Таырып. Экономикалы су
1.Экономикалы су трлері жне себептері.
2.Экономикалы суді типтері мен факторлары.
Негізгі тсініктер мен терминдер
Экономикалы су, Экономикалы суді типтері, Жандану, Рецессия (дадарыс), Стагфляция су, Тоырау, Экономикалы суді факторлары
1.Экономикалы су трлері жне себептері.
Экономикалы теорияда маызды сратарды бірі ол экономикалы су. Экономикалы су дегеніміз лтты німні сан жаынан суімен атар сапа жаынан жетілдірілуі. Экономикалы су деп ндіргіш кштерді за мерзімді дамуымен байланысты ндірісті наты клеміні табии дрежесіні за мерзімдегі згерістерін атайды.
Экономикалы суді негізгі масаттары – халыты л-ауатын ктеру жне лтты ауіпсіздікті амтамасыз ету. Экономикалы суді негізгі масаты материалды л-ауатты жоарлауы болып табылады, осыны рамына кіретіндер:
- Орта есеппен бір адама келетін лтты табысты суі. бл масата жетуді лтты табысты жан басына шаанда келетін су шапшандыы крсетеді.
- Бос уаытты кбеюі. Бл елді наты жалпы лтты нім немесе лтты табыс крсеткіштерінде орын алмаан. Сондытан, осы масата жету дрежесін баалаанда, байалып отыран мерзімде жмыс аптасы мен жмыс жылы ысаранына, жмысшылар мен ызметкерлерді ебек рекеттеріні жалпы затыына назар аудары керек.
- лтты табысты халыты р топтараны арасында блінуін жасарту.
- Шыарылан тауарлар мен ызметтерді сапасын жасартып, трлерін кбейту.
Экономикалы суді лшеу тсілдерін екі топа блуге болады:
1. Наты жалпы лтты німні (Ж) суі. Бл діс экономикалы ммкіншілігіні молаю шапшандыын баалау шін олданылады.
2. Жалпы лтты німні (Ж) бір адама шаандаы суі. Халыты л-ауатыны дамуын талдаанда, немесе елдер мен айматардаы трмыс дрежесін салыстыранда олданылады.
2.Экономикалы суді типтері мен факторлары.
оамды ндірісті типіне байланысты, німні су шапшандыы мен ндіріс факторлары клемі згерістеріні арасындаы сйкестік р трлі болуы ммкін, сондытан экономикалы су де бірнеше типке блінеді.
1. Интенсивті типі - техника мен технологияны жетілдірілуі арылы лтты німні суі. Тиімді экономика экономикалы суді интенсивті типін олдануа тырысады. Экономикалы суді интенсивтік факторлары:
- олданылатын ресурстар сапасыны суі (жмыс кшіні сапасын сіру жне затты капиталды сапасын жасарту);
- ресурстарды пайдалану дістерін жасарту (технологияны жетілдіру, ндірісті жне ткізуді йымдастыру мен басаруды жетілдіру).
2. Экстенсивті типі – осымша ндіріс факторларын тарту арылы лтты німіні суі. Экономикалы суді экстенсивтік факторлары:
- жмыс кшіні саныны суі;
- капиталды клемі суі.
3. Аралас типі - факторларды суімен атар техникамен технологияны жетілдірілуі арылы лтты німні суі.
Экономикалы теорияда экономикалы суді сапасы деген ым леуметтік баытталуыны кшеюімен байланыстырылады, оны сипаттайтын келесі крсеткіштер:
1. халыты материалды л-ауатыны жасаруы;
2. адамны бос уаытыны кбеюі;
3. леуметтік инфрарылым салаларыны даму дрежесіні жоарылауы;
4. адам капиталына инвестицияны сіру;
5. адамдарды ебек жне мір жадайларыны ауіпсіздігін амтамасыз ету;
6. жмыссыздар мен жмыса абілеті жотарды леуметтік орау;
7. ебек нарыында сыныс клеміні суі жадайында жмыспен толы амтуды олдау.
Экономикалы суді факторлары дегеніміз ндірісті наты клемін жне оны тиімділігі мен сапасын арттыратын былыстар ыпалына мен процестер. Тигізетін ыпалына арай экономикалы суді факторлары жанама жне тікелей факторлара блінеді.
