Таырып: Дінтануды пні жне мазмны

АЗАСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫ БІЛІМ ЖНЕ ЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

М.Х.ДУЛАТИ АТЫНДАЫ ТАРАЗ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

 

 

ФИЛОСОФИЯ ЖНЕ САЯСАТТАНУ КАФЕДРАСЫ

 

 

ДІНТАНУ ПНІНЕН ЛЕКЦИЯЛАР ЖИНАЫ

 

Тараз 2016

 

Лекция таырыптары

таырып: Дінтануды пні жне мазмны

1. Дінні анытамасы. Дін туралы жалпы тсінік.

2. Дінні рылымы меннегізгілементтері.

3.Дінні оам мірінде атаратын ызметтері (функциялары).

4. Дінні жіктелуі: тарихи типтері мен трлері

 

1.азіргі кезде оамды мірде демократияландыру саясатына сйкес дінге, діндарлара, діни йымдара байланысты брын жіберілген ааттытар тзетіліп, дінге атысты зайырлы мемлекетке сай толеранттылы, дінаралы келісім саясаты жргізіліп отыр. Дегенмен де соы кездері еліміздегі дін саласындаы еркіндікті пайдаланып, оамымыздаы тынышты пен тратылыты бзуа баытталан іріткілік іс-рекеттерге барып отыран трлі діни-радикалды топтар мен діни-кстремистік йымдар да баршылы. Сол себепті де студент жастарды теріс пиылдаы діни аымдарды ыпалына беріліп кетпеуі шін оларды дін туралы тсініктері мен сауаттылыын арттыру масатында дінтану пнін оыту маызды міндетке айналып отыр. Дін - лемдік ркениеттегі барлы рылыстара тн тарихи, саяси-леуметтік, дниетанымды жне психологиялы былыс. Дін дегеніміз – дниедегі трлі табии жне леуметтік былыстарды е жоары жаратылыстан тыс кш иесі – жаратушы дайды діреті арылы тсіндіретін оамды сананы ерекше формасы.Дін туралы арнайы ылымды – дінтану дейміз. Дінтану ылымы дінді теологиялы, философиялы-леуметтік, биологиялы, психологиялы жне тнологиялы ( грек тілінде ethnos – халы, logos – ілім ) трылардан бліп арастырады. Теология (кне грек тілінен teos – дай, logos – ілім) немесе конфессионалды ілім (кне грек тілінде konfessio – мойындау, ибадат ылу; белгілі бір дінді мойындайтын діни бірлестік) адам жне жаратушыны, адам мен Абсолютті, адам мен бізді тсінігімізден тыс кштерді атынасын зерттейді, дінді оны аидаларыны зіне сйеніп негіздейді .

Дін – оамды былыс. Дін рбір адама таныс сз (латынша religio – байланыс деген маынаны білдіреді). «Дін дегеніміз не?» деген сра кп уаыттан бері адамдарды арасында лкен пікір таласын туызып келеді. Осы пікір таласыны негізінде дниеге кзарас, адамдарды леуметтік жадайлары жатыр. Діни тжырым барлы діни-теологиялы жне діни-философиялы дебиеттерде арастырылан.Оны негізгі идеясы - дние дірет кшінен туындайды , ол трліше: «дай», «жаратушы», «абсолют», «лемдік рух», «абсолюттік идея», «трансценденттік» деп аталды. Мндай кзарас теологтар мен объективті идеалистерге тн. Кптеген теологтарды пікірінше , дін адаммен атар пайда болан. Библияда дай Адам мен Еваны жаратты , кейін олар дайа лшылы ете бастады , келесі рпа та осыны айталады деп уаыздалады . Ал маркстік тжырым оны леуметтік былыс деп арастырады, сол себепті дінні пайда болып, оны ары арай дамуына жадай жасайтын оамды атынастарды зерттеп, натылы тарихи жадайларды есепке алу ажет . Дінді шын мнінде ыну шін, марксизм дінні шыу «кзін» адамдара дінні ажеттілігін туызан оамды жадайлардан іздейді.

