ЖМЫС БЕРУШІ МЕН ЖМЫСКЕРДІ ЕБЕК ЫЫНЫ СУБЪЕКТІЛЕРІ РЕТІНДЕ ЫТЫ МРТЕБЕСІ.
Л-Фараби атындаы азУ оу-дістемелік кешені
Мамандыы: ытану
Шифр: 5В030100
Пн: Ебек ыы
ДРІС ТЕЗИСТЕРІ
Таырып. Ебек ыыны субъектілері: ымы, трлері жне оларды ыты мртебесі.
Ебек ыы субъектілеріні ымы.
Жмыс беруші мен жмыскерді ебек ыыны субъектілері ретінде ыты мртебесі.
Жмыс берушімен жмыскерлерді кілді органдары – ебек ыыны субъектілері.
Зін-зі басаратын оамды органдар.
Мемлекеттік баылау жне адаалау органдары.
ЕБЕК ЫЫ СУБЪЕКТІЛЕРІНІ ЫМЫ.
Ебек ыы субъектілеріні ымын, оларды трлері мен ыты жадайын айындауда аралатын сратарды тікелей мемлекет, сала, аума жне йым дегейінде ебекті, мемлекеттік ызметі дрыс йымдастыру, жоспарлау, шешім абылдау жне абылданатын шешімні орындалу (іске асырылу) механизмдеріні дрыс айындалуына кіл блу ажет.Ебек ыыны субъектілері болып – ебек саласындаы ытар мен міндеттерді іске асыруа атысатын ебек атынастарыны атысушылары танылады. Ебек ыыны субъектілері ретінде, азаматтар (жмыскерлер), коммерциялы немесе коммерциялы емес йымдар, мемлекеттік ксіпорындар, мекемелер, рылу жне меншік нысанына арамастан барлы зады тлалар (жмыс берушілер), тиісті саладаы мемлекеттік органдар танылады. Ебек ыы субъектілері ебек атынастарына тсуі шін оларды ыты жне рекет абілеттілігіні болуы міндетті болып табылады. Ебек ыы субъектілеріні ы абілеттілігі– ебек занамасында жне зге де нормативтік ыты актілерде айындалан ытар мен міндеттерге иелену ммкіндігі мтінінде аралады. Р ЕК-ні 31-бабыны 1-тармаына сйкес, он алты жаса толан азаматтармен ебек шартын жасасуа жол беріледі, яни 16 жаса толан рбір жеке тла ебек атынастарына толы клемде тсуге ылы. Осы Кодексті 31-бабыны 2-тармаымен ебек атынастарына тсуді (ебек шартын жасау шін) е тменгі жас млшері айындалан: 1) орта білім беру йымында негізгі орта (мектептерде 9 сыныпты аятаан), жалпы орта (11, 12 сыныпты аятаан) білім алан – 15 жаса толан азаматтармен; 2) оудан бос уаытта, денсаулыына зиян келтірмейтін жне оу процесін бзбайтын жмысты орындау шін – 14 жаса толан оушылармен; 3) кинематография йымдарында, театрларда, театр жне концерт йымдарында, цирктерде денсаулыына жне имандылы трысынан дамуына нсан келтірмей, шыармалар жасауа жне (немесе) оларды орындауа атысу шін – 14 жаса толмаан адамдармен.азастан Республикасыны 2007 жылы 27 шілдедегі №319-ІІІ «Білім туралы» Заыны 47-бабы 4-тармаыны 2) тармашасына сйкес,білім беру йымдарында кндізгі оу нысаны бойынша білім алушылар мен трбиеленушілерге оудан бос уаытта оуды жмыспен штастыру ыы берілген.Р ЕК-де (31-бапты 3-тармаында), 14 жаса толан оушылармен ебек атынастарын рсімдеу шін, оушыны зімен атар, оны ата-анасыны біреуі, не ораншысы, аморшысы немесе асырап алушысы ол оюа тиіс.ЖМЫС БЕРУШІ МЕН ЖМЫСКЕРДІ ЕБЕК ЫЫНЫ СУБЪЕКТІЛЕРІ РЕТІНДЕ ЫТЫ МРТЕБЕСІ.
