сумен жабдытауа, пайдаланылан суды аызуа, сондай-асуды суытуа арналан жылу жне атом электр станцияларыны су шаруашылыы рылыстарын;

суармалау, суландыру, суармалау-суландыру жне ратужйелерін;

жер асты суларын алу жне зге де масаттар шін, оныішінде жер асты суларыны жай-кйіне сер ететін рату, су дегейін тмендету жне табиат орау іс-шараларын жргізу шін соры ондырыларымен жне баса да суды ктеру ралдарымен жабдыталан су тарту рылыстарын;

аынды суларды жне баса да суды жер ойнауына аызуа арналан суаызу рылыстарын (ылар, дытар, шахталар); шахталардан, карьерлерден, штольнялардан, разрездерден алу шін пайдаланылатын тау-кеназындыларыны су бру кры­лыстарын;

су дегейін мжбрлі тмендетпей жмыс істейтін, жер асты суларын алуа арналан здігінен шыатын ыларды, шахта кдытарын, шегендеу кздерін жне баса да шаын рылыстарды;

нерксіптік, коммуналды-трмысты сорыту жне баса да аынды суларды, технологиялы ерітінділерді жер асты су ттыш жиектерге жне тау-кен жыныстары уыстарына аызуа арналан сііргіш ылар мен дытарды;

кмірсутегі шикізатын ндіру кезінде ыртыс ысымын сатауа жне атты пайдалы азбаларды кен орнын игеру кезінде жер астын шаймалауа арналан айдауыш ыларды;

суды жай-кйіне сер ететін баса да техникалы рылыларды олдана отырып, тікелей су объектісінен алып немесе алмай, жер сті жне жер асты су ресурстарын пайдалану арнайысу пайдалануа жатады.

Ошау су пайдалану. Су объектілерін немесе оларды бір блігін бір жеке немесе занды тлаа пайдалануа берген кезде окшау су пайдалану кыы туындайды. Ошау су пайдалануа берілген су объектілерінде облыстарды (республикалы маызы бар аланы, астананы) жергілікті кілді органдары белгілеген шарттармен орта су пайдалануа рсат етіледі. Ошау су пайдалануды жзее асыратын су пайдаланушы, егер облыс­тарды (республикалы маызы бар аланы, астананы) жергілікті кілдіоргандарыны шешімдерінде згеше белгілен бесе, азастан Республикасыны задарында белгіленген тртіппен орта су пайдалану жадайлары немесе оан тыйым салу туралы жариялауа міндетті.

Бірлесіп су пайдалану ыы су объектілерін немесе оларды бір блігін бірнеше жеке жне (немесе) занды тлаа пайдалануа берген кезде туындайды. Бірлесіп су пайдалану кезінде бірінші кезекте халыты ауыз сумен жабдытаумен айналысатын су пайдаланушыларды мдделері, сондай-а су аяында орналасан су пайдаланушыларды мдделері анааттандырылады.

Бірлесіп су пайдалануа берілген су объектілерінде облыстарды (республикалы маызы бар аланы, астананы) жергілікті кілді органдары белгілеген жадайлармен орта су пайдалануа рсат етіледі.

Бастапы жне айталама су пайдалану. з мтаждарын анааттандыру немесе оны айталама су пайдаланушылара жеткізу шін тікелей су объектілерінен су алуды жзеге асыратын жеке жне занды тлаларды су пайдалануы бастапы су пайдалану болыптабылады.

Бастапкы су пайдаланушыдан шарт негізінде су алатын жеке жне занды тлаларды су пайдалануы айталама су пайдалану болып табылады. айталама су пайдалануа арналан шартта су беру масаты жне оны пайдалануды негізгі талаптары крсетіліп, бастапы су пайдаланушы шін белгіленген лимит шегінде айталама су пайдаланушыа кесте бойынша су беруге кепілдік беріледі.