2.Дінні басты белгісі – жаратылыстан тыс кшке, діретке наным . «дірет» діндарлар мен діни ламаларды пікірінше ешандай материалды дние задылытарына баынбайды, ол объективті мір среді. ылым теологиялы кзараса арсы дірет объективті трде мір срмейді деп, оны адам санасыны былысы, белгілі бір бейне , идея, ым деп арастырады. Дін - крделі рылым, ол мынадай рамдас бліктерден (лементтерден)трады: 1)діни тсініктер; 2)діни іс-рекеттер, яни табыну, сиыну жоралары (ибадат); 3)діни сезімдер, кіл-кйлер; 4)діни йымдар.

Діни тсініктер дегеніміз – жаратылыстан тыс кшке сенімнен туындаан идеялар, бейнелер мен пікірлерді жиынтыы. Олара жататындар: жаратушы жне дние мен адамны жаратылуы, адам жаныны лмейтіндігі, о дние, жма пен тоза, аырзаман жайлы ойлар мен тсініктер. Діни тсініктерді жиынтыы діни сананы райды.Діни сана з кезегінде екі сатыдан: арапайым діни санажнедіни идеологиядантрады.

Діни сезімдер дегеніміз - жаратылыстан тыс кшке сенімнен туындаан трлі кіл кйлері мен сезімдерді жиынтыы.Оан бір-біріне арама-арсы – уанышты жне айылы кіл-кйлер де жата береді. Діни сезімдерге діндар адамны дайды шексіз діреті алдында зін дрменсіз сезінуін, кнар адамны тоза отынан орыныш сезімін, айтыс болан кісіні жаназа шыарып жерлеу кезіндегі туысан адамдарды айылы кіл-кйлерін, діни мейрам кезіндегі діндарларды уанышты, ктерікі кіл сезімдерін жатызуа болады. Белгілі бір жадайлара байланысты діни сезімдер мен кіл-кйлерді жиынтыы діни психология деп аталады.

Діни іс-рекеттер, (діни ибадат) дегеніміз - жаратылыстан тыс кшке сенімнен туындайтын, ата белгіленген жне орындалуы міндетті болып табылатын табыну жне сиыну жораларыны жиынтыы.Олара христиан дініндегі шоындыру, шіркеуде неке ию, литургия ситы діни рсім трлерін, ислам дініндегі намаз оу, ораза стау, айтыс болан кісіге жаназа шыару, рбан айт кезінде рбанды шалу сияты жораларды жатызуа болады.

Діни йымдар дегеніміз – ксіби дін ызметкерлері басаратын жне алыптасан басару жйесіне ие, наным-сенімдері мен рыптарыны ортатыы негізінде пайда болан, бір дінді станушыларды рсімделген бірлестігі. Діни йымдарды клемі р трлі болып келеді, діндарларды бірнеше ондаан адамдарды біріктірген жергілікті йымдарынан бастап, атарларында жздеген миллион діндарларды біріктірген жне бкіл лемге таралан діни йымдара дейін бар. Бл йымдарды міндеті – діндарларды діни ажеттіліктерін анааттандыру, ибадат етуді ретке келтіру, осы йымдарды тратылыын амтамасыз ету. Сонымен атар діни йымдар діни емес міндеттер де: саяси, ыты, леуметтік, айырымдылы міндеттер жне таы басаларын атаруы ммкін. Мндай міндеттерді атару діни йымдара оамны рухани жне леуметтік мірінде з беделін сатап, арттыруа кмектесіп отырады. оамны дамуы барысында діни йымдарды рылымы крделіленіп, міндеттеріні ауымы кеейді, діни ыпалын сатау шін крес кшейтілді. лемдік діндерді пайда болуына байланысты оам міріндегі дінні алатын орны мен атаратын ызметі задастырылып, шіркеу пайда болды.

Діни йымдарды европалы елдерде жалпы абылданан ресми атауы – шіркеу. Мселен: Рим-католик шіркеуі, Орыс православие шіркеуі, лютеран шіркеуі жне т.б. Ал ресми діни йымнан трлі діни мселелер бойынша келіспеушілікті нтижесінде блініп, одан згеше станымда жне оппозицияда болан діни йымдарды сектадеп атайды.