Жмыс беруші мен жмыскерді ымы Р ЕК-ні 1-бабы 1-тармаыны 39) жне 43) тармашаларында берілген. Жмыс беруші – жмыскермен ебек атынастарында болатын жеке немесе зады тла. Жмыскер – жмыс берушімен ебек атынастарында болатын жне ебек шарты бойынша жмысты тікелей орындайтын жеке тла.Жмыс берушіні ыты абілеттілігі.Р ЕК-не сйкес, жмыс беруші ретінде жеке жне зады тлалар танылады. Жеке тла мен зады тла ымы Р Азаматты кодексіні (бдан рі – Р АК) жалпы блімінде берілген.
ркімні ы субъектісі болып танылуына, сонымен атар, жмыспен амтылуына деген ыы азастан Республикасыны Конституциясымен бекітілген. Конституцияны 24 жне 28 бaптарынa сйкeс, ркімні eбeк eту бoстaндыынa, ызмeт пeн ксіп трін eркін тaдaуынa, aуіпсіздік пeн тaзaлы тaлaптaрынa сaй eбeк eту жaдaйымeн aмтaмaсыз eтілуінe, сoндaй-a, жмыссыздытaн лeумeттік oрaлуa дeгeн ыы жaрия eтілгeн. Р АК-ні 12-бабына сйкес, жеке тлалар болып азастан Республикасыны азаматтары, баса мемлекеттердi азаматтары (шетел азаматтары), азаматтыы жо адамдар танылады. Азамат ретінде жеке тлаларды танылатыны, азаматтыа абылдау жне оны згерту мселелері азастан Республикасыны 1991 жылы 20 желтосандаы №1017-ХII «азастан Республикасыны азаматтыы туралы»Заымен айындалан.Кейбір жадайларда йде жмыс істеу шін жеке тлалар мен жеке ксіпкерлер, сонымен атар, жмыс беруші 18 жаса толан азаматтар, ебек атынастарына ебек шартын жасау арылы тседі. Жоарыда айтыландай жмыс беруші ретінде жеке ксіпкер болып танылмайтын кез келген 18 жаса толан азамат танылуы ммкін – ебек кшін жалдаан жадайда.
Шетел азаматтары, сондай-а азаматтыы жо адамдарды ымдары азастан Республикасыны 1995 жылы 19 маусымдаы №2337 «Шетелдіктерді ыты жадайы туралы» Заыны 2-бабында берілген. Шетел азаматы болып, Р азаматы болып табылмайтын, зiнi баса мемлекеттi азаматтыына атысы бар екендiгiне длелi бар адам танылады. Азаматтыы жо адамдар болып Р азаматы болып танылмайтын жне зiнi баса мемлекеттi азаматтыына атысы бар екендiгiне длелi жо адам танылады.
Аталмыш Замен, шетел азаматтары мен азаматтыы жо адамдарды ебек ызметi жне демалыс, денсаулы сатау, леуметтiк жне зейнетаымен амсыздандыру, білім алу жне таы да баса леуметтік-экономикалы ытары мен бостандытары айындалан.
Ксіпкерлік ызметпен айналысатын жеке тлалар – азастан Республикасыны азаматтары, ебек кшін жалдаан жадайда, жмыс беруші болып танылады.
2015 жылды 29 азанында абылданан № 375-V Р Ксіпкерлік кодексіні 23-бабыны 1-тармаына сйкес, ксіпкерлік ызметті жзеге асыратын азаматтар, оралмандар жне мемлекеттік емес коммерциялы зады тлалар (жеке ксіпкерлік субъектілері), мемлекеттік ксіпорындар (мемлекеттік ксіпкерлік субъектілері) ксіпкерлік субъектілері болып табылады. Осы Кодексті 23-бабыны 2-тармаына сйкес,ксіпкерлік субъектісі болып табылатын жеке тла, осы Кодексте кзделген тртіппен, дара ксіпкер ретінде тіркеледі.