Экономикалы суді факторлары:
| Тікелей факторлар: | Жанама факторлар: |
| -Ебек ресурстарыны саны мен сапасыны суі. - Негізгі капитал клеміні суі жне сапалы рамыны жасаруы. - ндірісті йымдастырумен атар технологияны жетілдірілуі. - Пайдаланатын табии ресурстарды саны мен сапалылыыны артуы. - оамдаы ксіпкерлік абілетіні суі. | - Сраныс факторлары – ттыну, инвестициялы, мемлекеттік шыындарды суі. - сыныс факторлары – бсекені дамуы, ресурстарды баасыны тмендеуі, несие алу ммкіншілігіні суі. - Блу факторлары – оамдаы барлы ресурстарды тиімді пайдалану. |
азастан шін экономикалы суді тиімділігі мен сапасы маызды мселе. за мерзім бойы елімізді экономикалы дамуыны нтижесі жалпы оамды німні сан жаынан су арындылыы арылы бааланып отырды. Ксіпорындарды болуы мен дамуы іс жзінде оларды здеріні німдерін сатудан тскен табыстар есебінен шыындарын теу абілетімен байланысты болмады. Бл жадай ксіпорындарды іс-рекеттеріні тиімділігіне туелсіз,
Негізгі дебиеттер
1. Шеденов . ., Саындыов Е. Н., Жнісов Б. А., Байжомартов . С., Конягин Б. И. Жалпы экономикалы теория - Атбе: А-Полигра, 2008.
2. абит Ж.Х. Экономиялы теория. Оу-дістемелік кешен. / Ж.Х. Астана, 2006ж.- 248бет.
3. Экономикалы теория: Оу ралы / Муленова С-Ж.С., Бекмолдин С..,дайбергенов Е.. – Алматы: Экономика, 2003.-194б
4. Экономикалы теория. Оу ралы / В. Ж. Крымова.- Алматы: Бастау, 2009.-196 б.
5. Экономикалы теория. Оу ралы / А. Б. Темірбекова. - Алматы : Экономика,2008. - 276 б.
Осымша дебиеттер
6. Экономикалы теориядан тапсырмалар жинаы: Оу ралы / Л. А. Бимендиева. -Алматы : аза университеті, 2006. - 100 б.
7. Микроэкономика. Учебное пособие / Г.С. Вечканова, Г.Р. Вечканова.- СПб: Питер, 2004.- 368с.
8. Экономикалы ілімдер тарихы. Оу ралы/ Шеденов .., Ядгаров Я.С.,Досалиев С../- Алматы, аза ун-ті , 2003.-347б
9. Инфляция жне азастандаы инфляцияа арсы саясат. Оу ралы / Б.Н. Жаналинов.- Алматы: Экономика, 2007.- 224бет.
10. Микроэкономика. В 2-х томах: Т.1 / В.М. Гальперин.- СПб.: Экономическая школа, 2004.- 349с.
11. Менеджмент негіздері: Оулы / Б.. Жакенова, .Б. Тмпішева, Л.М. Масатова.- Астана: Фолиант, 2007.- 260 бет.
12. Экономическая теория: Учебное пособие / П.Г. Ким, Г.А., Капекова, М.А. Катыкбаев.- Алматы, 2001.- 600с.
13. Салы жне салы салу: Оулы / Т. Крамаренко, А. омбарова.- Астана: Фолиант, 2007.- 344бет.
14. Нарыты экономиканы анытамалыы / .А алиев, Е.Т , Теміров.- Алматы: Бастау, 1993.- 316б.
15. История экономических учений: Учебник / С.А. Бартенев.- М: Экономистъ, 2004.- 456 с.
16. Айнабек К.С. Теория рыночной экономики: Учебное пособие / - Алматы: Жетi жары, 2004.- 376с.
17. Аша, несие, банктер: Оулы / Жалпы ред. басаран Сейітасымов .С.- Алматы: Экономика, 2005.- 416бет.
18. Есімжанова С.Р. Маркетинг Оу ралы /- Алматы: Экономика, 2003.- 466б.
19. лпыбаев С. аржы: Жоары оу орындарына арналан оулы /.- Алматы: LEM, 2007.- 668 б.
20. E. Borensztein, J. De Gregorio, J-W. Lee. How does foreign direct investment affect economic growth? // http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0022199697000330
21. Sharachchandra M. Lélé.. Sustainable development: A critical review // http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/0305750X9190197P
22. Takumi Naito. A Ricardian model of trade and growth with endogenous trade status // http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0022199611001450
23. Gary Gereffi. International trade and industrial upgrading in the apparel commodity chain // http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0022199698000750
24. Scott L. Baier,, Jeffrey H. Bergstrandc. Do free trade agreements actually increase members' international trade? // http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0022199606000596
25. Holger Breinlich, Chiara Criscuolo.International trade in services: A portrait of importers and exporters // http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0022199611000328
26. David Hummelsa, Jun Ishiib, Kei-Mu Yic, The nature and growth of vertical specialization in world trade // http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0022199600000933
27. Kristian Behrens, Yasusada Murata., Trade, competition, and efficiency // http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0022199611001310