3.Дін оам мірінде маызды леуметтік роль атарады жне ол сипаты жаынан алуан трлі болып келеді. Дін адамдар ауымдастыы мен жеке адамны леуметтік жне рухани ажеттіліктерін зіне тн ерекше рухани формада жне сенім ялату жолымен анааттандырады. Адам мен оамны ажеттіліктерін осылайша анааттандыру тсілдерін дінні атаратын ызметтері (функциялары) деп атайды. Оларды мазмны мен сипаты рилы.Дінні атаратын негізгі ызметтері мыналар: 1.жбату ызметі; 2.дниетанымды ызметі; 3.біріктіру (топтастыру) ызметі; 4.реттеушілік ызметі.

Дінні жбату ызметітіршілікте жбір-жапа шегіп, айы-асіретке берілген, нтижесінде атты торыып, мірден мітін зген адамдарды жбатып, олара міт отын жаып, мір сруге деген ынтасын оралтудан байалады. Бл жадай тек жеке адамдарды мірінен ана емес, адамдар ауымдастыыны, тіпті бкіл халыты мірінен де крініс табуы ммкін.

Дінні дниетанымды ызметідіни ойлар мен діни кзарастар жиынтыыны

діндар адамдара жаратылыстан тыс кшті алашылыына жне оны табиат, оам жне адам міріне араласа алатындыына сенімге негізделген лемні жалпы сипаты мен бейнесін (картинасын) суреттеп беретіндігінен крініс табады.

Дінні біріктіру ызметібір дінні адамдарынбіріктіре отырып, оларды тек дін мселелері бойынша ана емес, сонымен атар оамды, трмысты, тіпті жеке баса атысты мселелер жнінде де пікірлес ететіндігінен байалады.

Дінні реттеушілік ызметірбірдіндар адамны кнделікті трмыс-тіршілігінде басшылыа алуы тиіс леуметтік-адамгершілік ндылытарды зіндік лшемдерін алыптастырудан крініс табады. Ол лшемдер діни нормалар мен діни ережелер жиынтыында тжырымдалады. Діни ережелерді жиынтыы тек лшылы ету талаптарын ана амтып оймайды, сонымен атар отбасындаы, оамдаы жне жмыстаы мінез-лы жне жріс-трыс ережелерін де белгілейді. Сонымен орытып айтар болса, дін адамдарды кнделікті рухани ажеттіліктері мен сраныстарын зіне тн тсілдер мен рыпты жоралар арылы анаатандырып отырады.

4.Дінтану ылымы діндерді даму кезедеріні ерекшеліктері мен мніне арай мынадай типтерге бледі:

1. Алашы ауымды діндер. Оларды алашы діни наным-сенімдер немесе рулы-тайпалы діндер деп те атайды. Олара жататындар: фетишизм, тотемизм, магия, анимизм, шаманды немесе басылы.

2.лтты діндер.Бір лтты немесе халыты клемінде ана таралан діндерді лтты діндер деп атайды. азіргі заманы лтты діндерге индуизм, сикхизм, конфуцийшылды, даосизм, синтоизм жне иудаизм діндері жатады.

3. Дниежзілік немесе лемдік діндер. Бір халыты не лтты шеберінен шыып, баса да халытарды арасына кеінен тараан жне лемдік былыса айналан діндерді дниежзілік немесе лемдік діндер деп атайды. Олара жататындар: буддизм діні, христиан діні, ислам діні.

Тарихта брыны замандарда болан, біра трлі тарихи жадайлара байланысты азіргі уаыта дейін жетпей жойылып кеткен діндерді ылымда тарихи діндер деп атайды.

Діндер сонымен атар табыну объектісіні санына арай монотеистік діндержнеполитеистік діндердеп блінеді. Монотеистік діндер деп жалыз ана дайа табынатын діндерді атайды. Ал политеистік діндер деп кп дайлара табынатын діндерді атайды.