Ксіпкерлік субъектілеріні санаттары (шаын ксіпкерлік субъектілері, оны ішінде микроксіпкерлік субъектілері; орта ксіпкерлік субъектілері; ірі ксіпкерлік субъектілері) Р Ксіпкерлік кодексіні 24-бабында айындалан.
Азаматтарды ксіпкерлік ызметі Р АК-ні 19-бабына сйкес айындалан: зады тла рмай ксіпкерлік ызметімен айналысу ммкіндігі (1 тарма); ксіпкерлік ызметімен айналысатын азаматтара (дара ксіпкерлерге) коммерциялы зады тлаа таралатын осы Кодексті нормалары олданылуа жатады.
Зады тланы ымы, Р Азаматты кодексіні 33-бабыны 1-тармаында берілген: «меншiк, шаруашылы жргiзу немесе жедел басару ыындаы ошау млкi бар жне сол млiкпен з мiндеттемелерi бойынша жауап беретiн, з атынан млiктiк жне млiктiк емес жеке ытар мен мiндеттерге ие болып, оларды жзеге асыра алатын, сотта талапкер жне жауапкер бола алатын йым зады тла ретінде танылады.».
Зады тланы ыты абілеттілігі Р АК-ні 35-бабыны 2-тармаында берілген. Зады тланы ы абiлеттiлiгi – рылан кезде пайда болады жне оны тарату аяталан кезде тотатылады. Белгілі бір ызмет трімен айналысу шiн рсат алу ажет болатын ызмет саласында – зады тланы ы абiлеттiлiгi рсатты (лицензияны) алан кезден бастап пайда болады жне ол алып ойылан, не олданыс мерзiмi ткен, немесе занамалы актілерімен белгiленген тртiп бойынша жарамсыз деп танылан кезде тотатылады.
Зады тлалар – занамамен рсат алуды кздейтін жекелеген ызмет трлерімен айналысуы не рекеттерді жзеге асыруы шін олармен алынатын тиісті жаттар (лицензиялар, рсаттар, хабарламалар) азастан Республикасыны 2014 жылы 16 мамырдаы № 202-V «Рсаттар жне хабарламалар туралы» Заымен реттеледі.Р АК-ні 19-бабыны 5-тармаына сйкес, егер дара ксіпкер лицензиялануа жататын ызметті жзеге асырса, оны сол ызметті жзеге асыру ыына лицензиясы болуы тиіс.Зады тланы рылуы (мемлекеттік тіркеуден ту тртібі) азастан Республикасыны 1995 жылы 17 суiрдегі №2198 «Зады тлаларды мемлекеттік тіркеу жне филиалдар мен кілдіктерді есептік тіркеу туралы» Заымен жне азастан Республикасы ділет министріні 2007 жылы 12 суірдегі №112 Зады тлаларды мемлекеттік тіркеу жне филиалдар мен кілдіктерді есептік тіркеу жніндегі нсаулыты бекіту туралы» бйрыымен айындалады.
Зады тлаларды трлері мен рылу нысандары Р АК-ні 34-бабымен айындалан.Олар, ызмет баыттары бойынша, коммерциялы жне коммерциялы емес болып екі трге блінеді:1)коммерциялы зады тлалар – зіні басты масаты ретінде пайда табуды кздейтін йымдар танылады; 2) коммерциялы емес зады тлалар – зіні масатын іске асыруда пайда табуды кздемейтін йымдар.
Коммерциялы зады тлалар:мемлекеттік ксiпорындар, шаруашылы серiктестiктер, акционерлік оамдар, ндiрiстiк кооператив нысанында рылан йымдар. Коммерциялы емес зады тлалар: мемлекеттік мекемелер, оамды бірлестіктер, акционерлік оам, ттыну кооперативі, ор, діни бірлестік нысанында рылан йымдар.
Коммерциялы зады тлаларды ыты жадайы келесі арнайы занамалы актілермен айындалады:
1) мемлекеттік ксіпорындар – азастан Республикасыны 2011 жылы 1 наурыздаы №413-IV «Мемлекеттік млік туралы» Заымен;
2) шаруашылы серіктестіктер: ЖШС жне осымша жауапкершілі бар серіктестіктер –азастан Республикасыны 1998 жылы 22 суірдегі №220 «Жауапкершілігі шектеулі жне осымша жауапкершілігі бар серіктестіктер туралы» Заымен; толы серіктестік жне сенім серіктестіктер -азастан Республикасыны 1995 жылы 2 мамырдаы №2255 «Шаруашылы серіктестіктері туралы» Заымен;3) акционерлік оамдар –азастан Республикасыны 2003 жылы 13 мамырдаы №415-ІІ «Акционерлік оамдар туралы» Заымен;
4) ндірістік кооперативтер – азастан Республикасыны 1995 жылы 5 азандаы №2486 «ндiрiстiк кооператив туралы» Заымен жне азастан Республикасыны 2015 жылы 29 азандаы №372-V «Ауыл шаруашылыы кооперативтері туралы» Заымен.
Коммерциялы емес зады тлаларды ыты жадайы келесі занамалы актілермен айындалады:
1) мемлекеттік мекемелер–Р АК-мен жнеазастан Республикасыны 2011 жылы 1 наурыздаы №413-IV «Мемлекеттік млік туралы» Заымен;
2) оамды бірлестіктер – азастан Республикасыны 2001 жылы 16 атардаы №142-II «Коммерциялы емес йымдар туралы» Заымен, азастан Республикасыны 1996 жылы 31 мамырдаы №3-I «оамды бiрлестiктер туралы» Заымен, азастан Республикасыны 2002 жылы 15 шілдедегі №344-ІІ «Саяси партиялар туралы» Заымен жне азастан Республикасыны 2014 жылы 27 маусымдаы №211-V «Ксiптiк одатар туралы» Заымен;
3) ттыну кооперативтері – азастан Республикасыны 2015 жылы 29 азандаы №372-V «Ауыл шаруашылыы кооперативтері туралы» Заымен жне азастан Республикасыны 1997 жылы 16 суірдегі №94-1 «Трын й атынастары туралы»
Заымен;
4) орлар – азастан Республикасыны 2001 жылы 16 атардаы №142-II «Коммерциялы емес йымдар туралы» Заымен;
5) діни бірлестіктер - азастан Республикасыны 2011 жылы 11 азандаы № 483-ІV «Діни ызмет жне діни бірлестіктер туралы» Заымен жне азастан Республикасыны 2001 жылы 16 атардаы №142-II «Коммерциялы емес йымдар туралы» Заымен айындалан.
Ебек ыы субъектілеріні рекет абілеттілігі – р субъектіні зіне тиесілі ытары мен міндеттерін иелену жне оларды іске асыру абілеті мтінінде тсіндіріледі. Мысал ретінде, азаматты, адамны ебек атынастарына тсу шін салалы рекет абілеттілігі – 14 жастан, жалпы рекет абілеттілігі – 16 жастан, арнайы рекет абілеттілігі – 18 жастан туындайды. 14-жаса толан азамат, Р АК-ні 22-бабыны 2-тармаына сйкес, здігінше тапан табысымен, стипендиясымен еркін пайдаланады. ркімні толы азаматты ыты кабілеттілігі 18 жастан туйындайды.
азастан Республикасыны 2001 жылы 23 атардаы №149 «Халыты жмыспен амту туралы» Заыны 15-бабыны 1-тармаына сйкес,жмыс іздеп жрген адамдар трылыты жерi бойынша халыты жмыспен амту орталыына, халыа ызмет крсету орталыына не «электронды кіметті» веб-порталы арылы жмыса орналасу жнінде тiнiш беруге ылы. Бл орайда азаматтар жмыссыз ретінде тіркелу арылы (рекет ету арылы) ытарын іске асыра алады.Ебек ыыны субъектілеріне ытармен атар тиісті міндеттемелер де жктеледі.